Stavoren
Stavoren (Fries: Starum ([’sta:rəm]?; Stavers Stadsfries: Staveren) is een stad in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland. De stad is een van de Friese elf steden en was de eerste Nederlandse stad die stadsrechten verkreeg.[2]
Plaats in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
| |||
| Voorstraat en de Nicolaaskerk | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie | Friesland | ||
| Gemeente | Súdwest-Fryslân | ||
| Coördinaten | 52° 53′ NB, 05° 22′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (2021-01-01) |
965[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 8715 | ||
| Netnummer | 0514 | ||
| Woonplaatscode | 1969 | ||
| Detailkaart | |||
| |||
| Kaart van de stad Stavoren | |||
| Foto's | |||
| |||
| Historische kaart en stadsgezicht van Stavoren uit 1664 | |||
| |||
Stavoren is een voormalige Hanzestad en was tijdens de hoge middeleeuwen een belangrijke handelshaven. Een bekende sage die zich afspeelt in de stad is die van Het Vrouwtje van Stavoren waarin een verklaring wordt gegeven voor het verval als belangrijke handelsstad tegen het eind van de middeleeuwen toen de stad steeds meer te lijden had van de concurrentie met Amsterdam en Antwerpen. In 2021 telde de stad 965 inwoners.
NaamgevingBewerken
De oudste vermelding van Stavoren dateert uit de 11e eeuw: de plaatsnaam wordt dan als Stavrom geschreven. Alternatieve spellingswijzen zijn stavervn (1057), staveron (1090), staveren (1077), Stauero (1145), Stavoren (1245) en Starum (1474). De naam van de stad is naar alle waarschijnlijkheid afgeleid van het Oudfriese staver (vergelijk Nederlands staaf) en moet gezien worden binnen de context van een aanlegplaats (meerpalen) voor schepen.[3]
Tot 1979 was de officiële naam van de stad Staveren.[4][5] Dat jaar besloot de toenmalige gemeente dat de naam Stavoren bekender, maar vooral herkenbaarder was, en werd de plaatsnaam veranderd. Volgens de Friese oud-burgemeester van Workum en Sneek, Bernhard van Haersma Buma, is de naam Stavoren historisch onjuist.[6]
GeschiedenisBewerken
Circa 300 v.Chr. was er reeds bewoning langs een waterloop, waarschijnlijk De Nagele.
In de Frankische tijd was het de hoofdplaats van Zuidergo. Stavoren diende als uitvalsbasis voor de monnik Odulfus die de Friezen opnieuw moest kerstenen. In de loop van de 9e eeuw kwam Stavoren op als handelsplaats.[7] In 991 werd Stavoren geplunderd door Deense vikingen.[8]
Vanaf 837 heeft in Stavoren een klooster gestaan, het Sint-Odulphusklooster, maar door een zware storm is het klooster vergaan.
In de 11e eeuw kreeg Stavoren van de Brunonen stadsrechten, die tussen 1058 en 1068 door graaf Egbert de eerste met toestemming van keizer Hendrik V zijn verleend. Stavoren was destijds een belangrijke handelsstad. De grootschippers en kooplieden onderhielden belangrijke handelsrelaties met de landen rond de Oostzee.
In 1285 werd Stavoren lid van de Hanze. De schippers uit Stavoren genoten bij passage van de Sont een oud voorrecht; bij de tolheffing werd hun voorrang verleend, wat een flinke tijdwinst opleverde. Bij de Oostzeehandel speelde de Amsterdamse haven een belangrijke rol. Holland was met een snel groeiende bevolking voor de voedselvoorziening aangewezen op graanimporten uit de Oostzeelanden. De schippers uit Friesland waren voor Holland om die reden van levensbelang.
Bij oorlogen tussen Holland en Friesland koos Stavoren dan ook dikwijls partij voor Holland, en in 1292 ontving de plaats stadsrechten van graaf Floris V van Holland.[9] Bij de slag bij Warns, ook wel aangeduid als de slag bij Stavoren, koos Stavoren echter de Friese zijde.
Aan het einde van de middeleeuwen raakte de stad in verval. De haven verzandde en bij de graanhandel speelde Stavoren geen rol van betekenis meer. Op dit feit is het verhaal Het Vrouwtje van Stavoren gebaseerd. Na deze tijd van verval kwamen er in de 17e en 18e eeuw weer betere tijden met zeevaart naar verre landen. Maar in de 19e eeuw ging de stad verder achteruit. Van de eens zo internationale haven bleef niet veel over.
Na aanleg van de spoorlijn Zaandam - Enkhuizen naar Amsterdam (waarmee ook de Veerdienst Enkhuizen - Stavoren naar Enkhuizen en de spoorlijn Stavoren - Leeuwarden tot stand kwamen), werd Stavoren een belangrijke Zuiderzeehaven.
In het jaar 2011 vierde Stavoren "950 jaar stadsrechten". Sinds de gemeentelijke herindeling van 1984 is Stavoren geen zelfstandige gemeente meer. Tot 2011 behoorde deze stad tot de gemeente Nijefurd. Daarna ging Nijefurd op in de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân. Het stadhuis van Stavoren heeft een andere bestemming gekregen.
ScheepvaartBewerken
De veerdienst Enkhuizen - Stavoren bestaat sinds 1886 en vaart sinds de jaren 60 met het MS Bep Glasius. De overtocht van Stavoren naar Enkhuizen duurt ongeveer 1:20 uur; de dienst vaart alleen in het zomerseizoen, van eind april tot en met begin oktober.
Verder zijn er twee sluizen in Stavoren die de scheepvaart van en naar het IJsselmeer begeleiden, de Johan Frisosluis uit 1966 en Sluis Stavoren. De eerste sluis is uitgebreid en op 8 mei 2014 officieel in gebruik genomen. De andere sluis is de oude zeesluis naar de Zuiderzee uit 1575.
De haven is thuishaven voor schepen van de bruine vloot. Stavoren is de poort van Friesland. Het is het beginpunt om de Friese meren op te gaan. Stavoren beschikt over een tiental restaurants, zes havens, een hotel, een camping en diverse B&B's.
Op de pieren bij de haveningang staan twee havenlichten en de vuurtoren.
KerkenBewerken
In Stavoren hebben meerdere kerken gestaan. De oudste kerk zal de Sint-Odulfuskerk geweest zijn, die van 900 tot 1132 er heeft gestaan. De Nicolaaskerk of gewoonweg de Hervormde kerk dateert uit 1861 en was gebouwd als opvolger van de bouwvallige kerk uit de 16e eeuw.
Op het kerkhof van de kerk ligt het Erehof Stavoren, waar onder meer bemanningsleden liggen van neergestorte gevechtsvliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In dezelfde straat, de Voorstraat, staat het kerkgebouw van de Doopsgezinde Gemeente en dateert uit 1858. De Baptistenkerk even verder op in de straat dateert uit 1886, maar sloot haar deuren in 2001. De Gereformeerde Zwanenkerk aan de Schans was een kerk uit 1884; in 2002 werd deze kerk gesloten. Ze is daarna nog een tijd een expositiekerk geweest.
BezienswaardighedenBewerken
De stad kent meerdere prominente gebouwen en objecten, zoals:
- Het Vrouwtje van Stavoren
- Voormalig stadhuis van Stavoren (1880)
- Vuurtoren van Stavoren (1885)
- J.L. Hooglandgemaal
- Museum ’t Ponthús
- Overtuinen aan de Voorstraat
De vis voor Stavoren, fontein 11Fountains
Koebrug
Stavoren kent enkele rijksmonumenten, zie daarvoor de Lijst van rijksmonumenten in Stavoren.
Sport en cultuurBewerken
Stavoren heeft naast watersport sinds 1916 een voetbalvereniging, VV QVC, een volleybalvereniging Staveren en een tennisvereniging Stavoren. Sinds1998 is er in Stavoren muziekvereniging De Lytse Súdwesthoeke (LSWH), de vereniging is ontstaan door een fusie.
OnderwijsBewerken
De stad heeft een basisschool, De Skutslús.
TreinstationBewerken
Station Stavoren is het eindpunt van de spoorlijn uit Leeuwarden; van en naar Leeuwarden rijdt één keer per uur een trein vanaf het station in Stavoren (in de spits elk half uur).
FietsroutesBewerken
.jpg)
Stavoren ligt aan de Hanzefietsroute, een van de fietsroutes geïnspireerd door het oude Hanzestedenverbond. Deze route begint bij Zaltbommel en komt onder andere langs Lübeck, Nijmegen, Arnhem en de Friese steden Stavoren, Hindeloopen en Bolsward. De route komt ook langs Frankfurt (Oder), Berlijn en voert uiteindelijk via Sittard weer terug naar Zaltbommel. De route is ruim 3000 km lang. Voor de gehele route zijn GPS-tracks beschikbaar.
WandelpadenBewerken
Stavoren maakt deel uit van twee wandelpaden. Het Friese Kustpad dat loopt tussen Stavoren en Lauwersoog. Het is 152 kilometer lang en komt onder andere langs Hindeloopen, Workum, Makkum en Harlingen. Het Zuiderzeepad loopt rond het IJsselmeer van Enkhuizen naar Stavoren en is 400 kilometer lang. Het pad is in beide richtingen met wit-rode tekens gemarkeerd.
Geboren in StavorenBewerken
Overleden in StavorenBewerken
- Omgekomen bij veldslagen bij Stavoren:
- Coppen Jarges;
- Klaas van der Meulen;
- Doede Bleeker.
Zie ookBewerken
- Lijst van burgemeesters van Stavoren;
- Lijst van plaatsen aan of in de voormalige Zuiderzee;
- Inname van Stavoren (1572).
| Bronnen, noten en/of referenties
Bronnen
Referenties
|
