Weststellingwerf

gemeente en voormalige grietenij in Friesland, Nederland

Weststellingwerf (Stellingwerfs: Weststellingwarf, Fries: Weststellingwerf) is een gemeente met 26.493 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) in de Nederlandse provincie Friesland. De hoofdplaats is Wolvega, waar tevens het gemeentebestuur zetelt en de meeste voorzieningen geconcentreerd zijn.

Weststellingwerf
Gemeente in Nederland Vlag van Nederland
Locatie van de gemeente Weststellingwerf (gemeentegrenzen CBS 2016)
Situering
Provincie Vlag Friesland Friesland
Coördinaten 52° 53′ NB, 6° 0′ OL
Algemeen
Oppervlakte 228,45 km²
- land 220,30 km²
- water 8,15 km²
Inwoners
(1 januari 2024)
26.493?
(120 inw./km²)
Bestuurs­centrum Wolvega
Belangrijke verkeersaders A32 N351
Station(s) Wolvega
Politiek
Burgemeester (lijst) André van de Nadort (PvdA)
Zetels
Gemeenteraad
VVD
Weststellingwerfs Belang
Sociaal Duurzaam Weststellingwerf
CDA
Blijf Stellingwarfs
GroenLinks
D66

21
4

4
3

3
3
2
2
Economie
Gemiddeld inkomen (2019) € 23.500 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019) € 197.000
WW-uitkeringen (2014) 55 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s) 8388 t/m 8398
8470 t/m 8472
8474 t/m 8479
8481 t/m 8489
Netnummer(s) 0527 = Slijkenburg
0561
CBS-code 0098
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Amsterdamse code 11322
Website www.weststellingwerf.nl
Bevolkingspiramide van de gemeente Weststellingwerf
Bevolkingspiramide (2023)
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Topografische gemeentekaart van Weststellingwerf, september 2023
Rechts op de foto het Gemeentehuis van Weststellingwerf
Het oude gemeentehuis (grietenijhuis) aan het centrumplein. Situatie tot 2011. Inmiddels is het plein volledig opnieuw ingericht.
Satellietfoto omgeving Weststellingwerf

De gemeente is ten noorden begrenst door de rivier de Tjonger (Kuinder). In de westhoek van de gemeente vormt de rivier de Linde de zuidgrens. Weststellingwerf heeft een oppervlakte van 228,36 km², waarvan 6,21 km² water. De gemeente ligt in de Stellingwerven, tegen de grenzen met de provincies Drenthe en Overijssel.

De landbouw omvat akkerbouw en veehouderij. De industrie, voornamelijk gevestigd in Wolvega en Noordwolde, produceert onder andere meubelen, zuivelproducten, bouwmaterialen en elektrotechnische artikelen. Het natuurreservaat Lindevallei is een complex bestaande uit: Helomapolder, Driessenpolder, Gorterspolder, Botkereservaat, Onland en Oude Stroomdal (petgaten ten zuiden van de Linde). Andere natuurgebieden binnen de gemeente zijn de staatsnatuurreservaten Brandemeer (niet toegankelijk) en Rottige Meente.

Geschiedenis

bewerken

De oudste dorpen in Weststellingwerf ontstonden in de 8ste-14de eeuw, gebouwd op flauw hellende, lange zandruggen, die oorspronkelijk werden begrensd door hoogveen.

In 1204 kregen de inwoners van Oldeholtpade toestemming van de Bisschop van Utrecht, waar ze destijds onder stonden, om een eigen kapel te hebben. Deze verwijzing bewijst dat men al in die tijd tussen de rivieren Linde en Kuinder woonde. In deze jaren behoorden West- en Ooststellingwerf tot Drenthe. Het bestuur en de rechtspraak waren in handen van stellingen (dorpsrechters), die elk jaar wisselden. In 1504 werd het gebied de tiende grietenij van de Zevenwouden, dat voor die tijd uitzonderlijk democratisch was. Later worden er meerdere dorpen genoemd, en zo ontstaat langzaam een vrije natie van de Stellingwerven.

De eigenlijke naam Stellingwerf komt voor zover bekend als eerst voor in een document uit 1309. In 1517 worden de Stellingwerven gescheiden in het Westeinde (nu Weststellingwerf) en het Oosteinde (nu Ooststellingwerf). De Stellingwerven maken met uitzondering van het deel ten noorden van de Kuinder vanouds deel van het Saksisch taalgebied.

20ste eeuw

bewerken

Doordat het veen opraakte, vervielen veel mensen tot armoede en werden werkloos. Rond deze tijd ontstond de rietvlechtindustrie in Noordwolde. De sociale en culturele geschiedenis is nu terug te vinden in het Nationaal Vlechtmuseum te Noordwolde. Het socialisme kwam op, wat onder meer leidde tot beter onderwijs. Ook ontstonden grote ondernemingen, met name in de zuivelindustrie.

Cultuur

bewerken

De naam Stellingwerf wordt voor het eerst vermeld in 1309, daarom werd in 2009 het 700-jarig bestaan van de "Stellingwerven" gevierd. Er bevinden zich twee opera's in de gemeente. Belangrijke kenmerken van de Stellingwerfse cultuur is het kleinschalig denken en het nabuurschap.

In Weststellingwerf werd van oudsher geen Fries, maar Stellingwerfs gesproken, een dialect van het Nedersaksisch. Uit een quickscan van de provincie Friesland uit 2011 bleek dat bij 22% van de ondervraagden de thuistaal Stellingwerfs was. Voor het Nederlands en Fries waren deze percentages 56% en 22%. In 2007 sprak 29% thuis nog Stellingwerfs en 18% Fries. Deze percentages liggen lager dan het daadwerkelijk kunnen spreken van het Stellingwerfs. In 2005[1] zei 64,6% Stellingwerfs te kunnen praten. 53,2% zei thuis Stellingwerfs of Stellingwerfs én Nederlands te praten. Deze cijfers verschillen met de quickscans van de provincie Friesland. Het betreft voornamelijk oudere sprekers, de jeugd spreekt het Stellingwerfs in mindere mate.

Taaltelling 2005[2]
Praten/lezen Weststellingwerf
Het Stellingwerfs redelijk tot goed praten kunnen 64,6%
Het Stellingwerfs thuis inderdaad frequent praten 53,2%
Het Stellingwerfs lezen kunnen 77,2%
Het Stellingwerfs redelijk vaak lezen 52,3%
Quick-Scan 2007[3]
Thuistaal Weststellingwerf
Stellingwerfs 29%
Fries 18%
Nederlands 53%
Quick-Scan 2011[4]
Thuistaal Weststellingwerf
Stellingwerfs 22%
Fries 22%
Nederlands 56%
Quick-Scan 2015[5]
Thuistaal Weststellingwerf
Stellingwerfs 20%
Fries 24%
Nederlands 53%
Overig 3%

Monumenten

bewerken

In de gemeente is er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en oorlogsmonumenten, zie:

Kunstwerken

bewerken

In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Plaatsen

bewerken

De gemeente Weststellingwerf telt 27 dorpen, waarvan er 26 als officiële woonkern zijn aangeduid. De hoofdplaats is Wolvega. De Nederlandse namen zijn de officiële, de Friese namen worden weinig gebruikt. In Weststellingwerf staan er Nederlandse en Friese plaatsnaambordjes, maar niet in het Stellingwerfs.

Aantal inwoners per dorpsgebied op 1 januari 2023:

Nederlandse naam Stellingwerfse naam Friese naam Inwoners
Blesdijke Blesdieke Blesdike 480
Boijl Buil Boyl 880
De Blesse De Blesse De Blesse 810
De Hoeve De Hoeve De Hoeve 395
Langelille De Langelille De Langelille 270
Munnekeburen Munnikeburen Munnikebuorren 460
Nijeholtpade Ni'jhooltpae Nijeholtpea 510
Nijeholtwolde Ni'jhooltwoolde Nijeholtwâlde 190
Nijelamer Ni'jlaemer Nijelemmer 145
Nijetrijne Ni'jtriene Nijetrine 140
Noordwolde Noordwoolde Noardwâlde 3.625
Oldeholtpade Hooltpae Aldeholtpea 1.115
Oldeholtwolde Hooltwoolde Aldeholtwâlde 145
Oldelamer Ooldelaemer Aldlemmer 230
Oldetrijne Ooldetriene Aldetrine 215
Oosterstreek De Oosterstreek Easterstreek 570
Peperga Peperge Pepergea 100
Scherpenzeel Scharpenzeel Skerpenseel 450
Slijkenburg Sliekenborg Slikenboarch 37
Sonnega Sunnege Sonnegea 240
Spanga Spange Spangea 240
Steggerda Steggerde Steggerda 1.045
Ter Idzard Der Izzerd Teridzert 315
Vinkega Vinkege Finkegea 205
Wolvega Wolvege Wolvegea 13.355
Zandhuizen Zaandhuzen Sânhuzen 340

Bron: gemeente Weststellingwerf/CBS

Andere kernen

bewerken

Naast deze officiële kernen bevinden zich in de gemeente de volgende andere kernen, voornamelijk buurtschappen:

Nederlandse naam Stellingwerfse naam Dorpsgebied
Boekelte Boekelte Boijl
Gracht De Gracht Munnekeburen/Scherpenzeel/Spanga
Munnekezeel Munnikezeel Munnekeburen/Scherpenzeel
Noordwolde-Zuid Noordwoolde-Zuud Noordwolde
Overburen Euverburen Steggerda/Peperga
Rijsberkampen Riseperkampen Boijl
Rode Dorp Et Rooie Dörp Zandhuizen
Schoterzijl (deels) Schoterziel Langelille

Wateren

bewerken

In de provincie Friesland zijn doorgaans in alle gemeenten op het vasteland sinds 15 maart 2007 de Friese namen van de wateren de officiële namen. De gemeente Weststellingwerf heeft gekozen voor zo veel mogelijk Stellingwerfse namen. De Nederlandse waternamen zijn afkomstig van de Topografische Dienst van Kadaster Geo-Informatie.

Kanalen en sloten

bewerken
 
De Linde in het Lindevallei nabij De Blesse

In de gemeente Weststellingwerf bevinden zich de volgende kanalen, sloten en diverse watergangen:

Nederlandse naam Officiële naam
Bij of Tusschenlinde Bi’j- of Tussenlende
Gracht De Gracht
Jonkers- of Helomavaart Jonkers- of Helomavaort
Kuinder of Tjonger De Tsjonger of De Kuunder
Linde De Lende
Kolonievaart Wiek van de Vierdepatten
Noordwoldervaart Noordwoolder Vaort
Oude Lemstersloot Oolde Lemster Sloot
Oude Veenvaart Schipsloot
De Scheene De Scheene
Schipsloot Schipsloot
Steggerdavaart Steggerdesloot
De Wetering De Wetering
Wijde Sloot Wiede Sloot
Zandhuizerwetering De Wetering

Meren en poelen

bewerken

In de gemeente Weststellingwerf bevinden zich de volgende meren en poelen:

Nederlandse naam Officiële naam
Brandemeer Braandemeer
Spokeplas Spoekeplas
Het Wijd Et Wiede
Het Wijde Et Wiede

Aangrenzende gemeenten

bewerken
   Aangrenzende gemeenten   
        Heerenveen       Ooststellingwerf 
             
 De Friese Meren    
           
        Steenwijkerland (O)       Westerveld (Dr) 

Politiek

bewerken

College van burgemeester en wethouders

bewerken
  • André van de Nadort, PvdA, burgemeester
  • Roelof Theun Hoen, VVD, wethouder en 1e locoburgemeester
  • Tom Hartog, Weststellingwerfs Belang, wethouder en 2e locoburgemeester
  • Hanneke Zonderland, CDA, wethouder en 3e locoburgemeester
  • Heidi den Hartigh, Sociaal Duurzaam Weststellingwerf, wethouder en 4e locoburgemeester
  • Otto Paans, gemeentesecretaris

Gemeenteraad

bewerken

De gemeenteraad van Weststellingwerf bestaat uit 21 zetels. Hieronder de behaalde zetels per partij bij gemeenteraadsverkiezingen sinds 1998:

Gemeenteraadszetels
Partij 1998 2002 2006 2010 2014 2018 2022
VVD 3 4 4 5 5 5 4
Weststellingwerfs Belang 1 4 3 3 3 2 4
Sociaal Duurzaam Weststellingwerf * - - - - - 5 3
CDA 4 5 4 4 4 4 3
Blijf Stellingwarfs - - - - - 2 3
GroenLinks 2 2 2 3 2 2 2
D66 - - - - - 1 2
PvdA* 5 5 8 6 5 - -
Weststellingwerf Natuurlijk!* - - - - 1 - -
VVA* - - - - 1 - -
Krachtig Sociaal Groen - - - - - - -
SDP 4 1 - - - - -
Totaal 19 21 21 21 21 21 21

*Sociaal Duurzaam Weststellingwerf werd opgericht door leden van de PvdA, Weststellingwerf Natuurlijk en VVA, die partijen deden in 2018 zelf niet mee aan de raadsverkiezingen

Partnergemeente

bewerken

De gemeente was van 1992 tot mei 2015 betrokken bij de Poolse gemeente Choszczno. Dit officiële partnerschap hield in dat beide gemeenten elkaar van tijd tot tijd bezoeken. Deze uitwisselingen waren bedoeld om elkaar te helpen en om van elkaar te leren.

Zie ook

bewerken
bewerken

Referenties

bewerken
  1. Taaltelling Nedersaksisch 2005 van Henk Bloemhoff
  2. Taaltelling Nedersaksisch (2005) van Henk Bloemhoff. Groningen 2005 Sasland. https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf
  3. Friese taalatlas 2007
  4. Friese taalatlas 2011
  5. De Friese taalatlas 2015. https://web.archive.org/web/20210520195212/https://friesland.databank.nl/report/Taalatlas%202015%20Nederlands.pdf
Zie de categorie Weststellingwerf van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.