Súdwest-Fryslân
Súdwest-Fryslân ([’sütvɛstfrislɔ:n]?, Fries voor Zuidwest-Friesland[1]) is een gemeente in de Nederlandse provincie Friesland en is gelegen in de regio Zuidwest-Friesland. De gemeente heeft 90.331 inwoners (bron: gemeentelijke administratie per 31 januari 2022) en een oppervlakte van 908 km², onderverdeeld in 578 km² land en 330 km² water. Hiermee is het qua totaaloppervlakte en landoppervlakte de grootste gemeente van Nederland. Zes van de Friese elf steden bevindt zich binnen de gemeentegrenzen. De gemeente omvat een deel van de kleinere Friese meren, grenst aan een paar van de grote meren en ook een deel van het IJsselmeer ligt binnen de gemeente.
Gemeente in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
.svg)
| |||
| Situering | |||
| Provincie |  Friesland
| ||
| COROP-gebied | Zuidwest-Friesland | ||
| Coördinaten | 53°0'0"NB, 5°32'38"OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 907,87 km² | ||
| - land | 523,01 km² | ||
| - water | 384,86 km² | ||
| Inwoners (31 januari 2022) |
90.331? (173 inw./km²) | ||
| Bestuurscentrum | Sneek | ||
| Belangrijke verkeersaders | A7 N31 N354 N359 | ||
| Station(s) | Sneek, Sneek Noord, IJlst, Workum, Hindeloopen, Koudum-Molkwerum, Stavoren | ||
| Politiek | |||
| Burgemeester (lijst) | Jannewietske de Vries (PvdA) | ||
| Economie | |||
| Gemiddeld inkomen (2012) | € 24.000 per huishouden | ||
| Gem. WOZ-waarde (2014) | € 199.000 | ||
| WW-uitkeringen (2014) | 48 per 1000 inw. | ||
| Overig | |||
| Postcode(s) | 8529-8774, 9012-9014 | ||
| Netnummer(s) | 0514, 0515, 0517, 0566 | ||
| CBS-code | 1900 | ||
| CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||
| Amsterdamse code | 11421 | ||
| Website | sudwestfryslan.nl | ||
 Bevolkingspiramide (2022) | |||
| |||
OntstaansgeschiedenisBewerken
De gemeente is het resultaat van meerdere gemeentelijke herindelingen, beginnend op 1 januari 2011. Toen ontstond Súdwest-Fryslân uit de fusie van de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wonseradeel (Wûnseradiel) en Wymbritseradeel (Wymbritseradiel).
In speciale raadsvergaderingen eind 2009 in de vijf gemeenteraden stemde 95% van de raadsleden voor de herindeling. Volgens een onderzoek, verschenen in de Leeuwarder Courant van 16 januari 2010, was 54% van de ondervraagde burgers voor de herindeling.[2]
Op 1 januari 2014 werd een deel van de opgeheven gemeente Boornsterhem (Boarnsterhim) toegevoegd. Het ging om de dorpen Deersum, Poppingawier, Rauwerd, Sijbrandaburen en Terzool.
Op 1 januari 2018 werd de gemeente uitgebreid met een deel van de opgeheven gemeente Littenseradeel (Littenseradiel). Het ging om de dorpen Bozum, Britswerd, Edens, Hennaard, Hidaard, Itens, Kubaard, Lutkewierum, Oosterend, Oosterwierum, Rien, Roodhuis, Waaxens, Wieuwerd en Wommels.[3] Door deze fusie werd de gemeente Súdwest-Fryslân in totaaloppervlak en landoppervlak de grootste van Nederland. Qua totaaloppervlak was dat al zo, maar tot aan de herindeling van 2018 had de gemeente Noordoostpolder het grootste landoppervlak.[4][5]
NaamBewerken
Als werknaam koos men voor Súdwest Fryslân ('Zuidwest Friesland'), omdat de streek bekendstaat als de Zuidwesthoek. Burgemeester Onno van Veldhuizen van de gemeente Hoorn maakte in december 2009 namens de negen gemeenten in West-Friesland bezwaar tegen deze voorlopige naam. Volgens hem schiep de naam verwarring, omdat er dan een Oost-Friesland zou zijn (in Duitsland), een Friesland en een West-Friesland (in Noord-Holland), met daartussenin nog een regio Zuidwest-Friesland, die dan ten oosten van West-Friesland zou liggen.
Begin 2010 vaardigden de betrokken gemeentebesturen een oproep aan de inwoners uit om mee te denken over de definitieve naam. Uit de inzendingen kozen de vijf gemeenteraden elk een suggestie. Vier gemeenten schoven de werknaam naar voren: 'Súdwest Fryslân'. De gemeente Sneek echter wilde haar dominante positie in de nieuwe fusiegemeente graag benadrukt zien en bracht daarom 'Sneek Súdwest Fryslân' als naamsuggestie aan.
Rond die tijd werd ook een actiegroep opgericht die de fusiegemeente liever de naam 'Súdwestergo' zag krijgen, naar het historische Westergo. Er wordt geargumenteerd dat 'Súdwest Fryslân' te artificieel klinkt en door de twee accenten onpraktisch in gebruik is.[6]
Toen de gemeente op 1 januari 2011 ontstond, heette ze officieel Súdwest Fryslân. Op 31 maart 2011 heeft de raad het officiële besluit genomen deze naam aan te nemen. In de vergadering van 26 mei 2011 werd echter besloten de naam te wijzigen naar Súdwest-Fryslân (met koppelteken) om zo beter aan te sluiten bij de spellingregels.[7]
Rol in de geschiedenisBewerken
Het gebied dat thans tot de gemeente behoort speelde een belangrijke rol in de Friese geschiedenis. Vanaf de 9e eeuw werd in opdracht van de Frederik van Utrecht begonnen met de kerstening van de Friezen die in de periode daarvoor nog niet goed van de grond was gekomen. Om deze reden werd het Sint-Odulphusklooster gesticht bij Stavoren. Dit klooster zou later een rol spelen in de Slag bij Warns van 1345 waarbij de Friezen aan de Hollanders een beslissende slag wisten toe te brengen. In de 11e eeuw kreeg Stavoren als eerste Nederlandse stad stadsrechten. De kustlijn tussen Harlingen en Stavoren was begin 16e eeuw het gebied waarvandaan Pier Gerlofs Donia beter bekend als Grutte Pier de Zuiderzee onveilig maakte.
CultuurBewerken
Gysbert Japicx (1603 - 1666) die gezien wordt als de grondlegger van het Fries als geschreven taal woonde in de stad Bolsward. In 1765 werden in Wieuwerd in de Nicolaaskerk gemummificeerde lichamen gevonden die thans bekend staan als de mummie van Wieuwerd. Verschillende volksverhalen spelen zich in het gebied af, zoals Het Vrouwtje van Stavoren en De klokken van Sint Odolf.
Ongeveer veertig procent van de route van de Elfstedentocht loopt door de gemeente. Bekende ambachten die in de gemeente beoefend worden zijn Makkumer aarderwerk en Hindelooper schilderkunst. Elke jaar wordt in augustus in Sneek de Sneekweek gehouden met zeilwedstrijden op het Sneekermeer. In Workum is het Jopie Huisman Museum gevestigd.
PlaatsenBewerken
De gemeente Súdwest-Fryslân is qua totale oppervlakte en qua landoppervlakte, na de opheffing van de gemeente Littenseradiel en aansluiting van een deel daarvan, grootste gemeente van Nederland. Ze telt 89 officiële plaatsen (kernen), waaronder zes van de Friese elf steden (Bolsward, Hindeloopen, IJlst, Sneek, Stavoren en Workum) en 83 dorpen waaronder de watersportplaatsen Heeg en Woudsend. Voor de steden zijn de Nederlandse namen de officiële, net als voor de meeste dorpen. Uitzonderingen gelden voor IJsbrechtum (Ysbrechtum) en It Heidenskip en de vijftien dorpen die tot 1 januari 2018 tot het grondgebied van Littenseradiel behoorden.
Steden en dorpenBewerken
In de gemeente bevinden zich de volgende officiële woonplaatsen (steden, dorpen en gehuchten):
(inwonersaantal per 2021)
|
|
|
Naast deze officiële woonplaatsen zijn er nog een aantal dorpen die (nog) geen officiële woonplaats zijn of buurtschappen die ook wel dorp worden genoemd: Laaxum, Nijezijl, Osingahuizen en Scharl.
BuurtschappenBewerken
Naast de officiële plaatsen en enkele andere bevinden bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:
Politiek & gemeentebestuurBewerken
| Gemeenteraadszetels | ||||
|---|---|---|---|---|
| Partij | 2010 | 2014 | 2017 | 2022 |
| PvdA | 7 | 6 | 6 | 8 |
| CDA | 10 | 10 | 10 | 7 |
| FNP | 6 | 5 | 5 | 6 |
| VVD | 5 | 3 | 4 | 3 |
| D66 | 1 | 3 | 2 | 3 |
| GroenLinks | 2 | 1 | 3 | 2 |
| Gemeente Belangen Totaal Lokaal | 3[9] | 4[10] | 2 | 2 |
| Nieuw Sociaal | - | - | - | 2 |
| Volkspartij in Nederlands Belang | - | - | - | 2 |
| ChristenUnie | 2 | 2 | 2 | 1 |
| Forum voor Democratie | - | - | - | 1 |
| SP | - | 3 | - | - |
| Verenigd Links - Feriene Lofts | 1 | - | - | - |
| Fractie De Wind | - | - | 1 | - |
| Fractie Semplonius | - | - | 1 | - |
| Fractie PoieszZijlstra | - | - | 1 | - |
| Totaal | 37 | 37 | 37 | 37 |
| Opkomst | 45,08% | |||
Sinds 27 september 2018 is Jannewietske de Vries burgemeester van Súdwest-Fryslan. Na de verkiezingen van 2018 werd een coalitie tussen CDA, VVD, GroenLinks en D66 gevormd. Het college van burgemeester en wethouders bestond vanaf 24 september 2020 tot aan de verkiezingen in 2022 uit burgemeester De Vries en de wethouders Bauke Dam (CDA), Gea Wielinga (CDA), Mark de Man (VVD), Erik Faber (GroenLinks) en Mirjam Bakker (D66).[11] Het college van B&W wijzigde in 2020 door het vertrek van wethouder Maarten Offinga. Hij werd burgemeester in Hardenberg.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 is een coalitie tussen PvdA, CDA en FNP gevormd. Wethouders zijn Marianne Poelman (PvdA), Michel Rietman (PvdA), Bauke Dam (CDA), Petra van den Akker (CDA) en Henk de Boer (FNP).[12]
WaterenBewerken
In de provincie Friesland zijn in veel gemeenten, waaronder de gemeente Súdwest-Fryslân, de Friese namen van de oppervlaktewateren de officiële namen.[13] Grote uitzonderingen zijn het IJsselmeer en de stadsgrachten. De Nederlandse waternamen zijn afkomstig van de Topografische Dienst van Kadaster Geo-Informatie.[14]
Meren en poelenBewerken
In de gemeente bevinden zich de volgende meren en poelen:
|
|
Kanalen en slotenBewerken
Diverse kanalen, sloten en watergangen in de gemeente zijn:
|
|
|
GrachtenBewerken
In de gemeente bevinden zich in drie van de Friese elf steden historische stadsgrachten. Van de stadsgrachten zijn de Nederlandse namen de officiële.
- Bolsward: Stadsgracht (Stêdsgrêft)
- Sneek: Grootzand (Grutsân), Kleinzand (Lytssân), Leeuwenburg (Liuwenburch), Stadsgracht (Stêdsgrêft), Koopmansgracht (Koopmansgrêft), Prinsengracht (Prinsengrêft), Waterpoortsgracht (Wetterpoartsgrêft), Kerkgracht (Tsjerkegrêft), Prins Hendrikkade (Prins Hindrikkade) en Jousterkade.
- Stavoren: Stadsgracht (Stêdsgrêft)
MonumentenBewerken
In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en oorlogsmonumenten, zie:
Aangrenzende gemeentenBewerken
| Aangrenzende gemeenten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Harlingen | Waadhoeke | Leeuwarden | ||
|
||||
| Hollands Kroon, (via Afsluitdijk) |
||||
| Medemblik (over IJsselmeer) | De Friese Meren | |||
Zie ookBewerken
Externe linkBewerken
Bronnen, noten en/of referenties
|
| | Gemeenten in de provincie Friesland | |
|---|---|---|
|
Achtkarspelen · Ameland · Dantumadeel · De Friese Meren · Harlingen · Heerenveen · Leeuwarden · Noardeast-Fryslân · Ooststellingwerf · Opsterland · Schiermonnikoog · Smallingerland · Súdwest-Fryslân · Terschelling · Tietjerksteradeel · Vlieland · Waadhoeke · Weststellingwerf | ||