Tijdlijn van de Lage Landen (steden en vorstendommen)
steden en vorstendommen
De tijdlijn van de Lage Landen is een chronologische lijst van feiten en gebeurtenissen betreffende de Lage Landen, een gebied dat ongeveer de laagvlakte in Nederland, België en sommige aangrenzende streken beslaat, gelegen rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Calais uitmonden. Daarin vormden zich variërende eenheden onder respectievelijk Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueerden zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. De opkomst van de steden zorgde voor toename in rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselden af met tendensen tot autonomie.
Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken
De Noormannenhoofdman Rollo wordt verslagen bij Auxerre en trekt zich terug richting Chartres. De bisschop van deze stad vraagt om hulp, en koning Karel de Eenvoudige stelt voor om Rollo het gebied rond Rouen aan te bieden om zich te vestigen.
Koning Karel de Eenvoudige, ook de Simpele, bereikt bij Saint-Clair-sur-Epte een overeenkomst met Noormannenhoofdman Rollo. Deze wordt graaf van de Noormannen, laat zich dopen en zweert de eed als leenman van de koning. Hij krijgt daarvoor het gebied tussen het Kanaal en de rivieren Epte, Eure en Dives. Dit is de kern van het latere hertogdom Normandië.
Lodewijk het Kind overlijdt. Hij is de laatste Karolinger in Oost-Francië, maar er is geen sprake van dat de Karolingse West-Frankische koning Karel de Eenvoudige de macht overneemt, de rijkseenheid is voorbij. Hoewel Oost-Francië ook uiteen had kunnen vallen in de vier stamhertogdommenFranken, Saksen, Beieren en Zwaben, kiezen de rijksgroten Koenraad, de hertog van Franken, die echter alleen over zijn eigen gebied reële macht heeft. In Lotharingen kiest men er echter wel voor om zich onder Karel de Eenvoudige te scharen.
Met zijn harde en gewelddadige politiek en zijn strijd tegen de Vikingen heeft Boudewijn II van Vlaanderen in de jaren na 900 zijn positie en die van zijn graafschap veilig gesteld. De laatste periode van zijn bewind tot aan zijn dood in 918 is rustig verlopen. Boudewijn wordt begraven in de abdij van Sint-Bertinus (maar na de dood van zijn vrouw in 929 bijgezet in de Sint-Pietersabdij van Gent.)
Karel de Eenvoudige laat op 15 juni een akte opmaken in Pladella Villa, waarin hij graaf Dirk I "Hollant ende die kerck t'Egmonde met haren toebehoren" schenkt, als dank voor zijn steun bij een opstand van zijn vazallen. Egmond ligt ten noorden van de bezittingen die hij van Gerolf heeft gekregen en sluit daar dus uitstekend op aan. Kort hierna sticht hij er de Abdij van Egmond. Pladella Villa was gelegen op het grondgebied van Bladel en Netersel, zodat hier de wieg van het gewest Holland heeft gestaan.
Koning Hendrik de Vogelaar van Oost-Francië maakt van de situatie gebruik om Lotharingen in te lijven en daarbij ook Holland, Kennemerland en Texel. De band van dit deel van de Lage Landen met het Duitse rijk zal officieel tot 1648 blijven bestaan.
Antwerpen wordt tussen 923 en 927 bij Oost-Francië ingedeeld en is tegelijkertijd hoofdplaats van de pagus Rien. De Schelde fungeert als grensrivier tussen West-Francië, (Frankrijk) (linkeroever) en Oost-Francië (Duitsland) (rechteroever).
Na de dood van aartsbisschop Seulfus van Reims weet graaf Herbert II van Vermandois zijn vijfjarig zoontje op de aartsbisschoppelijke troon te zetten. Hij breidt daarmee zijn macht aanzienlijk uit.
Otto I wordt in Aken tot Duits koning gekozen. Hij volgt zijn vader Hendrik de Vogelaar op. Hoewel deze drie zoons had, had hij hem tot zijn enige opvolger aangewezen.
In hetzelfde jaar 936 kwam Lodewijk van Overzee in West-Francië aan de macht. Lodewijk was een compromisfiguur tussen Herbert II van Vermandois en zijn neef Hugo de Grote. Lodewijk had goede papieren, hij was de zoon van Karel de Eenvoudige, een Karolinger en via zijn moeder had hij familiebanden met Otto I en Hugo de Grote.
De status van het Hollandse huis blijkt gestegen als Dirk II op achtjarige leeftijd wordt verloofd met de net geboren Hildegard, de dochter van Arnulf I van Vlaanderen. Twaalf jaar later treden zij in het huwelijk. Haar zus Liutgard trouwt met Wichman IV, graaf van Hamaland
Er wordt tol op het handelsverkeer op de Schelde geheven, hetgeen aantoont dat de stad Antwerpen onder controle is van het hoogste gezag, dat van keizer Otto I (de Grote). Door hem en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een prestigieuze Walburgakapel en een indrukwekkende stenen muur die aangelegd wordt rond het jaar 1000.
Otto I stelt zijn broer Bruno de Grote aan als hertog van Lotharingen. Deze is ook aartsbisschop van Keulen en kan als geestelijke niet trouwen, waardoor Otto niet hoeft te vrezen dat Bruno een eigen dynastie zal vestigen, zoals in andere delen van zijn rijk gebeurt. Die benoeming legt de basis van het Ottoonse stelsel, waardoor de Duitse koning in vergelijking met de koningen van omringende landen - die vaak slechts werkelijke macht bezitten in een klein gebied, terwijl hun vazallen dynastieën stichten - veel invloed kunnen uitoefenen.
Otto I wordt in ruil voor bescherming door paus Johannes XII tot keizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond. Dit is tekenend voor de aandacht die ook de volgende Duitse keizers zullen hebben voor Italië, waardoor zij hun machtsbasis in het Duitse rijk, en daarmee de Lage Landen, verwaarlozen.
Het Gooi wordt overgedragen aan de Abdij te Elten.
Otto I wordt bij Bari verslagen door de Byzantijnen.
juni - Het gezantschap van Liutprand van Cremona aan het Byzantijnse hof wordt een mislukking. Nicephorus II Phocas weigert de zoon van Otto met een Byzantijnse prinses te laten trouwen.
Otto I organiseert de evangelisatie onder de Saksen en sticht het aartsbisdom Maagdenburg en de bijbehorende bisdommen Meissen, Merseburg en Zeitz met het oogmerk de Slaven van het Elbe-gebied te bekeren.
Otto II opent een politieke tegenaanval door Karel, de broer van de Roomse koning Lotharius III, tot tegenkoning van West-Frankenland uit te roepen. Deze aanval mislukt, omdat Karel niet door de adel en de kerkvaders in West-Francië wordt gesteund. Otto II en Lotharius III sluiten daarop vrede.
De minderjarige Otto III volgt in naam zijn overleden vader op als keizer van het Heilige Roomse Rijk. Keizerin-weduwe Theophanu treedt op als regentes.
Er vindt een slag plaats bij Winkel, waarin het leger aangevoerd door Graaf Aarnout door de West-Friezen wordt verslagen en hij sneuvelt. Zijn vrouw Lutgardis neemt het voogdijschap voor zijn minderjarig zoontje, de Graaf van HollandDirk III waar.
Het belfort, symbool van de Gentse stedelijke machtSpreiding van belforten wijst de eerste steden aan in de Lage Landen.
Een deel van Friesland wordt geclaimd door de graaf van Holland.
Door keizer Otto I (de Grote) en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een indrukwekkende stenen muur.
Vanaf het jaar 1000 is Gent gedurende honderden jaren de grootste stad van de Nederlanden (tot rond 1550). Het is dan groter dan Londen of Keulen.
Oude vermeldingen van Ieper gelden als "Iprensis" en "Ipera". De naam zou afkomstig zijn van het riviertje de Ieperlee, vroeger Ieper genoemd. Reeds vroeger zou zich hier een domein en bedehuis bevonden hebben. De Ieperlee vormt een waterweg in noordelijke richting naar de zee.
In Denemarken, Pruisen en Rusland aangetroffen munten van Arnold II en van Boudewijn IV tonen aan dat Vlaanderen al aan het eind van de 10e eeuw met de Arabische kooplieden van de Oostzee in betrekking staat.[2]
Ene Godefridus is net als het jaar hierop als prefectus belast met de kustverdediging. Hoewel hij niet veel kan uitrichten tegen de Vikingen, stoppen de aanvallen uiteindelijk, waarschijnlijk onder andere doordat zij overstappen op het christendom. Een andere oorzaak kan het groeiende potentieel van de bevolking in Europa zijn.
Brabant vecht het stadsrecht van Hoegaarden aan om een versterking te bouwen.
Op 10 oktober komt hertog Lambert van Brabant in botsing met prins-bisschop Balderik II van Luik in de Slag bij Hoegaarden. Robrecht II van Namen verleent hulp aan de hertog van Brabant (de schoonbroer van zijn moeder) in zijn strijd tegen Balderik II van Luik. Robert neemt daarbij graaf Herman van Verdun (broer van Godfried III van Lotharingen) gevangen, wat de toorn oproept van keizer Hendrik II. Door tussenkomst van zijn moeder, Ermengarde, wordt de gevangene vrijgelaten en herwint Robrecht het vertrouwen van de keizer.
14 februari - Paus Benedictus VIII kroont Hendrik II tot keizer. Hendrik II richt vele scholen op, verdedigt de rijksgrenzen, en beijvert zich om vrede te stichten en de kerk tot ontwikkeling te brengen.
De Geloofsbelijdenis van Nicea wordt voor het eerst op verzoek van keizer Hendrik II toegevoegd aan de katholieke mis samen met het filioque. Voorheen werd het credo in het geheel niet gebruikt in de liturgie.[3]
28 september - De kust wordt zwaar getroffen door een stormvloed, met grote schade en vele doden als gevolg. In Zeeland bouwt men vliedbergen om als mottekasteel te fungeren, in Friesland legt men dijken aan.
Dirk III van Holland verpacht grond aan de Friezen die het in cultuur brengen. Bovendien bouwt hij een burcht in Vlaardingen, dat buiten zijn leen ligt. Vanuit die burcht dwingt hij de kooplieden die in hun schepen langsvaren, onderweg van Tiel naar Engeland en vice versa, om tol te betalen. Een leger van keizer Hendrik II onder leiding van hertog Godfried I van Lotharingen bestaande uit een vloot met troepen uit Utrecht, Keulen en Luik, wordt in de Slag bij Vlaardingen door graaf Dirk III verslagen.
Op 7 en 8 september wordt de Kathedraal van Chartres voor de vierde keer door brand verwoest. Ze wordt in Romaanse stijl heropgericht (tot in 1024). Torens en hoogbouw volgen later.
De ontwikkeling van de stad Ieper wordt aan Boudewijn V van Vlaanderen en het beleid van stadsstichting toegeschreven. De rechtlijnige straten en het dambordpatroon, vooral in het zuidelijk deel, wijzen op deze stichting.
Hendrik III, koning sinds 1039 wordt door de paus tot keizer gekroond.
Boudewijn V van Vlaanderen palmt het gebied tussen de Schelde en de Dender in. De westgrens wordt vanaf nu de Dender en de steden op deze rivier moeten het nieuw verworven gebied beschermen.
Keizer Hendrik III dwingt Dirk IV van Holland afstand te doen van het door hem veroverde gebied. De keizer kan zich echter niet handhaven en moet zich terugtrekken, waarna Dirk de bisdommen Utrecht en Luik begint te plunderen. Bovendien sluit hij een verbond met Godfried met de Baard, de hertog van Opper-Lotharingen en de graven van Vlaanderen en Henegouwen. Hierop volgt het jaar daarop een tweede strafexpeditie waarbij de keizer Vlaardingen en de grafelijke burcht te Rijnsburg verovert. De burcht wordt geheel verwoest. Tijdens de terugtocht lijdt de keizer echter grote verliezen, waardoor Dirks bondgenoten nu ook openlijk tegen de keizer in opstand komen
13 januari - Dirk IV wordt door de bisschoppen van Metz, Luik en Utrecht in de val gelokt en gedood. Tijdens het Beleg van Dordrecht weet een adjudant van de bisschop van Keulen ongezien de Thure over te zwemmen. In Dordrecht treft hij Graaf Dirk IV met een pijl in de borst. Dirk sterft en zijn jongere broer Floris I wordt graaf van Holland.
Halfweg de 11e eeuw worden heel wat onontgonnen gebieden tot landbouwgrond omgewerkt, dijken gebouwd en gebieden ingepolderd. Het landbouwgebied breidt zich snel uit. Dat wordt nog eens versterkt onder invloed van monniken, zoals cisterciënzen en premonstranten, die volgens hun regel dit soort werk op zich nemen om voor eigen landbouw te kunnen zorgen. Zij zijn vooral in het kustgebied van Vlaanderen, Zeeland en Friesland actief in de strijd tegen de zee en bouwen zowel in de polders als aan de kust zelf dijken, waarmee gaandeweg ook meer land op de zee wordt veroverd. Door grachten en sloten te graven kan het grondwaterpeil voldoende dalen om op het drooggekomen land vee te laten grazen, vooral schapen. De Friezen zijn in dit werk baanbrekend. Als vrije mannen kunnen de kolonisten van het nieuwe land overal dijken en grachten aanleggen. Pas later zullen heren die zich als eigenaars van het gebied beschouwen regels opleggen en pachtgeld heffen.
Vanaf nu breekt een periode van economische groei aan, vooral in de Lage Landen van Noordwest-Europa. Het betreft voornamelijk Champagne, Vlaanderen en Brabant. Belangrijk is de handel in het Vlaamse laken. De jaarmarkten zorgen voor veel handel, die ook buitenlandse kooplieden aantrekt. De mensen verenigen zich in een Hanze en gildes. Op deze manier ontstaan de Vlaamse Hanze, de Hanze der XVII steden en de Duitse Hanze.
Mathilde van Vlaanderen trouwt rond 1051 met Willem de Veroveraar en wordt al snel een van zijn belangrijke adviseurs. In 1059 sticht ze de Abbaye aux Dames te Caen. Hun huwelijk helpt Willem niet alleen aan Vlaamse steun voor de inval in Engeland (in 1066) maar ook rust Mathilde van eigen geld een schip uit voor de invasievloot.
24 april - Komeet van Halley wordt waargenomen. De middeleeuwers hadden verwacht dat in het jaar 1000 de messias zou weerkeren. Nu dat op zich laat wachten treedt bij het volk een sfeer van wanhoop en gelatenheid in. Maar er heerst ook al geruime tijd wrevel, nervositeit en ridderstrijd, die deels gekanaliseerd zal worden in het plan voor een kruistocht, waartoe de paus begint op te roepen. Het motief is een vals gerucht als zouden de Moren de toegang tot Jeruzalem belemmeren. Paus Gregorius VII, voormalige abt van Cluny, wil echter vooral Constantinopel veroveren.
Nadat Floris in 1061 gedood is, hertrouwt zijn vrouw Geertruida van Saksen in 1063 met Robrecht I van Vlaanderen. Deze laatste wordt hierna de Fries genoemd en treedt op als regent voor de minderjarige Dirk V. Koning Hendrik IV schenkt dit jaar de gebieden van Dirk, namelijk die "ten westen van het Vlie en rond de oevers van de Rijn" (Westflinge et circa horas Reni) aan bisschop Willem I van Utrecht, op wiens steun hij wel kan rekenen. Dirk mag slechts Maasland behouden. Willem weet met de hulp van hertog Godfried III met de Bult van Neder-Lotharingen met veldslagen in 1071 en 1072 de gebieden ook daadwerkelijk te veroveren. Na de dood van Godfried en Willem in 1076 belegeren Robrecht en zijn stiefzoon Dirk V IJsselmonde en weten de nieuwe bisschop Koenraad gevangen te nemen en te dwingen de gebieden van Dirk V terug te geven.
Met pinksteren wordt Mathilde van Vlaanderen tot koningin van Engeland gekroond in Westminster Abbey. Mathilde regeert bij afwezigheid van Willem in zijn naam, waarbij Mathilde steeds in Engeland is als Willem in Normandië is en omgekeerd.
Voor zijn benoeming in Vlaanderen kan Robrecht na de strijd toch het vertrouwen van de Franse koning winnen, door toezegging van een huwelijk tussen zijn stiefdochter Bertha van Holland met Filips I van Frankrijk. en Robrecht de Fries wordt nu graaf van Vlaanderen.
De investituurstrijd (strijd om de macht tussen keizer en paus) komt tot volle uitbarsting als koning (later keizer) Hendrik IV en paus Gregorius VII ieder een ander persoon tot bisschop van Milaan willen benoemen.
Geleidelijk organiseert zich in alle steden van de Lage Landen de commune (communitas, corporatio of universitas) onder leiding van het patriciaat.
Wanneer bisschop Geeraard II de stad uit moet om Hendrik V te ontmoeten, maken de burgers van Kamerijk zich achter zijn rug meester van de poorten en roepen de heerschappij over de gemeente uit. Dergelijke pogingen blijken ook in Maastricht en in Luik te zijn ondernomen. Er breekt een periode aan van stedelijk verzet tegen de vorsten.
Paus Urbanus II houdt een bespreking te Piacenza met bisschoppen uit Frankrijk, Duitsland en Italië. Hierbij is ook een delegatie van de Byzantijnse keizer Alexius I Comnenus aanwezig.
Gualgericus, bisschop van Kamerijk, erkent het bestaan van de religieuze gemeenschap op de Curtenbergh in Brabant. Daarom wordt 1095 als stichtingsdatum van Kortenberg aanvaard. (De kloosterlingen verhuizen in 1222 van de heuvel (de Curtenbergh) naar het dal aan het Minneveld waar nu nog steeds de Abdij van Kortenberg is gevestigd). Van oudsher is het de woonplaats van de heren van Kortenberg, die een belangrijke rol spelen in de geschiedenis van het Hertogdom Brabant. (Zie ook het Charter van Kortenberg).
De vroeg-middeleeuwse schrijver Ivo van Chartres schrijft zijn werk: Panormia.
Juli - Na geplunderd te hebben op hun weg naar Jeruzalem, hebben de deelnemers aan de Volkskruistocht af te rekenen met de represailles van de Byzantijnen.
Landsheerlijkheden als het graafschap Vlaanderen, hertogdom Brabant, hertogdom Gelre en het graafschap Holland groeien vanaf ca. 1100 uit tot praktisch onafhankelijke vorstendommen. Graafschap Vlaanderen geeft daarbij de toon aan, en vindt navolging bij de andere grote gebieden - die van Lotharingen -, als de Duitse kroon verzwakt is door de Investituurstrijd. Brabant, Henegouwen, Holland en Namen breiden zich dan uit tot grotere landsheerlijkheden.
Omstreeks 1100 verleent de graaf van Vlaanderen aan de stad Gent het recht een eigen schepenbank in te stellen. Zo groeit de stad langzamerhand uit tot een autonome macht met volledig zelfstandige instellingen. Gent is altijd een vrijheidslievende en rebelse stad gebleven. De burgers vechten er honderden jaren tegen de vorsten om hun privileges of vrijheden te vrijwaren.
In de 12e eeuw richten de Gentenaren een Hanze op voor de handel op het Rijnland en in Sint-Omaars wordt een Hanze opgericht die handel op Engeland en Frankrijk beoogt.
Het Oudfries wordt geplaatst als een taal die werd gebezigd van 1100 tot 1575.
Hendrik de Vette van Northeim wordt door keizer Hendrik IV beleend met de Friese gebieden nadat in 1099 bisschop Koenraad van Utrecht door een Friese koopman is gedood. Voor de graafschappen Stavoren, Westergo en Oostergo deed dit waarschijnlijk te veel denken aan de tijd van de Brunonen. Hoewel hij in Stavoren aanvankelijk vriendelijk ontvangen wordt, vermoedt Hendrik een list en vlucht, waarna hij door Friese schippers gedood wordt. In de periode hierna wordt het gebied betwist door de graven van Holland - Dirk VI trouwt met Sophie, een kleindochter van Hendrik de Vette - en de bisschoppen van Utrecht die echter geen permanente macht uit kunnen oefenen. Geholpen door landschappelijke omstandigheden is er geen sprake van een landsheerlijk gezag. Het gebrek hieraan zorgt voor een voortdurende strijd tussen herenboeren.
Keizer Hendrik V versterkt de Burcht van Antwerpen. De muren worden verhoogd van 5 meter naar 12 meter en de dikte van de muren van 1,35 meter naar 2 meter.
Bisschop Burchard van Utrecht wijdt de kapittelkerk van Zutphen, die graaf Otto van Zutphen na oorlogsverwoesting liet wederopbouwen, in en wijdt het godshuis aan Walburga.
Lambert, heer van Lissewege, schenkt een domein met kapel aan de benedictijnen die er een abdij stichten, de abdij Ter Doest. In deze periode schenken veel adellijken, voor ze op kruistocht trekken, onroerend goed voor gebruik aan abdijen tot zij terugkeren. Velen keren niet terug.
Bisschop Frederik I van Bremen sluit een verdrag met priester Heinricus en een groep kolonisten. In het verdrag worden zij Hollanders genoemd, als eersten in de geschiedenis. In de periode daarna vestigen zich nog regelmatig Hollanders in Noord-Duitsland om grond te ontginnen.
Bernard ontvangst melk uit de borsten van de Maagd Maria. De scène is een legende die zich naar verluidt zou hebben afgespeeld in de Dom van Speyer in 1146.
Dünnwald bij Keulen (aan de overkant van de Rijn) wordt tot parochie verheven; tegelijk staat de Keulse bisschop toe er een klooster van reguliere koorheren te vestigen.
De Abdijkerk van Vézelay gaat in vlammen op. Zo'n duizend pelgrims die zich op weg naar Santiago de Compostella verzameld hadden komen om het leven. Er wordt snel besloten te gaan bouwen aan een nieuwe basiliek.
Homoseksualiteit wordt quam faciens tam patiens -zowel de actieve als de passieve partij- bestraft met de brandstapel, tenzij de passieve partij te jong of te oud is en aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake was van dwang.
Karel van Denemarken krijgt zijn bijnaam de Goede tijdens de hongersnood die in 1124-1125 heel Europa teistert. Via verschillende maatregelen kan hij verhinderen dat in Vlaanderen het dodenaantal buitensporig hoog oploopt.
Middeleeuws reliëf, waarop de moord op Karel de Goede is uitgebeeld.
2 maart - Op de galerij van de Sint-Donaaskerk van Brugge wordt de graaf van Vlaanderen, Karel de Goede, vermoord naar aanleiding van een juridisch dispuut omdat hij de onvrije afkomst van de Erembalden in het openbaar beklemtoonde. Hij wordt het slachtoffer van een samenzwering, geleid door Bertulf, proost van het Brugse Sint-Donaaskapittel en zelf een lid van de clan der Erembalden.
Mede door het ontbreken van een rechtstreekse erfgenaam, veroorzaakt Karels dood een ernstige politieke crisis. Hiervan maakt de koning van Frankrijk gebruik om de Normandiër Willem Clito, kleinzoon van Robrecht de Fries als graaf op te dringen (23 maart1127). Dit stoot op verzet van Brugge en Gent.
Uiteindelijk wordt Karel opgevolgd door een neef, Diederik van de Elzas, die de machtsstrijd wint dankzij de steun der Vlaamse steden. Dit is de eerste gelegenheid waarbij de steden een doorslaggevende rol spelen in de Vlaamse politiek.
4 oktober - Vlaanderen, Walcheren en Zuid-Beveland worden zwaar getroffen door een watersnood. Deze maakt veel ontginningen ongedaan. Vlaardingen raakt geïsoleerd, maar het Zwin is vergroot en Brugge wordt via die zeearm juist beter bereikbaar vanuit de Noordzee. In plaats van getijdenvaart kunnen de grotere schepen, vooral de kogge (afgeleid van het vikingschip), nu tot dicht bij Brugge varen.
Vanuit vele richtingen worden initiatieven ontplooid voor dijkenbouw en waterschappen en hoogheemraadschappen opgericht.
Als gevolg van die bedijkingen is de zeearm van het Zwin gaan verlanden. Door verdere aanslibbing en verzanding is er op vandaag niet veel meer dan een strandgeul met achterliggende slufter van over.
Begin van de bouw van de Kathedraal van Chartres. Door een brand in 1194 is daar echter weinig meer van over.
Bernard van Clairvaux wordt naar Zuid-Frankrijk gestuurd om de Katharen te overtuigen zich terug bij de Katholieke Kerk aan te sluiten. Zijn preken vinden geen gehoor. Hij wordt zelfs enkele malen door de plaatselijke bevolking uitgejouwd.
Hendrik van Veldeke (ook: He(y)nric van Veldeke(n), Duits Heinrich von Veldeke, voor of omstreeks 1150 – na 1184) is de eerste volkstalige schrijver van de Lage Landen die we bij naam kennen. Vermoedelijk behoorde Veldeke tot een geslacht van ministerialen, (onvrije lagere edelen). Het bestaan van dit geslacht wordt in oorkonden van de dertiende eeuw vermeld. Uit het feit dat hij in zijn werken Latijnse bronnen heeft gebruikt, blijkt dat hij een goede opleiding heeft genoten.
Brabant, tussen Schelde en Maas in gelegen, is langer dan de naburige gewesten een streek met uitsluitend landbouwende bevolking gebleven. Het begint rond het midden van de 12e eeuw in de ontwikkelingsbeweging te delen, wanneer een steenweg tussen Brugge en Keulen wordt aangelegd.
De stad Grevelingen wordt versterkt. De plaats is belangrijk geworden dankzij graaf Diederik van de Elzas, die hier een haven sticht. Deze zal lange tijd als voorhaven voor Sint-Omaars dienen via de gekanaliseerde Aa en een thuishaven zijn voor een vloot van haringvissers en een aanvoerhaven van zout, wijn en fruit.
21 december - Sint-Thomasvloed, door de enorme kracht van de stormwind wordt het water van de Oude Rijn bij de toch al verzande monding bij Katwijk teruggedreven in de rivier. Hierdoor lopen de polders van eerst Holland en later Utrecht onder water.
In opdracht van bisschop Maurice de Sully wordt in Parijs een begin gemaakt met de bouw van de Notre-Dame van Parijs, die in 1285 voltooid zal worden.
Nadat Floris III van Holland in conflict is gekomen met bisschop Godfried van Rhenen doordat de graaf de Oude Rijn laat blokkeren bij Zwammerdam om de wateroverlast in zijn gebied te verminderen, brengt de bisschop de zaak voor keizer Frederik I Barbarossa. De keizer beslist dat de Suadenborchdam moet worden verwijderd. Het is een van de laatste malen dat iets blijkt van een keizerlijk oppergezag in de Lage Landen en Floris trekt zich ook niets aan van de uitspraak.
Locatie van het legendarische Kreilerwoud Woud omstreeks het jaar 1000. Exacte grenzen van het bos zijn onbekend.
2 november - Allerheiligenvloed Tijdens de storm is vermoedelijk de Zuiderzee ontstaan. Volgens sagen zou daar4bij het Kreilerwoud door het water verzwolgen zijn. De Noordzee breekt tussen het huidige Huisduinen en Texel door de duinenrij. De beek Marsdiep krijgt een verbinding met de Noordzee en wordt een zeegat. Het land tussen Texel, Medemblik en Stavoren loopt onder en Texel en Wieringen worden eilanden.
Bredevoort komt voor het eerst voor op de lijst met bezittingen van de aartsbisschop van Keulen van dit jaar, die drie aandelen van het kasteel Bredevoort bezit.
De kathedraal van Chartres wordt verwoest door brand. Begin van de bouw van de huidige kathedraal (tot 1220), het grootste en hoogste bouwwerk dat het westerse christendom tot dan toe had voortgebracht.
Ieper kent nu ook een bloeiperiode en speelt als derde stad van Vlaanderen (na Gent en Brugge) een belangrijke rol in het graafschap Vlaanderen. Lakens uit Ieper waren in de vroege 12e eeuw al terug te vinden op de jaarmarkt van het Russische Novgorod (ten zuiden van Sint-Petersburg).
In een akte van Diederik VII van Kleef wordt de schenking van land aan de abdij van Rijnsburg rond Aalsmeer nog eens bevestigd. Het land is een wildernis van lage elzen- en wilgenbossen, waar veel turf gestoken wordt, waardoor er grote meren en plassen ontstaan.
Notariële registers van Milaan en Genua (bijgehouden vanaf ca. 1200) tonen transacties van Vlaamse kooplieden omtrent verschillende soorten Vlaamse weefstoffen aan.
In Artesië richt men de Hanze der XVII steden op om de doorvoer van producten via de jaarmarkten van Champagne te garanderen en vooral de export van laken te bevorderen.
Naar het voorbeeld van de jaarmarkten in de Champagnestreek wordt de jaarmarkt "Brugghemarct" van Brugge bekrachtigd door het charter van Boudewijn IX. Brugge groeit uit tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa en is in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt.
De Vlaamse Hanze van Londen wordt in het begin van de 13e eeuw opgericht. Ze is interstedelijk van karakter en gericht op de handel met Engeland en Schotland. Ze staat onder leiding van Brugge en Ieper. Als tegen het einde van de 13e eeuw de handel in Vlaanderen in het algemeen terugloopt, raakt deze Hanze in verval.
De invloed van Frankrijk, dat zich vooral vanaf 1200 steeds meer tot het welvarende graafschap Vlaanderen aangetrokken voelt, neemt toe.
Het Steen, de voormalige ringwalburg, wordt gebouwd vanaf dit jaar tot aan 1225.
De abdij van Affligem wordt beschouwd als de meest imposante abdijstichting van de benedictijnen in de Lage Landen. Als huisabdij van de hertogen van Brabant werd ze Primaria Brabantiae (de voortreffelijkste van Brabant) betiteld. In de rijmkroniek van Sinte-Lutgarde (circa 1200) wordt ze Spiegel voor alle abdijen genoemd.
De Loonse Oorlog breekt uit om de opvolging van graaf Dirk VII van Holland en duurt tot 1206. Willem, de broer van Dirk, betwist de aanspraken die Dirks dochter Gravin Ada maakt, die haar moeder (Aleid van Kleef) onmiddellijk na de dood van haar vader in het huwelijk laat treden met Lodewijk II van Loon om haar positie nog te versterken. Ada wordt op weg naar de begrafenis van haar vader echter door getrouwen van oom Willem bij Leiden in het nauw gedreven. Ze verschanst zich daar in de burcht die na een kort beleg door de burggraaf van Leiden, Filips van Wassenaer, wordt ingenomen. Ada wordt daarop door haar oom geïnterneerd op Texel.
Graaf Boudewijn IX van Vlaanderen verdwijnt onder geheimzinnige omstandigheden terwijl hij als keizer van Constantinopel een veldtocht tegen de Bulgaren onderneemt. Zijn oudste dochter Johanna wordt door koning Filips II August van Frankrijk naar Parijs overgebracht. Het is voor de ambitieuze vorst immers van groot belang dat deze erfdochter onder zijn controle wordt gebracht. En dus koppelt hij haar aan de Portugese prins Ferrand (zoon van Sancho I), in wie hij een gemakkelijk te manipuleren graaf van Vlaanderen ziet.
In de nasleep van de Loonse Oorlog ondertekenen Ada van Holland en Lodewijk II van Loon dat ze afstand doen van de door Ada van haar vader geërfde rechten over het graafschap Holland. Enkele weken later wordt hun vertrouweling Floris Herbaren van der Lede door huurlingen van de koning van Engeland en de graaf van Holland omgebracht.
Tussen 1205 en 1278 leveren de twee elkaar opvolgende Vlaamse gravinnen Johanna en Margaretha van Constantinopel impulsen en middelen voor het oprichten van begijnhoven in een periode van relatieve vrede en voorspoed. Zij verlenen ook steun aan de lagere klasse. Door toedoen van weldoeners zoals plaatselijke heren, graven of hertogen, verkrijgen de begijnen grond of enkele huizen waar ze zich kunnen vestigen, weliswaar onder toezicht van de plaatselijke parochiepriester.
Augustijner biograaf van Maria van Oignies, Jacob van Vitry, noteert het ontstaan in de Lage Landen van de eerste begijnhoven als infrastructuur voor een samenwerkingsverband van ‘heilige vrouwen’ op hun instigatie en inspiratie. Speciale aandacht gaat ook naar feesten van de ‘Heilige Drievuldigheid’ en het ‘Heilig Sacrament’ (de sacrale communie), dat overigens zijn ontstaan te danken heeft aan de Luikse begijn-kluizenares Juliana van Mont-Cornillon.
11 april - Vrede van Melun getekend tussen Frankrijk en Vlaanderen. De Vlaamse adel en steden moeten leenhulde brengen aan de Franse koning, in ruil waarvoor de graaf-gemaal Ferrand van Portugal na twaalf jaar zal worden vrijgelaten uit krijgsgevangenschap.
De graaf van Holland verkoopt Waalwijk aan de hertog van Brabant.
De Narracio, het verslag van de Slag bij Ane, wordt geschreven, waarop de bisschop van Utrecht besluit zijn macht over Drenthe en Groningen te beëindigen.
De gravin van Vlaanderen sticht het Begijnhof van Rijsel en het jaar daarna dat van Douai (zie:Begijnhoven in de Franse Nederlanden). Een begijnhof wordt beheerd door een grootmeesteres, die zich door meesteressen laat adviseren en bijstaan. Maar voor hun geestelijk leven staan begijnen noodgedwongen onder het gezag van de bisschop, die door de pastoor wordt vertegenwoordigd. Ook bezoeken soms dominicanen of franciscanen de begijnconvenanten om er te prediken, biecht te horen, en eventueel het bestuur van de (groot-)meesteres te controleren.
12 januari - Hertog Hendrik II van Brabant verleent op zijn sterfbed aan zijn onderdanen het eerste algemeen landsprivilegie voor Brabant, waarbij hij onder meer rechtszekerheid belooft. Het is ook bedoeld om de opvolging door zijn nog jonge zoon Hendrik III in de ogen van zijn onderdanen te vergemakkelijken.
Start van de bouw van de Ridderzaal (Den Haag) door graaf Willem II. Hij belegert Aken gedurende zes maanden, waarna hij zich in dezelfde stad als Karel de Grote tot Rooms koning laat kronen. In 1256 zou hij zelfs tot keizer gekroond worden, maar voordat de kroning kan plaatsvinden, wordt hij gedood bij Hoogwoud terwijl hij tegen de West-Friezen optrekt.
De Zuiderzee ontstaat door het binnenstromen van zeewater in het Flevomeer na duinbreuken.
Hadewijchs 1e strofische gedicht (lied): Ay al es nu die winter cout / cort die daghe / ende die nachte langhe. Handschrift Gent, UB, 941, f. 49r.
De werken van Hadewijch van Antwerpen worden geschreven in een Brabantse variant van het Middelnederlands. Naar alle waarschijnlijkheid was zij een begijn. Brabant strekt zich in die tijd verder uit dan de grenzen van de provincies Noord-, Vlaams- en Waals-Brabant in België en Nederland: ook de Belgische provincie Antwerpen maakt deel uit van het Brabant van Hadewijchs tijd. Hadewijch is zowel met Latijnse theologische teksten als met een overwegend Franse traditie van minneliederen (chansons) vertrouwd: voor een vrouw is dat in die tijd op zich al uitzonderlijk, en enkel denkbaar in milieus met financiële armslag. In de Lijst der volmaakten noemt zij een begijn die door een inquisiteur vermoord is. Ook Van den vos Reynaerde wordt rond deze tijd geschreven door ene Willem.
De bisschop van Utrecht is de bouwheer/eigenaar van de stoomkorenmolen, de Bisschopsmolen, in Oldenzaal.
Vlaanderen geniet een speciale status binnen het Franse koninkrijk: het is weliswaar in naam afhankelijk van Frankrijk, maar voert sinds graaf Boudewijn II een onafhankelijke koers (einde 9e eeuw). Economisch is het immers veel meer afhankelijk van de handel met Engeland, voornamelijk door de wolhandel. Het feodale systeem is al lang ondermijnd sinds de opkomst van de macht van de drie grote Vlaamse steden Brugge, Gent en Ieper.
Hanzesteden en handelsroutes
Aanvankelijk voeren veel schepen tussen Brugge en Noord-Duitsland binnenduins, wat voor de kleine schepen veiliger was. Vanaf 1250 begint de Ommelandvaart, waarbij men Jutland rondt op weg naar de Oostzee.
De Ommelandvaarders uit Kampen krijgen van koning Abel van Denemarken speciale privileges. Het belangrijkste doel van deze Ommelandvaarders is Schonen, het zuidelijkste puntje van Zweden. Daarnaast verkrijgen Utrecht en later ook andere steden van de Lage Landen privileges om visserijkolonies te vestigen op Schonen.
De Noord-Duitse kooplui verwerven een zeer voordelige tolreductie in Brugge. Margaretha van Constantinopel geeft na onderhandelingen met de Lübeckse raadsheer Hermann Hoyer en de Hamburgse raadsheer Jordan voor dit en het volgende jaar privileges aan de Duitse kooplui uit Lübeck, Hamburg, Aken, Keulen, Dortmund, Münster en Soest, waarmee Brugge voor deze kooplui de stapelplaats wordt.
De joodse gemeenschap in Antwerpen wordt voor het eerst vermeld in het 'testament', een voorloper van de hertogelijke oorkonden of constituties, van Hendrik III van Brabant. Zijn wil is dat Joden die zich schuldig maken aan leen- en woekerpraktijken volledig zouden worden uitgeroeid.
Jacob van Maerlant schrijft aan de vertaling/bewerking van de Historia scholastica van Pierre le Mangeur alias Petrus Comestor († 1179), een toonaangevend handboek Bijbelse geschiedenis (lett. heilsgeschiedenis voor de schoolbanken), dat gebruikt wordt aan de theologische faculteit te Parijs, en voltooit deze "Rijmbijbel" het jaar daarop op 25 maart.
1 september - Gravin Margaretha II van Vlaanderen laat beslag leggen op alle bezittingen van Engelse kooplieden vanwege achterstallige betalingen van een beursloon dat al rond 1066 was aangegaan door de Engelse koningen.
24 september - Hendrik III van Engeland reageert op de gebeurtenissen in Vlaanderen door de Vlaamse handelaren in Engeland te arresteren en hun goederen en schepen in beslag te nemen. Hoewel vele handelaren vlak daarvoor het land hebben verlaten, zijn de gevolgen ernstig, doordat het embargo voor de Vlaamse kooplieden duurt tot 1274, met moeilijkheden tot 1278.
Na het Engels-Vlaams handelsconflict van 1270-1274 wordt de "Londense Hanze" in Brugge uitgebreid met verschillende steden tot de "Vlaamse Hanze van Londen".
Graaf Floris V van Holland geeft de 'lieden aan de amstel' vrijheid van tol. Dit is het oudst bekende document waarin 'Amstelredamme' (Amsterdam) wordt genoemd.
De bisschop van Parijs veroordeelt 219 filosofische stellingen. Deze veroordeling is vooral gericht tegen de filosofische stroming van de volgelingen van Averroës, die veel aanhangers heeft op de universiteit.
Lodewijk IX kent Henegouwen toe aan de Avesnes, en wijst Vlaanderen verder als erfgebied voor het geslacht Dampierre aan. Daardoor komt een einde aan de Vlaams-Henegouwse Successieoorlog en worden beide graafschappen gescheiden.
Grote overstromingen hebben plaats in Noord-Nederland en leiden tot het ontstaan van de Lauwerszee.
De Gooise boeren krijgen van graaf Floris V de gebruiksrechten over de woeste (onontgonnen) Gooise gronden, bestaande uit heide, bos, en stuifduinen.
Brugge kent als handelscentrum haar grootste bloei tussen 1280 en 1480. In deze periode verblijft er een bont gezelschap van vreemde kooplui met meestal een eigen natiehuis en pakhuizen. Als meest zuidelijke kantoor van de Duitse Hanze (zie Hanzekantoor van Brugge), wordt Brugge de belangrijkste en meest zuidelijke handelsvestiging in het buitenland. Het fungeert daardoor als draaischijf voor de handel tussen Zuid- en Noord-Europa.
Het antagonisme tussen de klassen van de steden en die van de adel en de vorsten neemt in deze eeuw scherpe vormen aan met hevige botsingen in Brugge (de "Moerlemaaie") en Ieper (de "Kokerulle"), terwijl in Gent na een vinnige strijd met de ambachten de XXXIX schepenen door Gwijde van Dampierre worden afgezet. Die stappen daarop voor beroep naar het Parlement van Parijs.
Bisschop Jan van Utrecht wendt de kruistochtbelastingen aan om de Hollandse hulp te vergoeden, maar de aartsbisschop van Keulen, Siegfried van Westerburg, grijpt in en excommuniceert zowel hem als graaf Floris V van Holland.
13 december - Als gevolg van een zware storm treden overstromingen op rond de Zuiderzee en in East Anglia. Deze ramp staat bekend als de Sint-Luciavloed. Er komen meer dan 50.000 mensen om.
Limburg maakt voortaan deel uit van het hertogdom Brabant. Een contingent van Keulse burgers vecht mee aan de kant van de hertog van Brabant, de vijand van de prins-bisschop van Keulen. Dankzij de nederlaag van de aartsbisschop kan de stad zich van diens heerschappij bevrijden en in feite een onafhankelijke stadstaat worden midden in de rest van het keurvorstendom Keulen, dat onder het gezag van de aartsbisschop blijft. Die aartsbisschop zal voortaan zijn zetel hebben te Bonn.
Edward I wijst Dordrecht aan als wolstapel. Alle export van Engels wol en laken moet daarheen gaan, zodat de koning controle heeft voor zijn belastingheffing.
27 juni - Graaf Floris V van Holland, die aanspraak maakt op de Schotse troon wordt door ontevreden edelen vermoord. Tijdens een valkenjacht gearresteerd door de deelnemende edellieden Gijsbrecht IV van Amstel en Herman van Woerden, wordt hij bij een ontsnappingspoging uit het Muiderslot gedood door zijn schildknaap, Gerard van Velzen. Direct motief voor de overval was hem te dwingen af te treden ten gunste van zijn minderjarige zoon, maar daarachter gingen waarschijnlijk allerlei politieke en wellicht ook persoonlijke redenen schuil.
Hierop volgt een politiek machtsspel waaruit Jan II van Avesnes als winnaar uitkomt, zodat de graafschappen Holland, Zeeland en Henegouwen vanaf 1299 in een personele unie zijn verenigd.
In Gent regeren tot 1302 in feite enkele gegoede burgerfamilies, de zogenaamde XXXIX (39 Gentse schepenen), omdat bestuur en rechtspraak in hun handen liggen. Deze patriciërs vormen een gesloten groep van kapitalisten, rijk geworden door de handel en industrie van laken en linnen. De patriciërs die hun eigen belangen trachten te beschermen, kiezen meestal de zijde van de Franse koning tegen de graaf van Vlaanderen en krijgen daardoor van het volk de scheldnaam Leliaerts. In 1297 zet de Graaf van VlaanderenGwijde van Dampierre de Raad der XXXIX af.
Deze Franse bezetting duurt van 1297 tot 1302 en maakt een einde aan de "Vlaamse Hanze van Londen". Vanaf nu is de handel in handen van de Engelsen.
In Brugge wordt gestart met de bouw van de tweede stadsomwalling. Aanvankelijk bestaat deze uit een dubbele gracht, een aarden wal met houten palissade en negen stenen poorten.
Detail van een Brugs stadsplan van Marcus Gerards (1562) met rechtsonder de Grote Markt met onder meer de Waterhalle en het belfort met stadshallen.
Het Zwin verzandt geleidelijk. Rond de vaargeul worden daarom verschillende havens gesticht, zoals Muide (bij de monding van het Zwin, cf. Sint Anna ter Muiden), Hoeke (dichter bij Damme), Monikerede en Lamminsvliet (vanaf 1303 bekend onder de naam Sluis), om mogelijk te maken dat Brugge nog steeds handel kan drijven.
Voor het eerst in Europa wordt vanaf het einde van de 13e eeuw in de grotere begijnhoven nu ook een schola cantorum opgericht, die bedoeld is om de meisjes die mogelijk als nieuwe begijnen zullen toetreden onderricht te geven, en vooral de liturgische gezangen, waaronder de litanieën, over te leveren. Volgens de oudste statuten van het groot begijnhof van Sint-Catharina in Mechelen, die dateren van 1286-1300, moet die scoelmeesterse… met haren scolieren, er ook voor zorgen de getijden te zingen indien de priester dat niet kan[5]
Handelsverdragen worden tussen Vlaanderen en Brabant afgesloten in 1299 en 1300.
Gent is als eerste textielcentrum met 56.000 inwoners uitgebreid tot de grootste stad benoorden de Alpen na Parijs. Ook Ieper met 25.000 is in aanzien gestegen.
Brugge met zo'n 35.000 inwoners is tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa uitgegroeid en zal in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt zijn.
Blijde Intrede (1301) van Filips IV de Schone, koning van Frankrijk. Deze doet in heel Vlaanderen 'blijde intredes' in mei en juni 1301 te Brugge, Gent, Douai, Rijsel, Doornik, Aardenburg, Kortrijk en Ieper. Dit stuit op verzet van de Liebaards, die hun privileges al hebben zien slinken. Een deel van de hoge belastingen wordt afgeschaft. De afschaffing is echter vooral in het voordeel van de patriciërs (vooral Fransgezinde Leliaards) en niet zozeer van de ambachten en volksklasse, de Liebaards (later ook Klauwaerts genoemd als aanhangers van de graaf).
Er breken in verschillende Vlaamse steden opstanden uit, onder andere in Brugge met Pieter de Coninck als gangmaker], een populaire wever die probeert voor de zaak van de ambachtslieden op te komen. Als gevaarlijke opjutter wordt hij door het Brugse stadsbestuur gevangengezet en later verbannen.
Maart - de Liebaards van Gent komen in opstand na het opnieuw verhogen van de belastingen. Daarbij worden de Fransgezinde Leliaards uit de stad Gent gezet. Ook in Brugge grijpen de Liebaards opnieuw de macht.
De landvoogd organiseert zijn leger in Kortrijk om Gent en Brugge weer in zijn greep te krijgen. Uit vrees voor represailles bindt het Gentse stadsbestuur in en zegt toe zich verder afzijdig te houden.
18 mei (Goede Vrijdag) - Brugse Metten: Als het kleine Franse garnizoen van de landvoogd Brugge bezet, worden zij in de nacht van 18 op 19 mei door de Liebaards massaal afgeslacht. De landvoogd zelf kan maar op het nippertje ontkomen. De Bruggelingen richten ook een slachting aan onder de Leliaards, de Fransgezinde hoge burgerij. Leiders van de opstand zijn de wever Pieter de Coninck en Willem van Gulik de Jongere, bijgestaan door de slager Jan Breydel.
Het wordt duidelijk voor alle aanhangers van de graaf dat een gewapend optreden van Frankrijk nu onvermijdelijk is geworden. Willem van Gulik, een kleinzoon van Gwijde van Dampierre, en Gwijde van Namen, een zoon, organiseren het verzet. Het verzetsleger bestaat vooral uit boeren, ambachtslieden en poorters, samen met enkele stedelijke milities en ridders. Het wordt vooral door het stadsbestuur van Brugge gefinancierd.
Woensdag 11 juli - Guldensporenslag: de spanning tussen de patriciërs, de graaf van Vlaanderen en de Franse koning barst uit in een bloedig gewapend treffen op het Groeningheslagveld nabij Kortrijk tussen een Frans ridderleger en de Vlaamse ambachtsmilities van het graafschap Vlaanderen onder leiding van Willem van Gulik, en het leger van de koning van Frankrijk, dat gewonnen wordt door de Vlaamse milities. De slag is in militair opzicht opmerkelijk, omdat piekeniers en boogschutters in staat blijken een ridderleger te bedwingen. De Franse adel verliest een zestigtal baronnen en heren, honderden ridders en meer dan duizend schildknapen. Ook de Franse tros valt in Vlaamse handen. Langs Vlaamse zijde onderscheiden zich, volgens Velthem, Boudewijn van Popperode (de burggraaf van Aalst) en de Zeeuws-Vlaming Willem van Boenhem. Vooraf was onder de Vlamingen afgesproken geen gevangenen te maken en ook geen oorlogsbuit te verzamelen. Dit is voor deze tijd een uitzonderlijke instelling. Volgens de regels van de toenmalige oorlogsvoering wordt een ridder, die van zijn paard geslagen is, gevangengenomen maar niet gedood. Gevangen ridders brengen immers heel wat losgeld op. Als de Fransen zien dat hun ridders worden afgeslacht, slaan zij op de vlucht. Slechts op het einde worden enkele Franse ridders, zoals Raoul de Grantcourt, gevangengenomen uit respect voor hun dapperheid en in bescherming genomen door een Vlaamse ridder. Ze worden door Willem van Gulik overgedragen aan de Gentenaar Jan Borluut, om dan het losgeld te innen. De Vlaamse zelfstandigheid is hersteld en de gilden consolideren in de Vlaamse steden hun macht met deelname in het stadsbestuur.
Hun voorbeeld vindt zoals steeds spoedig navolging in Brabant, waar evenals in Luik oproer uitbreekt. In Brabant verovert de volksklasse de stedelijke macht, zowel in Brussel als Leuven en 's Hertogenbosch.
10-11 augustus - Na de Guldensporenslag tegen de Fransen het jaar daarvoor te hebben gewonnen, raakt Gwijde van Dampierre, graaf van Vlaanderen in conflict met Willem III van Holland over wie zich graaf van Zeeland mag noemen. De Vlamingen trekken op naar Zeeland, dat in handen is van Jan van Avesnes, bondgenoot van Frankrijk en rivaal van de graven van Vlaanderen na de Vlaams-Henegouwse Successieoorlog. Er volgt een Slag bij Zierikzee en heel Schouwen-Duiveland wordt ingenomen door het Vlaamse leger.
De Vlamingen veroveren bijna geheel Utrecht en Holland.
8 mei - In de eerste Ghildebrief wordt in de stadUtrecht het stadsbestuur overgedragen aan de gilden. Deze dag wordt gezien als de eerste formele vermelding van het thans nog bestaande St. Eloyen Gasthuis resp. het Smedengildt van St. Eloy.
23 juni - Verdrag van Athis-sur-Orge gesloten tussen graafschap Vlaanderen en het koninkrijk Frankrijk. Er wordt een groot bedrag vastgesteld dat betaald dient te worden aan de Franse koning. Het voorziet in een algehele amnestie, de vrijlating van alle gevangenen en het herstel van Vlaanderen als vorstendom met erkenning van de graaf als hoogste gezag; maar ook een boete van 20.000 pond en een herstelbetaling van 400.000 pond, te betalen door de Vlamingen, en het recht van de Franse koning om in geval van oorlog Vlaamse krijgers op te eisen. Als waarborg worden de kasselrijen van Dowaai, Orchies en Rijsel naar Frankrijk overgeheveld. Na de ondertekening wordt Robrecht III van Béthune na 5 jaar vrijgelaten uit Franse gevangenschap, en op de troon geplaatst, waarna hij zich officieel met de Franse koning verzoent.
Een van de bekendste slachtoffers van de begijnenvervolging is Margarete Porete. Zij sterft op de brandstapel, met haar boek “Spiegel der eenvoudige zielen”, een werk dat later herontdekt wordt.
Het Concilie van Vienne (1311-12) roept op tot maatregelen tegen ‘ketterse’ begijnen. Als gevolg worden veel begijnenconventen, vooral in het Duitse Rijk, ofwel gesloten, of omgevormd tot kloostertjes van franciscaanse tertiarissen, wat ze afhankelijk en beter controleerbaar maakt voor de clerus.
11 juli - Verdrag van Pontoise tussen Robrecht III van Bethune, graaf van Vlaanderen, en Filips de Schone. De graaf van Vlaanderen doet hiermee afstand van Frans-Vlaanderen (de gebieden Orchies, Rijsel en Dowaai met bijhorende kasselrijen). Aan het groot bedrag dat in 1305 was vastgesteld en aan de Franse koning betaald diende te worden wordt door de overdracht van bovenstaande bezittingen voor de helft voldaan. De andere helft wordt betaald door de Vlamingen door middel van annuïteiten. Om in deze jaarlijkse betaling te voorzien, wordt het Transport van Vlaanderen opgesteld, een lijst met de bedragen die elk gebied dient te betalen.
Antwerpen bevrijdt zich van de heerschappij van de hertog van Brabant en installeert op basis van het Charter van Kortenberg een vorm van democratische republiek.
april - In Parijs barst het schandaal los van de Tour de Nesle als de oude koning Filips IV hoort, dat zijn drie schoondochters er een weinig deugdzame levenswijze op na houden. De drie prinsessen worden opgesloten.
Vanaf het begin van de veertiende eeuw wordt Europa getroffen door een aantal crisissen, waaronder de Grote hongersnood van 1315-1317. De bevolking is zo sterk gegroeid dat men kwetsbaar is geworden voor misoogsten.
In vele delen van Europa begint een periode van slecht weer die een aantal jaar zal duren. Dit is het begin van de kleine ijstijd. Het regent onophoudelijk en overal mislukken de oogsten. De veranderende omstandigheden leiden tot een economische neergang en veel ellende.
Filips V ("Filips de Lange/"Philippe le Long") volgt zijn broer Lodewijk X van Frankrijk ("Louis le Hutin"), die alleen nog een dochtertje (Johanna II van Navarra) nalaat, op als koning van Frankrijk. De voogd van deze dochter is zo gewillig in haar naam afstand te doen.
Uit een schrijven van graaf Willem III van Holland uit 1322 aan bisschop Lodewijk II van Münster blijkt dat hij de opvolger van Reinald I, graaf Reinoud II van Gelre steunt in zijn aanspraken op Bredevoort, dus er ontstaat een strijd om Bredevoort. Reinald II verovert in de zomer van 1322 Bredevoort en onderneemt als schadevergoeding rooftochten met 700 ridders en infanterie in het Munsterse land.
6 maart - Vrede van Parijs tussen Vlaanderen en Henegouwen/Holland. De graaf van Vlaanderen ziet af van aanspraken op Zeeland. Einde van de twisten tussen de Avesnes en de Dampierres.
Tussen 1325-1330 zijn er een aantal politieke showprocessen waarin vorsten hun tegenstanders ervan beschuldigen met hulp van de duivel samenzweringen tegen hen te smeden. Dit lijkt enigszins op de latere heksenprocessen.
De bisschop van Luik bepaalt dat begijnen van Saint-Christophe, op straf van excommunicatie, “niet in het openbaar zullen dansen of onbehoorlijke liederen zingen”. Gelijkaardige clausules vindt men terug in de begijnenstatuten van St.Truiden en Antwerpen uit deze tijd. Enkele al te schaarse gegevens laten een niet-liturgische traditie van religieuze dans en zang onder begijnen vermoeden.
28 juni - Na de strijd om Bredevoort geeft de bisschop van Münster de strijd op. Na jarenlang onderhandelen wordt de vrede getekend. Dit verdrag wordt ook ondertekend door de steden Zutphen, Groenlo, Emmerik en Arnhem.
6 april - Paus Johannes XXII hernieuwt op verzoek van de koning van Frankrijk het interdict van de opstandelingen in Kust-Vlaanderen. Aan hen mogen niet de sacramenten worden toegediend. De Vlaamse geestelijkheid wordt verscheurd tussen loyaliteit aan het volk of aan de Kerk, en tussen angst voor de opstandelingen en angst voor de Fransen.
In de jaren tussen 1329 en 1331 vaardigt graaf van Vlaanderen graaf Lodewijkde mauvais privilèges (de "nadelige privileges") uit voor de opstandige Vlaamse steden en kasselrijen.
Van heksenprocessen tussen 1330 en 1375 zijn van slechts 25 gevallen in Europa de stukken bewaard gebleven. Heksen worden alleen nog maar van maleficiën beschuldigd. De heks krijgt daarvoor een passende straf. Tussen 1300-1400 is 50-60% van de heksen vrouw.
Op basis van handelsverdragen tussen Vlaanderen en Brabant uit 1299 en 1300 gaan Vlaanderen, Brabant en ook Holland-Zeeland-Henegouwen een militair akkoord aan.
Oktober - Vlaamse graaf Lodewijk van Nevers schaart zich openlijk aan de zijde van Frankrijk bij het begin van de Honderdjarige Oorlog. Als hij Engelse kooplieden gevangen zet, laten de Engelse represailles niet op zich wachten: er volgt een verbod op de uitvoer van wol. De Vlaamse steden nemen daarom onder leiding van Jacob van Artevelde later een meer Engelsgezinde houding aan.
Gedurende de eerste fase van de Honderdjarige Oorlog (1338-1345) kiest Gent, na eerst neutraal te zijn gebleven, de zijde van Engeland, omdat dit land de invoer van grondstoffen voor de textielnijverheid heeft geblokkeerd. Jacob van Artevelde, een rijk lakenhandelaar, plaatst zich aan het hoofd van een regering die tegen graaf Lodewijk van Nevers opstaat, omdat deze de zijde van de Franse koning heeft gekozen.
Begin februari wordt de Vlaamse weerstand tegen Lodewijk, de graaf van Vlaanderen, zo groot dat hij moet vluchten naar Sint-Omaars en in december verlaat hij voorgoed zijn graafschap, waar Simon de Mirabelloruwaard wordt.
Op basis van handelsverdragen tussen Vlaanderen en Brabant uit 1299 en 1300 waren Vlaanderen, Brabant en ook Holland-Zeeland-Henegouwen in 1336 al een militair akkoord aangegaan. Nu worden ook de grenzen voor vrijhandel opengesteld.
Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort, ~1380. Tussen Maria met kind en Sint Joris de vier heren van Montfoort, waarvan de eerste drie sneuvelen onder Willem van Henegouwen tijdens de Slag bij Warns. Het is het oudste overgebleven schilderij van de Lage Landen.
De strijdlustige Willem IV komt om tijdens de Slag bij Warns. Hij laat geen kinderen na en de door zijn vader gevoerde politiek zorgt er nu voor dat de koningen van Engeland en Frankrijk en de keizer van Duitsland aanspraak kunnen maken op de opvolging. Als opperleenheer beleent keizer Lodewijk zijn vrouw Margaretha, de oudste zus van Willem IV, met de graafschappen.
17 juli - Tijdens een opstand van de volders, die het bewind van de wevers onder Artevelde willen omvergooien, wordt Jacob van Artevelde in zijn woning op de Kalandeberg vermoord.
Margaretha belast haar dertienjarige zoon Willem met het bestuur in Holland en Zeeland. Gezien zijn leeftijd ligt de macht echter nog steeds in handen van Jan van Beaumont. Ondertussen is er nog steeds oorlog met Friesland en Utrecht.
Halverwege de 14e eeuw wordt Brugge de voornaamste stapelplaats van de Hanze in de Nederlanden. Het huisvest het economisch belangrijkste van de vier Hanzekantoren van Europa.
Een schip, waarvan de bemanning met de pest besmet is, komt in Sicilië aan. Dit is het begin van de Zwarte Dood in Europa.
De Zwarte Dood die Europa van 1347 tot 1351 in haar greep heeft, arriveert in de Lage Landen. De pandemie zorgt voor grote sterfte, hoewel minder dan in omliggende gebieden.
In het noorden doet zich ook de enige Jodenpogrom voor die men hier heeft gekend. Dankzij de joodse reinigingswetten worden joden minder snel ziek. Ook gebruiken de joden geen water uit de openbare putten. Mede daardoor worden ze ervan verdacht het water in de openbare putten te hebben vergiftigd. Als gevolg hiervan worden in het jaar daarop, in 1349, in diverse IJsselsteden alsook in Arnhem, Nijmegen en Utrecht alle daar woonachtige Joden levend verbrand.
5 januari - Margaretha stelt haar zoon Willem V aan als graaf en bedingt een uitkering van 15.000 gulden met een jaargeld van 6000 gulden. Gezien de financiële situatie wijzen de steden en edelen dit in maart in Geertruidenberg af, waardoor er niet veel overblijft van het gezag van Willem V.
In dit begin van de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die tot 1428 zullen duren, overwegen opstandige edelen het jaar daarop een staatsgreep, maar dit wordt verhinderd door de terugkeer van Margaretha.
Na de Goede Disendach ('Goede dinsdag') wordt in Gent het gezag van de nieuwe graaf, Lodewijk van Male, erkend. Maar het blijft woelig, het volk wil medezeggenschap en de sterk georganiseerde gilden nemen deel aan de politieke strijd.
Tegen de helft van de 14e eeuw ziet de kaart van de Lage Landen er niet meer uit als een lappendeken van kleine feodale gebiedjes, maar tekent zich een select aantal grotere territoriale staten af. Graafschap Vlaanderen, hertogdom Brabant, graafschap Henegouwen-Holland en hertogdom Gelre, sticht Utrecht en prinsbisdom Luik zijn militair en economisch zelfstandig, onder eigen bestuur, en kunnen in eigen naam op het diplomatieke toneel optreden. Vlaanderen onderhoudt goede betrekkingen met Italië en heeft de Franse expansiedrang weten te stoppen.De Ruusbroec-miniatuur in het handschrift K.B. Brussel, 19.295-97.
De edelen geven niet op en sluiten op 23 mei de Kabeljauwse Verbondsakte, waarmee zij aangeven dat Willem V landsheer moet worden zonder de betalingsverplichting aan zijn moeder. Hoewel enkele steden zoals Delft zich direct aansluiten, wordt op 5 september een verbond gesloten door de Hoeken.
Jan van Ruusbroec schrijft Chierheit der gheesteliker Brulocht. De mysticus wordt gezien als de beste prozaschrijver van de Middeleeuwen en schrijft in het Middelnederlands.
Vanaf het midden van de veertiende eeuw zorgt de pest of "Zwarte Dood" dat een derde van de bevolking sterft. Gedurende driehonderd jaar komt de pest elke 12-20 jaar terug. Toch hebben de toekomstige Belgische gewesten minder van de economische recessie te lijden dan andere streken. Zo verschijnen in Luik de eerste hoogovens en wordt Brugge een voorname handelsstad. Deze stad is door haar strategische ligging (ze was via het Zwin verbonden met de Noordzee en dus de rest van Europa) zo groot en rijk geworden dat ze 'het Venetië van het Noorden' genoemd wordt. Het belfort en de lakenhalle getuigen van het belang ervan.
Van de vele tienduizenden slachtoffers van heksenvervolging tussen ca. 1350-1720 zijn ongeveer 80% vrouwen. Tussen 1300-1400 is dat nog 50-60%.
Willem laat donderbussen van Jan Rose plaatsen in de muren van het Binnenhof (Den Haag). De eerste vermelding van de inzet van donderbussen in het noorden was in 1348 in het Sticht. Pieter van Brugge had al eerder een kanon geconstrueerd dat in 1346 bij Doornik werd afgevuurd.
18 augustus - Het Beleg van Geertruidenberg (1351-1352) wordt opgeheven, het is een van de laatste militaire acties geweest voordat Margaretha van Beieren haar zoon Willem (V) erkent als graaf van Holland.
Willem en Margaretha sluiten vrede. Twee jaar later overlijdt Margaretha en erft Willem ook Henegouwen. Hij had de steden veel privileges moeten geven voor hun steun, maar met het traktaat De cura reipublicae et sorte principantis van Filips van Leiden als theoretische grondslag trekt hij een aantal van deze privileges in.
Hertog Jan III van Brabant overlijdt zonder mannelijke erfgenamen achter te laten. In zijn laatste testament heeft hij vastgelegd dat zijn oudste dochter Johanna, die met Wenceslas I van Luxemburg getrouwd is, Brabant en Limburg zal erven op voorwaarde dat zij haar beide zusters een jaarrente uitbetaalt.
In Brabant weten de steden, wier vertegenwoordigers om de drie weken in Kortenberg vergaderen, gebruik te maken van hun inspraakrecht om de jonge troonopvolgsterJohanna (dochter van Jan III) als voorwaarde voor de opvolging een verklaring te laten afleggen ten aanzien van haar aanspraken op stedelijke steun en hulp in de vorm van beden, door te stellen dat zij de verworven privileges erkent. Dergelijke verklaring, waarin de macht van de vorst wordt beperkt, is onder de naam Blijde Inkomstakte als publiek testament bij iedere volgende troonsbestijging traditie tot op de dag van vandaag.
De opvolging zelf wordt echter betwist, waardoor de Brabantse Successieoorlog uitbreekt: de graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Male , getrouwd met Margaretha, een zuster van de jonge hertogin, heeft vruchteloos op de betaling van de rente aan zijn vrouw gewacht en komt zijn leger opstellen op de hoogte van Scheut (nu een wijk van Anderlecht), in het gezicht van Brussel. Na de Slag tussen Lodewijk en de Brabanders op het Scheutveld, planten de Vlamingen hun vlag in het centrum van de Grote Markt in Brussel ten teken van overwinning.
Lodewijk van Male benoemt Jacob Buuc tot "admiraal van de vlote" met de opdracht om Antwerpen te veroveren.
Hertogin Johanna van Brabant laat Brabant driemaal schatten om de uitbreiding van het kasteel in Heusden te betalen.
4 juni - Bij de Vrede van Aat komt een einde aan de Brabantse Successieoorlog. De overeenkomst wordt bemiddeld door Willem V van Holland en Henegouwen. Graaf Lodewijk van Male van Vlaanderen en zijn vrouw Margaretha sluiten vrede met de Luxemburgse hertog Wenceslaus en diens vrouw Johanna. Antwerpen komt samen met Mechelen aan het graafschap Vlaanderen.
De stad Antwerpen groeit uit tot een van de vier grootste steden van Brabant, en wordt een grote handelsstad en grote concurrent van Brugge. De afzet van Engelse laken op de jaarmarkten zal kooplieden aantrekken uit heel Midden-Europa.
16 januari - De tweede Sint-Marcellusvloed treft alle landen rond de Noordzee. Grote delen van Nederland en Noord-Duitsland lopen onder, en er vallen duizenden slachtoffers.
Het machtige prins-bisschoppelijke leger (zie prinsbisdom Luik) valt met 50.000 à 55.000 manschappen het graafschap Loon binnen.
Karel de Slechte, koning van Navarra is woedend omdat Bourgondië door koning Jan II van Frankrijk aan diens jongste zoon Filips de Stoute als leen uitgegeven wordt als beloning voor Filips' steun aan zijn vader. Karel meent oudere rechten te hebben op het belangrijke hertogdom en komt in opstand.
Karel V van Valois volgt zijn vader op als koning van Frankrijk.
9 augustus - Na negen maanden strijden volgt de negen weken durende belegering van Rummen. De Rummense torenburcht wordt in zeven dagen met de grond gelijk gemaakt.
De verdeling van de schepenambten wordt aangepast in Gent: er worden voortaan in de schepenraad 3 vertegenwoordigers van de poorters, 5 van de 53 kleine 'neringen' en 5 van de grote 'gilden' (of ambachten) opnieuw opgenomen.
Beatrijs is een Middelnederlandse Marialegende uit de veertiende eeuw. Het enige handschrift waarin de legende overgeleverd is, dateert van kort voor 1374. Deze vrouw gaat gekweld door het leven. Zij voelt tegelijk berouw voor haar zonden en angst voor de biecht. In de middeleeuwse opvatting kan vergeving enkel plaatsvinden door de zonden te belijden en te boeten.
Zowel in Engeland als in Frankrijk heerst oorlogsmoeheid. Alle Engelse aanwinsten in Aquitanië zijn verloren gegaan, en Karel V van Frankrijk ziet zijn gezondheid in gevaar. Beide zijden hebben al tot een wapenstilstand besloten. En nu de zaken er voor de Engelsen steeds slechter uit beginnen te zien komen de strijdende partijen van de Honderdjarige Oorlog overeen een vredesconferentie te houden in Brugge.
Na 1375 begint de dominicaanseinquisitie zich met de heksenvervolging te bemoeien. De geleerden (theologen, filosofen en rechters) geloven niet dat zwarte magie en maleficiën mogelijk zijn zonder de hulp van de duivel. Daarom beschuldigen zij de heksen er nu ook nog eens van een ketterspact met de duivel te hebben gesloten. De heksen zouden de duivel aanbidden en in ruil daarvoor grote krachten krijgen om kwaad te doen.
De vredesconferentie van Brugge (1375) komt tot een eind. Hoewel de partijen over de kernvraag (wie is de rechtmatige koning van Frankrijk?) niet tot overeenstemming gekomen zijn, is er wel een overeenkomst over een aantal territoriale aanspraken.
Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, tracht steeds opnieuw de macht over Gent in handen te krijgen en dit leidt tot opstanden, zoals die van 1379 tot 1385 onder leiding van Jan Hyoens, Frans Ackerman en Filips van Artevelde, zoon van Jacob. De opstand begint door de moord op een grafelijke baljuw, die de Gentse privileges onvoldoende heeft gerespecteerd. Enkele malen lukt het de opstandelingen, met steun van ambachtsgilden in andere steden, om bijna het hele graafschap Vlaanderen te beheersen.
Lodewijk II van Male, de schoonvader van hertog Filips van Bourgondië gaat de strijd aan met de wevers van Gent.
Geert Grote uit Deventer sticht een huis voor Zusters van het Gemene Leven, gericht op inkeer en contemplatie, en sterk onder de invloed van Ruusbroec. Zoals in de Begijnhoven geldt er geen kloosterlijke regel en behouden de vrouwen van deze woongemeenschappen aldus relatieve zelfstandigheid, ook financieel, tegenover de kerkelijke overheid.
27 november - Slag bij Westrozebeke. Een Frans leger overweldigt de Vlaamse piekeniers. Lodewijk II van Male is weer de baas in Vlaanderen. De ruwaertArtevelde, die de opstandige Gentenaars aanvoert tegen het Franse leger onder leiding van koning Karel VI en graaf Lodewijk II van Male, sneuvelt. Dan komt Frans Ackerman, samen met Pieter van den Bossche, aan het hoofd van de Gentse troepen. Frans wordt afgevaardigde bij de onderhandelingen, die in 1385 worden afgerond.
De Domtoren in Utrecht is na een bouwtijd van eenenzestig jaar voltooid. In zijn traktaat Contra turrim Traiectensem protesteert Geert Grote tegen de bouw van de domtoren, die volgens hem enkel de ijdelheid streelt, en daarnaast in hoofdzaak bewondering van bezoekers trekt. Hij verzamelt een groep volgelingen om zich heen, de moderne devoten. Hieruit ontstaan de Broeders des Gemenen Levens en de Congregatie van Windesheim. De bisschop van Utrecht kan hun rigoureuze opvattingen echter niet waarderen en vaardigt voor diakens een preekverbod uit.
Encyclopædia Britannica, Ultimate Reference Suite (2009): History of the Low Countries, & The Netherlands, Chicago.
Literatuur
Berendsen, H.J.A. (2004): De vorming van het land, Inleiding in de geologie en de geomorfologie, Koninklijke Van Gorcum, Assen, ISBN 90-232-4075-8
Blom, J.C.H., Lamberts, E., redactie (2006): Geschiedenis van de Nederlanden, HBuitgevers, Baarn, ISBN 90-5574-474-3
Boone M. en Stabel P., ed. (2000): Shaping urban identity in late medieval Europe, Garant, Leuven (Studies in urban social, economic and political history of the medieval and modern Low Countries, 11).
Houtte, J.A. van (1979): Economische en sociale geschiedenis van de Lage Landen, 800-1800, Haarlem
Jansen, H.P.H. (1981): Geschiedenis van de Middeleeuwen, derde druk, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht - Antwerpen, ISBN 9027453772
Janssen, P. e.a. (red) (1996): De gouden delta der Lage Landen. Twintig eeuwen beschaving tussen Seine en Rijn, Mercatorfonds, Antwerpen
Mannaerts P. (ed.), (2008): Beghinae in cantu instructae – Muzikaal erfgoed uit Vlaamse begijnhoven (Middeleeuwen-eind 18de eeuw), Brepols, Thurnout
ter Haar, Jaap (2005): Geschiedenis van de Lage Landen Ten Have, Kampen, ISBN 9025954693online
ter Haar, Jaap (2006): Geschiedenis van de Lage Landen Uitgeverij Kok, Kampen, ISBN 9043506427
Romein, J. en A. (1977): De lage landen bij de zee. Een geschiedenis van het Nederlandse volk, Den Haag-Antwerpen
van Cauwelaert, Frans,Alfons De Cock, Jan Denucé, Max Rooses e.a. (1912-1913): Vlaanderen door de eeuwen heen, 2 dln. Elsevier, Amsterdam
Noten
↑Encyclopædia Britannica, Inc. 2012: History of Low Countries: "Growth of Flanders" cit."In many respects, Flanders was the real territorial leader during the late Middle Ages."
.jpg)
_Graven_en_gravinnen_van_Holland_en_Zeeland_(serietitel)_Principes_Hollandiae_et_Zelandiae_(serietitel),_RP-P-1906-2535.jpg)
.jpg)
-nl.png)
.JPG)
.png)
-nl.png)
-NL.svg)
.jpg)
