Wikipedia

Amsterdam

hoofdstad van Nederland, stad in Noord-Holland
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Basvb (overleg | bijdragen) op 21 jun 2010 om 10:34. (Versie 21638583 van 86.91.33.108 (overleg) ongedaan gemaakt - v)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Zie Amsterdam (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Amsterdam.

Amsterdam is de (titulaire) hoofdstad en grootste stad van Nederland. De stad, in het Amsterdams ook wel Mokum genoemd, ligt in de provincie Noord-Holland, aan de monding van de Amstel en aan het IJ.

Amsterdam
Stad in Nederland Vlag van Nederland
Locatie van Amsterdam
Situering
Provincie Vlag Noord-Holland Noord-Holland
Gemeente Vlag Amsterdam Amsterdam
Coördinaten 52°22'22"NB, 4°53'37"OL
Algemeen
Oppervlakte onbekend[1] km²
- land onbekend[1] km²
- water onbekend[1] km²
Inwoners
(2023-01-01) 		onbekend[1]
(Fout in uitdrukking: niet verwachte operator <. inw./km²)
Woning­voorraad onbekend woningen[1]
Overig
Postcode 1000-1109
Netnummer 020
Woonplaats­code 1024
Website amsterdam.nl
Foto's
Keizersgracht bij de kruising met de Reguliersgracht
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Amsterdam

Amsterdam geldt naast de titulaire ook wel als de culturele hoofdstad van Nederland, met de meeste nationale musea (Rijksmuseum, Van Gogh Museum), de grootste orkesten (Koninklijk Concertgebouworkest), toneel- en operagezelschappen en ook met de meeste muziek- en theatergebouwen en de meeste kunstgalerieën en bioscopen. Ook biedt de stad de meeste opleidingsmogelijkheden, met onder meer twee universiteiten, en telt het de meeste winkels van alle Nederlandse steden. Ook de horeca is de grootste van Nederland, mede door het omvangrijke internationale toerisme naar de stad.

Op Sjabloon:Inwonertal NL datum telde de gemeente Amsterdam Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners[2]. De grootstedelijke agglomeratie telt ongeveer 1 miljoen inwoners[3] en is daarmee de grootste agglomeratie in Nederland qua inwoneraantal. De gehele stedelijke regio (Metropoolregio Amsterdam), waartoe onder andere Almere, Het Gooi, Haarlem, Zaanstad en Purmerend worden gerekend, heeft ongeveer 2,2 miljoen inwoners. Amsterdam is verder één van de steden in de Randstad. De stad is bestuurlijk onderverdeeld in zeven stadsdelen die weer zijn onderverdeeld in buurten en wijken.

De multiculturaliteit van Amsterdam kan worden onderstreept met het feit dat op 1 januari 2007 de stad 175 verschillende nationaliteiten telde.[4] Daarmee voert Amsterdam de mondiale ranglijst aan.[5] In april 2009 waren er 177 nationaliteiten.[6]

Geschiedenis

  Zie Geschiedenis van Amsterdam voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De geschiedenis van Amsterdam begint omstreeks het jaar 1000. Toen werd dit moerassige gebied, Aemestelle genoemd, vanuit de Utrechtse regio stukje bij beetje ontgonnen. Vanaf verschillende bestaande veenstromen werden aan weerszijden afwateringssloten gegraven en ontstond een boerengemeenschap van landontginners, zoals ook elders in het veengebied tussen het Gooi en de Hollandse duinen. Toen het veen als gevolg van ontwatering begon in te klinken moesten dijken worden aangelegd om het inmiddels lager gelegen land tegen het water te beschermen.[7]

In de 13e eeuw leidde dit tot aanleg van dijken langs de Zuiderzee en het IJ. In de monding van de Amstel werd de dam aangelegd waar Amsterdam zijn naam aan ontleent. Een deel van de Amstel zoals we die nu kennen zou mogelijk gegraven kunnen zijn. Dit werd de basis van een handelsnederzetting die uiteindelijk tot de machtige handelsstad Amsterdam zou uitgroeien. Het stukje rivier buitengaats, het Damrak, was het begin van de Amsterdamse haven. Het water aan de andere kant van de Dam werd het Rokin. Begin 20e eeuw zijn er restanten van die dam aangetroffen op de plek tussen het Nationaal Monument en het gebouw van De Bijenkorf ertegenover. Recente opgravingen hebben veel informatie over de vroegste geschiedenis van de stad aan het licht gebracht.

 
De Oude Kerk is het oudste nog bestaande gebouw van de stad

De oudste vermelding van Amsterdam is in een document van 27 oktober 1275, waarin graaf Floris V de bewoners tolvrijheid verleent. Over de precieze datum waarop Amsterdam stadsrechten verkreeg is onzekerheid, maar een van de mogelijkheden is dat de Utrechtse bisschop Guy van Avesnes de plaats in 1306 stadsrechten heeft verleend. Eigenlijk kan niet meer gezegd worden dan dat het tijdstip kort na 1300 ligt.

Spoedig daarna volgde de tol op bier. De contacten rond de bierhandel met Hamburg waren de springplank voor de Oostzeehandel, het begin van Amsterdam als handelsstad. In de 15e eeuw was Amsterdam gegroeid tot de belangrijkste handelsstad van Holland. Doordat Amsterdam in moerasgebied lag, werden bij uitbreiding van de stad steeds grachten gegraven voor materiaal voor ophoging en om voor voldoende afwatering te zorgen en werden de huizen op een fundering van houten palen gebouwd.

 
Amsterdam in 1538

De stad kreeg al snel een traditie van burgerlijk bestuur, met een belangrijke rol voor de vroedschap: een college van vooraanstaande burgers die de meeste bestuurders benoemden.

Het stadsbestuur liep niet voorop bij de opstand tegen Spanje maar sloot zich uiteindelijk in 1578 aan (Alteratie), vooral vanwege handelsbelangen. Na de inname van Antwerpen door de Spanjaarden in 1585 kwamen veel Antwerpenaren, met hun handelsnetwerk, naar Amsterdam. Hun komst en die van Portugese joden speelde een grote rol in wat de Gouden Eeuw van Amsterdam en Holland werd.

De bevolking van Amsterdam nam in die periode snel toe. Omstreeks 1570 telde Amsterdam minder dan 30.000 inwoners, maar in 1622 was dit getal gegroeid tot ruim 100.000. Tegen het einde van de 17e eeuw zou de bevolking zelfs de 200.000 overschrijden. Alleen Londen, Napels en Parijs hadden in die tijd een vergelijkbaar aantal inwoners. Deze bevolkingsgroei maakte een grootschalige uitbreiding van de stad noodzakelijk, waaraan de fraaie, concentrische grachtengordel met zijn koopmanshuizen en pakhuizen te danken is.

 
"Het IJ voor Amsterdam met het fregat ‘De Ploeg’ ", schilderij van Ludolf Bakhuizen omstreeks 1690

Daarna vertoonde de groei van de stad een zekere stagnatie. Omstreeks 1683 kwam een einde aan de bouwactiviteit. Aan de oostkant van de Amstel was zoveel grond beschikbaar dat de kavels werden uitgegeven aan liefdadigheidsinstellingen en de Plantage bestemd werd als wandelpark. Vanaf halverwege de 18e eeuw daalde het inwoneraantal weer, om circa 1815 een dieptepunt te bereiken met circa 140.000 inwoners.

In de 19e eeuw was er een langzaam herstel na de periode van neergang daarvoor. In 1825 kwam met het nieuw-gegraven Noordhollandsch Kanaal de nieuwe verbinding met Den Helder tot stand. De eerste trein vertrok in 1839 vanuit Amsterdam naar Haarlem. Pas omstreeks 1850 begon Amsterdam zich uit te breiden buiten de 17e-eeuwse Singelgracht. Sinds 1876 is het Noordzeekanaal de rechtstreekse verbinding tussen de Amsterdamse haven en de sluizen bij IJmuiden die toegang geven tot de Noordzee.

 
Plankaart van het Algemeen Uitbreidingsplan uit 1935

Met het aanbreken van de industriële revolutie begon een nieuwe periode van expansie. Vernieuwing van de handel, nieuwe industrie en een bevolkingsexplosie die opgevangen werd in de 19e-eeuwse-gordel. De bevolking verdubbelde van circa 250.000 omstreeks 1850 tot 510.000 in 1900. De sociale misstanden waar de industriële revolutie mee gepaard ging maakten Amsterdam tot een centrum van de Nederlandse sociaaldemocratie en leidden tot grootschalige stadsuitbreidingen (Plan Zuid, Plan West en AUP).

De Tweede Wereldoorlog kostte aan ongeveer 110.000 Amsterdammers het leven. Van de omvangrijke joodse gemeenschap overleefde het merendeel, ongeveer 75.000 joden, de bezettingstijd niet. De verzetsbeweging was in Amsterdam omvangrijk, en bracht groepen voort als Vrij Nederland en het kunstenaarsverzet met Gerrit van der Veen. Anne Frank dook in de stad onder en schreef er haar wereldberoemde dagboek. Ook de hongerwinter eiste, zoals in heel West-Nederland, een hoge tol in de stad. De fysieke oorlogsschade bleef uiteindelijk, vergeleken met steden als Rotterdam en Den Haag, beperkt.

 
Een kunstwerk ter herdenking van de Nieuwmarktrellen

Na de oorlog werd het Algemeen Uitbreidingsplan grotendeels uitgevoerd, zo verrezen de Westelijke Tuinsteden en Buitenveldert. Ook Amsterdam-Noord onderging een grote uitbreiding. Ook de bestaande stad werd veranderd: cityvormingsplannen in de jaren zestig zorgden onder andere voor de aanleg van een metronet, maar kregen vaak ook te maken met verzet, zoals bij de Nieuwmarktrellen. Een andere vorm van verzet in de jaren zestig werd gevoerd door de anarchistische Provobeweging, die tegen de autoriteiten streden door voornamelijk ludieke acties zoals het afsteken van een rookbom tijdens het huwelijk van prinses Beatrix en Claus in maart 1966. Later dat jaar vonden de Telegraafrellen plaats, waarop de burgemeester en de hoofdpolitiecommissaris moesten aftreden.

In de jaren zeventig en tachtig werd in de binnenstad begonnen met stadsvernieuwing en trokken zowel gezinnen als bedrijven de binnenstad uit, op zoek naar meer ruimte. De komst van hoogopgeleide en goed verdienende jongeren in hun plaats versterkte het draagvlak voor horeca en allerlei andere dienstverlenende bedrijvigheid. Vanaf 1984 nam het aantal inwoners na lange tijd weer toe.

Ook in de jaren 90 werd vernieuwd: zo werd het Oostelijk Havengebied omgevormd van vervallen havengebied tot een moderne woonwijk. Tegelijkertijd breidde de stad zich weer naar buiten uit, met bijvoorbeeld de bouw van de nieuwe wijken De Aker en Nieuw Sloten in het zuidwesten van de stad en, recenter, de ontwikkeling van de wijk IJburg op een zestal kunstmatige eilanden in het IJmeer. Met de start van de bouw van het zakendistrict Zuidas heeft de stad ook een begin gemaakt aan een belangrijke economische stadsuitbreiding.

Geografie

Topografie

 
Satellietfoto van Amsterdam in 2000

Amsterdam ligt in de provincie Noord-Holland, in het westen van Nederland. Het ligt aan de Amstel en het IJ. De haven van Amsterdam is via het Noordzeekanaal verbonden met de Noordzee. De binnenstad is opgesplitst in ongeveer 90 "eilanden" en gemeente telt ongeveer 1300 bruggen en viaducten.[8] De stad ligt ongeveer 2 meter boven zeeniveau en heeft, net als de omgeving, een zeer vlak landschap, dat in sommige gevallen, zoals bij de Haarlemmermeer en de Beemster, is ontstaan door inpoldering.

Amsterdam is sterk verstedelijkt: op een grondgebied van 219,33 km² - waarvan 165,74 km² land - woonden in 2008 747.290 mensen. De bevolkingsdichtheid bedraagt 4509 inwoners per vierkante kilometer land.[9]

Klimaat

 
Schaatsers op de dichtgevroren Keizersgracht

Amsterdam ligt in een gebied met een gematigd zeeklimaat, waarbij de weerpatronen sterk worden beïnvloed door de nabijheid van de Noordzee in het westen en de daarmee gepaard gaande noordwestenwinden en stormen. De wintertemperaturen zijn er mild; gemiddeld boven nul, al is vorst niet ongewoon tijdens vlagen van oostelijke of noordoostelijke wind vanuit het Europese binnenland, zoals uit Scandinavië, Rusland en zelfs Siberië. De zomers zijn er warm, maar zelden heet.

Er worden regelmatig dagen met grote neerslag waargenomen, maar de jaarlijkse neerslag komt niet boven de 800 mm uit. De meeste neerslag valt als aanhoudende motregen of lichte regen. Tijdens de sporadische westelijke stormen kan echter in één keer een grote hoeveelheid neerslag worden aangevoerd, waarop de pompen rond de stad moeten worden ingezet om het water over te hevelen naar hogere gronden en de zee. De aanwezigheid van veel waterbekkens zorgt ervoor dat bewolkte en vochtig dagen veel voorkomen, met name in de koelere maanden van oktober tot maart.

Weergemiddelden voor Amsterdam (Schiphol)
Maand jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Jaar
Hoogste maximum (°C) 13,9 16,6 21,1 27 31,5 33,2 32,3 34,5 29,4 25,0 17,5 15,5 34,5
Gemiddeld maximum (°C) 5,4 6,0 9,2 12,4 17,1 19,2 21,4 21,8 18,4 14,1 9,2 6,5 13,4
Gemiddelde temperatuur (°C) 3,0 3,1 5,7 8,2 12,5 15,0 17,1 17,1 14,3 10,6 6,6 4,3 9,8
Gemiddeld minimum (°C) 0,5 0,2 2,4 4,0 7,8 10,4 12,5 12,3 10,2 7,0 3,9 1,9 6,1
Laagste minimum (°C) −15,4 −15 −11,1 −4,7 −1,1 2,3 5,0 5,0 2,0 −3,4 −6,9 −14,8 −15,4
Neerslag (mm) 62,1 43,4 58,9 41,0 48,3 67,5 65,8 61,4 82,1 85,1 89,0 74,9 779,5
Bron: KNMI: gemiddelden en extremen (1971-2000)

Stadsbeeld

 
De Amsterdamse grachtengordel en binnenstad

De binnenstad van Amsterdam bevindt zich ten zuiden van het IJ. Het oudste gebied van de stad is de Wallen, tegenwoordig beroemd als prostitutiegebied. Rond de oudste kern ontwikkelde zich in de 17e eeuw in een halvemaansvorm de grachtengordel. Daarbuiten liggen de vroegere arbeidersbuurten de Jordaan en De Pijp. Op de grens van het centrum of daarbuiten liggen ook bekende plaatsen als het Museumplein, het Vondelpark en de Plantagebuurt, met de dierentuin Artis. Grote stadsuitbreidingen waren de uitleg van Amsterdam in de 17de eeuw, waarbij de stad in vier fases explosief groeide, en het Algemeen Uitbreidingsplan uit de jaren 30 van de twintigste eeuw, dat de basis was voor grootschalige uitbreidingen in westelijke en zuidelijke richting. Door dit uitbreidingsplan kreeg Amsterdam zijn vinger- of scheggenstructuur, waarbij de bebouwde delen in vingervorm uitsteken, afgewisseld door groengebieden.

Ten noorden van het IJ ligt Amsterdam-Noord, een stadsdeel dat verbonden met de rest van de stad door middel van de IJ-veren en enkele tunnels. Een groot deel van dit stadsdeel, Landelijk Noord genaamd, bestaat uit open polderland, waar zich ook nog enkele dorpen bevinden, zoals Durgerdam, Holysloot en Ransdorp.

Groenvoorzieningen vormen 12% van de oppervlakte van Amsterdam en de stad telt circa 400.000 bomen.[10] Bekende parken zijn het Vondelpark en het Oosterpark. Ten zuidwesten van de stad ligt het bijna 1.000 ha grote[11] Amsterdamse Bos.

Demografie

Bevolkingsontwikkeling

Volgens een persbericht uit juli 2008 zal het inwoneraantal van Amsterdam tot 2025 stijgen met 12,6%.[12] Daarvan uitgaande zal Amsterdam in dat jaar zo'n 845.000 inwoners tellen.

Bevolkingssamenstelling

 
De Chinatown van Amsterdam

In 2005 telde Amsterdam 750.000 inwoners, van wie autochtonen 55% uitmaken (in Nederland 82%) en allochtonen 45% (in Nederland 18%). Een groot deel van de bevolking bestaat uit niet-westerse allochtonen: zij vormen 32% van de totale bevolking (in Nederland 9,3 %).

Amsterdam kent van oudsher een gemengde bevolking, in het verleden zijn er vanuit vele landen mensen naar de Nederlandse hoofdstad getrokken: Fransen (Hugenoten), (protestantse) Vlamingen en Brabanders en Joden. Zij zochten de tolerantie van de stad, Amsterdam kende al vroeg de vrijheid van godsdienst. Ook kwamen er veel mensen af op de werkgelegenheid die Amsterdam te bieden had: Friezen, Duitsers en Scandinaviërs. Inwoners uit het Duitse Rijk waren van de 15e tot 19e eeuw de grootste groep immigranten in Amsterdam.

In 1911 toen China een republiek werd, emigreerden veel Chinezen naar het buitenland, waaronder ook Nederland. Veel Chinese scheepslui verbleven in de Amsterdamse Chinatown. Deze Chinatown wordt tot nu toe nog steeds bevolkt door veel Chinezen. De (achter)kleinkinderen van deze eerste Chinese scheepslui zijn van gemengde afkomst en veelal buiten de Chinatown wonend. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten de meeste Chinese migranten in Chinese restaurants in het Amsterdam Chinatown.

Vanaf 1960 komen de gastarbeiders naar Nederland, ook veel van hen komen in Amsterdam terecht. Rond de onafhankelijkheid van Suriname (1975) kwamen er veel Surinamers in Amsterdam wonen, zij vestigden zich vooral in de Bijlmermeer. Vanaf de jaren 80 veranderde de stad snel, niet alleen demografisch (kleinere huishoudens, minder gezinnen) maar ook etnisch. Amsterdam is een multiculturele stad geworden door de instroom van veel nieuwe Amsterdammers met een andere etnische achtergrond. Autochtone Amsterdammers trokken naar buursteden als Almere, Amstelveen, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Anno 2008 is ruim 30% van de Amsterdamse bevolking 'niet-westers allochtoon' (tegenover ruim 9% landelijk). Van de kinderen beneden de 18 jaar heeft meer dan de helft geen autochtone ouders. Er is sprake van segregatie: welvarendere mensen wonen vooral in de Grachtengordel, Zuid (Oud-Zuid, Rivierenbuurt), de opgeknapte delen van de Jordaan, Oud-West en het Oostelijk Havengebied. Minder vermogende mensen zijn te vinden in onder andere Bos en Lommer, Overtoomse Veld, de Indische buurt, de Bijlmer en Amsterdam-Noord. Middengroepen wonen vooral in Buitenveldert, de Staatsliedenbuurt, de Baarsjes en het nieuwe IJburg. [bron?] Kijkend naar het verleden was er in Amsterdam altijd al sprake van segregatie tussen arm en rijk (Centrum versus Jordaan bijvoorbeeld), maar daar is vanaf de jaren '80 van de 20e eeuw een etnische dimensie bijgekomen.

Amsterdam is de stad die de meeste nationaliteiten ter wereld telt. In 2007 wonen er in Amsterdam 179 verschillende nationaliteiten. De stad wordt gevolgd door Antwerpen, 164 nationaliteiten, Wageningen met 152 nationaliteiten [13] en New York, met 150 nationaliteiten.

Minder dan de helft (44 procent) van de inwoners van Amsterdam is in de hoofdstad geboren, zo blijkt uit cijfers over 2006 van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In de binnenstad is een derde Amsterdammer van geboorte. Volgens het CBS zijn de meeste oorspronkelijke Amsterdammers te vinden in de tuindorpen Oostzaan, Nieuwendam en Buiksloot. De laatstgenoemde buurt kan wat dat betreft als het meest Amsterdams worden gezien: Van 80 procent van de bewoners stond de wieg in Mokum.

 
De protestantse Westerkerk aan de Prinsengracht

Religie

Een meerderheid van de Amsterdammers, 56%, verklaarde in 2000 zich niet verwant te voelen aan een kerkgenootschap of religieuze of levensbeschouwelijke stroming. De religies met de meeste aanhang zijn het christendom (17%) en de islam (14%). Bij een onderzoek van het Amsterdamse Bureau voor Onderzoek en Statistiek werd daarbij de verwachting uitgesproken dat de islam vanwege de groei van de Marokkaanse en Turkse bevolking binnen enkele jaren vermoedelijk de grootste godsdienst zou zijn.[14]

In 1578 werd in Amsterdam, relatief laat, de katholieke stadsregering afgezet en sloot de stad zich aan bij de andere Hollandse steden in de Opstand tegen Spanje. De kerken en kapellen kwamen in protestantse handen en katholieken zochten hun toevlucht in schuilkerken of verlieten de stad. Aan het eind van de 16e eeuw en in de 17e eeuw kreeg de stad veel immigranten die andere geloven meebrachten, zoals Sefardische Joden, Hugenoten en protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden. Amsterdam kende tot in de twintigste eeuw een groot aantal joden, maar de Tweede Wereldoorlog kostte aan een groot deel van hen het leven: 75.000 joden overleefden de oorlogstijd niet. Later in de twintigste eeuw werden door de komst van immigranten uit onder andere Suriname en Afrikaanse landen nieuwe godsdiensten geïntroduceerd, zoals de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme.

Het merendeel van de Amsterdamse scholen is niet-confessioneel (dat wil zeggen voor openbaar of algemeen bijzonder onderwijs), al is het verschil met religieus onderwijs (56% versus 44%) beperkt.[14]

Politiek en bestuur

 
Het Paleis op de Dam, gebouwd als stadhuis van Amsterdam
 
De Stopera, het stadhuis van Amsterdam

Landelijk bestuur

Amsterdam is de hoofdstad van Nederland vanaf de tijd van het bestuur van Lodewijk Napoleon over Nederland, dat hem door zijn oudere broer Napoleon I was gegeven in 1806. Als hoofdstad van het nieuwe koninkrijk koos hij Amsterdam uit en na een feestelijke binnenkomst in de stad in een stoet met koetsen, kreeg hij op 20 april 1808 de stadssleutels overhandigd. Deze dag wordt gezien als de eerste dag van Amsterdam als hoofdstad van Nederland. In 1908 werd het honderdjarige jubileum gevierd met een feest van een week lang. In 2008 vergat het stadsbestuur de feestdag in eerste instantie.[15]

Grondwettelijk is Amsterdam pas hoofdstad sinds 1983 bij de grondwetsherziening. Amsterdam is echter geen residentie, aangezien het parlement en de regering in Den Haag gevestigd zijn.

Hoewel Amsterdam de hoofdstad van Nederland is, is het niet de hoofdstad van de provincie Noord-Holland; dat is namelijk Haarlem.

Stadsbestuur

  Zie ook: Amsterdam (gemeente) en Lijst van burgemeesters van Amsterdam
 
De stadsdelen van Amsterdam volgens de indeling tot 1 mei 2010

De Gemeente Amsterdam is sinds de herindeling van de stad vanaf 1 mei 2010 verdeeld in zeven stadsdelen. Voordien waren er veertien stadsdelen, drie bleven ongewijzigd, terwijl de andere fuseerden tot vier nieuwe stadsdelen.[16] De stadsdelen zijn als gemeenten georganiseerd en zijn ook in belangrijke mate autonome gemeenten. In afwijking van het gemeentelijk model hebben de stadsdelen een (door de Raad) gekozen 'burgemeester'. Het havengebied Westpoort wordt centraal door de gemeente bestuurd. Amsterdam maakt deel uit van de plusregio Stadsregio Amsterdam, die 16 gemeenten en ruim 1,3 miljoen inwoners telt. Daarnaast werkt de gemeenten samen met de andere gemeenten in de Noordvleugel van de Randstad in de Metropoolregio Amsterdam.

Amsterdam is een 'linkse' stad, al sinds liberalen als Willem Treub in het bestuur zaten. En al zo'n honderd jaar speelt de sociaaldemocratie een belangrijke rol in het gemeentebestuur met grote namen als Wibaut, De Miranda en Schaefer. Er zijn ook altijd heel wat kiezers links van de SDAP en PvdA geweest, meestal verdeeld over meerdere partijen. En het anarchistisch sentiment (Domela rond 1900, Provo in de jaren 1960) is ook altijd sterk geweest.

Amsterdam heeft een traditie van tolerantie. Dat is al zo sinds de regenten in de 17e en 18e eeuw de dominees van de Hervormde Kerk in toom hielden en katholieken, joden, afwijkende protestanten en vrijdenkers een voor die tijd ongekende ruimte lieten, met een bijbehorende vrijheid van drukpers. Golven van immigranten hebben zich mede daarom in Amsterdam gevestigd.

 
Het wapen van Amsterdam met de blauwe Keizerskroon

Heraldiek

  Zie Wapen van Amsterdam voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het wapen van Amsterdam bestaat uit drie Andreaskruisen, die verticaal onder elkaar staan. Ditzelfde vindt men terug op de Amsterdamse vlag, maar dan liggend. Als oorsprong van het wapen van Amsterdam wordt door historici het wapen van de familie Persijn genoemd. Jan Persijn was heer van 'Amstelledamme' van 1280 tot 1282. Na de Tweede Wereldoorlog werd, als hulde aan het verzet van Amsterdammers, het devies 'Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig' aan het wapen toegevoegd, met koninklijke toestemming van toenmalig koningin Wilhelmina in 1946.

Stedenbanden

Amsterdam heeft stedenbanden met de volgende steden:

Economie en werk

Bedrijvigheid

 
De Beurs van Berlage met Damrak en Beursplein met rechts de Effectenbeurs (Euronext)

Het algemene beeld dat van Amsterdam geldt is dat van een handelsstad. Al in de Gouden Eeuw ging dat niet zonder industrie (scheepsbouw, bierbrouwerij, touwslagerij, houtzagerij), zakelijke diensten (beurs, verzekeringen, bankwezen), communicatie (uitgeverijen, drukkerijen), wetenschap (Atheneum Illustre, kennisinstituten) en gelegenheidsdiensten (kroegen, theaters en restaurants).

Het is vooral die economische diversiteit die al eeuwenlang de economische kracht van Amsterdam vormt. De ontvankelijkheid voor nieuwigheden (economisch en cultureel klimaat) heeft er voor gezorgd dat Amsterdam de boot van de nieuwe technologie niet heeft gemist en inmiddels een van de wereldhoofdsteden van de ICT-economie is (een op de zeven arbeidsplaatsen zit nu in die sector). Heel passend in de Amsterdamse context gaat dat overigens meer over 'toepassing' dan over 'techniek'.

De hedendaagse creatieve klasse speelt een belangrijke rol in de voortdurende vernieuwing van de Amsterdamse economie. Zij zou dat echter niet kunnen zonder steun van gelegenheidsdiensten en omringende traditionele dienstverlening.

Amsterdam gold in 2008 als de op vijf na belangrijkste zakenstad van Europa, na Londen, Parijs, Frankfurt, Brussel en Barcelona.[17] Op de ranglijst van de duurste steden ter wereld stond Amsterdam in 2008 op de 25e plaats volgens de jaarlijkse Cost of Living Survey uitgevoerd door Mercer Human Resource Consulting[18], dezelfde plaats als in 2007.

 
De Zuidas, het nieuwe Amsterdamse zakendistrict

De economische activiteiten in Amsterdam concentreren zich in het stadscentrum, waar ruim 80.000 mensen een baan hebben. Vooral veel advocatenkantoren en banken hebben een vestiging aan 'een chique gracht' of in Amsterdam-Zuid. De laatste jaren worden gekenmerkt door een verschuiving van bedrijven naar perifere locaties als de omgeving van station Sloterdijk, de omgeving van de Amsterdam ArenA, nabij het Amstelstation en in de Zuidas. Deze gebieden worden gekenmerkt door hoogbouw. De Zuidas moet uitgroeien tot het tweede centrum van de stad en het nieuwe zakelijk gezicht van Nederland.

Kleinhandel

 
Albert Cuypmarkt

Veel mensen komen naar Amsterdam om te winkelen, vooral in Amsterdam-Centrum met de bekende Kalverstraat, Nieuwendijk, Leidsestraat, Utrechtsestraat, Magna Plaza en de Negen Straatjes. Verder zijn er verspreid over de stad diverse winkelcentra.

Winkelen in de Kalverstraat is een populair uitje voor mensen van buiten Amsterdam. Vooral op de wekelijkse koopzondag in de binnenstad is de toestroom erg groot. Wekelijks passeren meer dan 900.000 mensen de Kalverstraat. Hierdoor is het de drukste straat van Nederland. De straat wordt gekenmerkt door de populaire winkelketens. De hoge huurprijzen zorgen ervoor dat de stad in 2007 op een (met de Karl Johan Gate in Oslo gedeelde) 21e plaats van duurste winkelstraten ter wereld stond.[19]

In Oud-Zuid bevindt zich de P.C. Hooftstraat, bekend als een van de duurste winkelstraten van Nederland om te winkelen. Er zijn tientallen wereldmerken te vinden in de dure boutiques als Louis Vuitton, Cartier, Chanel en Gucci. De laatste jaren is er een aantal grote namen bijgekomen. Er bestaat nog steeds interesse vanuit andere buitenlandse luxemerken om naar Amsterdam te komen, maar velen van hen willen per se in deze betrekkelijk korte straat waardoor een 'wachtlijst' is ontstaan, en Amsterdam het nog even zonder moet stellen. Wel valt waar te nemen dat de ontwikkeling van de omgeving van de P.C. Hooftstraat in de lift zit.

Er zijn 33 weekmarkten in Amsterdam. Bovendien zijn er enkele dagmarkten, zoals de Albert Cuypmarkt, de Dappermarkt, de Waterloopleinmarkt, de Noordermarkt en de Bloemenmarkt aan het Singel. Op Koninginnedag vindt de bekende vrijmarkt plaats.

Toerisme

 
De Wallen, de rosse buurt van Amsterdam
 
Het Victoriahotel

Het toerisme in Amsterdam is belangrijk voor de stad; elk jaar wordt het door zo'n 4,5 miljoen mensen van over de hele wereld bezocht. Hiermee is het de op vier na vaakst bezochte stad van Europa. Ook komen er jaarlijks een kleine 16 miljoen dagjesmensen naar Amsterdam. De stad is weer terug van weggeweest waar het gaat om de populariteit onder Nederlandse jongeren. Onder hen zijn vooral de vele winkels, de horeca en de culturele instellingen en evenementen een reden voor een bezoek.

Enkele van de belangrijkste toeristische trekpleisters van Nederland zijn in Amsterdam te vinden. Zo stond in 2007 een tocht per rondvaartboot door de Amsterdamse grachtengordel met 3,2 miljoen bezoekers als tweede op de lijst van de vaakst bezochte attracties van Nederland. De Efteling stond op de eerste plaats, met slechts 35.000 bezoekers meer. Het Van Gogh Museum is met 1,55 miljoen vierde op deze lijst en tevens het museum met de meeste bezoekers. Ook het Anne Frankhuis (tiende plaats) en het Rijksmuseum (elfde plaats) behoren tot de drukstbezochte attracties. Onder de toeristen zijn voorts de vele andere musea, de coffeeshops, de restaurants en de raamprostitutie op de Wallen ('Red Light District') populair.

De gemeente streeft er naar een grotere groep cultuurtoeristen en (moderne) architectuurliefhebbers aan te trekken. De 'Wallen-gerelateerde' attracties dienen hiertoe zoveel mogelijk geconcentreerd te worden. Zo werd onlangs een populair stripcafé aan het Damrak onder druk van de gemeente gesloten en zijn bijna alle grotere seksshops buiten het Wallengebied verplaatst.

De grote toevloed van toeristen en dagjesmensen hebben de binnenstad van Amsterdam tot 'openluchtpretpark' gemaakt. Dit wordt door bestuurders niet als het best wenselijk beschouwd en heeft meermalen tot actieplannen geleid. Zo zouden toeristen naar andere locaties in de stad moeten worden gelokt, zoals De Pijp (bijgenaamd het "Quartier Latin van Amsterdam"), het Centrumgebied Zuidoost en op de lange termijn naar de Zuidas. Tegenwoordig doet Amsterdam het goed als cruisebestemming. Deze nieuwe sector is snel groeiend. Het toerisme naar de hoofdstad in zijn geheel groeit in economisch gunstige tijden gestaag met enkele procenten per jaar. Vooral van de Chinese en Indiase markt valt nog veel groei te verwachten. De huidige toeristenstroom naar Amsterdam bestaat vooral uit Britten, Chinezen, Duitsers, Amerikanen en Japanners. De laatste jaren neemt het aandeel Zuid-Europese toeristen toe.

De hotelmarkt in Amsterdam groeit gestaag. In 2004 waren er ruim 18.000 hotelkamers met 45.000 bedden beschikbaar. In de regio zijn meer dan 21.000 hotelkamers. De komende tien jaar is een behoefte aan 13.000 hotelkamers meer in de regio. De laatste jaren wordt met de bouw van vooral grote en megahotels gewerkt aan het wegwerken van het kamertekort in de hoofdstad.

Cultuur

Musea

 
Het Rijksmuseum op het museumplein
  Zie ook de Lijst van musea in Amsterdam

Er zijn vele musea in Amsterdam. De grootste musea liggen aan het Museumplein, dit zijn het Van Gogh Museum, Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. Die laatste twee zijn echter bezig aan een grondige renovatie en zijn daardoor maar gedeeltelijk geopend. Daarnaast zijn er ook bijvoorbeeld het Tropenmuseum, het Amsterdams Historisch Museum, het Joods Historisch Museum en het Paleis op de Dam. Andere kleine, beroemde musea zijn het Anne Frank Huis en het Rembrandthuis.

Film, theater en muziek

 
Paradiso, gelegen aan de Weteringschans

In Amsterdam zijn diverse schouwburgen en theaters voor toneel, waaronder het Koninklijk Theater Carré, het Nieuwe de la Mar Theater, de Stadsschouwburg en het Compagnietheater. Het Nieuwe de la Mar Theater is in 2005 gesloopt, waarna een nieuw theater onder de naam DeLaMar opgebouwd wordt. Twee bekende cabarettheaters in de stad zijn De Kleine Komedie en Boom Chicago.

De stad kent ook twee grote concertzalen, namelijk het moderne Muziekgebouw aan 't IJ aan het IJ en het klassieke Concertgebouw aan het Museumplein. Onder andere het wereldberoemde Koninklijk Concertgebouworkest speelt in het Concertgebouw. In het Stopera huist ook het Muziektheater, de thuisbasis van De Nederlandse Opera en Het Nationale Ballet.

Grote (pop-) optredens worden veelal in de Heineken Music Hall en de Amsterdam ArenA gehouden. Daarnaast zijn vlakbij het Leidseplein ook de bekende poptempels Paradiso en Melkweg gevestigd, alsmede De Balie en het City Theater. Dat laatste is sinds 2007 gesloten vanwege een grootscheepse renovatie.

Aan het begin van de 21e eeuw verrees op het oude terrein van de Westergasfabriek een nieuw cultuurpark, waar tegenwoordig vele exposities en optredens plaatsvinden.

In Amsterdam zijn er meerdere filmtheaters en bioscopen, waaronder het Tuschinski Theater, Rialto, Filmtheater de Uitkijk en The Movies.

Evenementen

 
Amerigo Vespucci tijdens Sail Amsterdam

Amsterdam organiseerde in 2007 meer dan 140 evenementen.[20] Enkele bekende lokale evenementen zijn het Holland Festival voor de kunsten in juni, de Gay Pride, een homo-evenement in augustus waar de bekende grachtenparade onderdeel van is, en later in augustus het Prinsengrachtconcert en de driedaagse Uitmarkt. In augustus vindt iedere vijf jaar Sail Amsterdam plaats. Over het IJ Festival is een jaarlijks terugkomend evenement, startend op de eerste donderdag in juli.

Ook landelijke evenementen worden in Amsterdam gevierd. Zo wordt op 30 april Koninginnedag uitbundig gevierd, met een kermis op de Dam en een grote vrijmarkt. Tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei worden in Amsterdam kransen gelegd bij het Nationaal Monument op de Dam.

Sport

 
Het Olympisch Stadion

Amsterdam telt een aantal grote sportclubs. Het bekendst is de voetbalclub AFC Ajax, dat onder meer 29 landstitels op zijn naam heeft staan. De thuishaven van de Eredivisieclub is de Amsterdam ArenA, dat in 1996 het stadion De Meer verving en met een capaciteit van ruim 50.000 het grootste stadion van Nederland is. Onder meer het ijshockeyteam Amstel Tijgers, het honkbalteam Amsterdam Pirates, het basketbalteam EclipseJet Amsterdam en de hockeyteams Amsterdamsche H&BC en Pinoké komen eveneens uit op het hoogste niveau binnen hun sporttak, evenals de americanfootballteams Amsterdam Crusaders en Amsterdam Panthers. Americanfootballteam Amsterdam Admirals deed vanaf de oprichting in 1995 mee aan de NFL Europe, maar hield bij de opheffing van die competitie in 2007 op te bestaan.

Amsterdam was de gastheer van de Olympische Zomerspelen 1928, de enige editie van de Olympische Spelen die ooit in Nederland plaatsvond. Het voor deze Spelen gerealiseerde Olympisch Stadion werd in 2000 gerestaureerd en doet tegenwoordig onder meer dienst als start en finish van de marathon van Amsterdam, die jaarlijks wordt georganiseerd. Andere terugkerende sportevenementen zijn de Dam tot Damloop, de roeiwedstrijd Head of the river Amstel en de Zesdaagse van Amsterdam voor baanwielrenners. Eenmalig fungeerde de stad als startplaats van de Ronde van Frankrijk (1954) en de Ronde van Italië (2010).

Media

Het Parool, opgericht tijdens de Tweede Wereldoorlog als verzetskrant, is een landelijk verschijnend dagblad, maar met de focus op Amsterdam; de oplage ligt boven de 85.000. Het Algemeen Handelsblad, waar later het NRC Handelsblad uit voortkwam, werd opgericht in Amsterdam en ook nu hebben veel kranten de hoofdredactie in de stad: De Telegraaf, de Volkskrant, Trouw en het Financieele Dagblad zijn alle gevestigd in Amsterdam, evenals de gratis kranten De Pers, Metro en Sp!ts.

AT5 (Amstel Televisie 5) is de lokale televisiezender. De zender bestaat sinds 1992 en heeft een aantal later landelijk bekende televisiepersoonlijkheden voortgebracht, onder wie Sacha de Boer, Matthijs van Nieuwkerk en Fons van Westerloo. In de Desmet Studio's en Studio Plantage, beide in de Plantagebuurt, worden verscheidene landelijk uitgezonden televisie- en radioprogramma's opgenomen.

De Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX) is het grootste internetknooppunt van Nederland en een van de grootste ter wereld.

Onderwijs

 
De Agnietenkapel, de bakermat van de Universiteit van Amsterdam

Amsterdam telt twee universiteiten: de Universiteit van Amsterdam (UvA) met ongeveer 28.000 studenten en de Vrije Universiteit, vaak kortweg "VU" genoemd, met ongeveer 19.000 studenten. De faculteiten van de Uva zijn verspreid over de binnenstad van Amsterdam gevestigd, terwijl het complex van de VU aan de De Boelelaan in Buitenveldert huist.

Verder is er een groot aantal instellingen voor hoger beroepsonderwijs (hbo), waaronder de Gerrit Rietveld Academie, de Hogeschool van Amsterdam en de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. De Hortus Botanicus van de stad is een van de oudste ter wereld.[21]

Van oudsher telt de stad drie categoriale gymnasia: het Barlaeus Gymnasium in het Centrum, het Vossius Gymnasium en het St. Ignatiusgymnasium in Oud-Zuid. Daarnaast zijn er in 2005 twee categoriale gymnasia gestart: Het 4e Gymnasium (Westerpark) en het Cygnus Gymnasium (Oost-Watergraafsmeer). Deze moesten het tekort aan plaatsen op de bestaande gymnasia oplossen.

In 1999 was 48% van de Amsterdamse scholen openbaar. Rooms-katholieke en protestantse scholen hadden allebei een aandeel van 16% in het onderwijsaanbod; verder waren er in dat jaren scholen voor oecumenisch (6%), islamitisch (4%) en overig religieus onderwijs (2%). 8% van de scholen gaf in 1999 algemeen bijzonder onderwijs.[14]

Verkeer en vervoer

Autoverkeer

 
Autosnelwegen om Amsterdam en Amsterdamse stadsroutes
  Meer wegen in Amsterdam zijn te vinden in de categorie Weg in Amsterdam.

Amsterdam ligt in de Randstad en is bereikbaar via diverse autosnelwegen zoals de:

De A3 was een geplande weg vanaf de Ringweg Zuid naar Rotterdam. Deze is echter nooit aangelegd. Het hiervoor aangelegde dijklichaam in Buitenveldert is in de jaren tachtig afgegraven en de vrijgekomen ruimte is gebruikt voor woningbouw.

Mede door het groeikernenbeleid en de sterke concentratie van economische activiteiten in de netwerkstad Amsterdam, zijn de snelwegen het dagelijks toneel van files. In de komende jaren zal er worden gewerkt aan een capaciteitsuitbreiding. Zo wordt de Westrandweg ontwikkeld, komt er een tweede Coentunnel, wordt de A10-Zuid verbreed en zal de verbinding naar Almere worden uitgebreid.

Spoorwegen

 
Voorgevel van het Centraal Station

Amsterdam heeft tien NS-stations. De stations Amsterdam Centraal, Sloterdijk, Zuid, Amstel en Bijlmer ArenA hebben een Intercity-status. De andere stations in de stad zijn Holendrecht, Lelylaan, Muiderpoort, RAI en Science Park. Naast deze tien stations worden ook de stations Duivendrecht, Diemen en Diemen-Zuid door reizigers van en naar Amsterdam gebruikt, maar deze stations liggen niet in de gemeente Amsterdam.

Vanaf het Centraal Station en de negen andere Amsterdamse spoorwegstations zijn er treindiensten naar vele bestemmingen in Nederland, ook zijn er internationale treindiensten naar België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Italië, Oostenrijk, Polen, Rusland, Tsjechië, Wit-Rusland en Zwitserland. Het Centraal Station is het stoppunt voor de internationale hogesnelheidstreinen ICE, Thalys en Fyra.

Het Centraal Station verwerkt dagelijks 280.000 reizigers. Het is daarmee het drukste station van Nederland. Verwacht wordt dat er over 5 jaar 350.000 reizigers zijn.[bron?] Het Station Amsterdam Zuid gaat mee in de ontwikkelingen van de Zuidas, en zou volgens de officiële planning kunnen groeien tot het formaat van het huidige Utrecht Centraal omstreeks 2030.[bron?]

Luchtvaart

 
Voorgevel van Schiphol Plaza

Ten zuidwesten van Amsterdam, in de gemeente Haarlemmermeer, ligt de internationale luchthaven Schiphol. Deze luchthaven is erg belangrijk voor de werkgelegenheid onder de Amsterdammers. Er werken 57.000 mensen. Ook zijn er door Schiphol rond de 50.000 indirecte arbeidsplaatsen. De stad heeft aan de luchthaven een deel van haar economische positie op Europees niveau te danken. Bedrijven met een vestiging in de hoofdstad noemen de luchthaven dikwijls als een van de grote kwaliteiten van de stad, en een motief om zich aldaar te vestigen.

De luchthaven verwerkte in 2008 47,4 miljoen passagiers en is daarmee de vijfde luchthaven van Europa.[22] Wat vrachtvervoer betreft is Schiphol de derde in grootte binnen Europa. De luchthaven is tevens erg groot in het aantal verbindingen (meer dan 200) dat het verzorgt. De hoofdgebruiker van de luchthaven is het bedrijf Air France-KLM veelal met toestellen van de KLM.

Scheepvaart

De haven van Amsterdam is na die van Rotterdam de belangrijkste van Nederland. Het is de vijfde haven binnen Europa, al verschilt het in omvang niet veel ten opzichte van een handvol andere middelgrote Europese havens. Met de Amsterdamse haven worden meestal de havens langs het Noordzeekanaal bedoeld: de havens van Amsterdam, Beverwijk, Velsen/IJmuiden en Zaanstad. Naast het goederenvervoer is er ook passagiersvervoer met cruiseschepen die hun aanlegplaats hebben bij de Passenger Terminal Amsterdam aan het IJ. Het beheer van de haven is in handen van Haven Amsterdam.

Fiets

 
De fietsflat bij het Centraal Station

Amsterdam staat erom bekend dat er goede faciliteiten zijn voor fietsers. Er zijn ruim 550.000 fietsen in de stad en bijna 40% van alle verplaatsingen met een vervoermiddel binnen Amsterdam vindt plaats per fiets.[23]

Stads- en streekvervoer

 
Amsterdamse tram

Alle delen van de stad Amsterdam zijn te bereiken met het openbaar vervoer. Zo'n 35% van alle verplaatsingen met een vervoermiddel binnen Amsterdam vindt plaats met het openbaar vervoer.[bron?]

De Amsterdamse tram wordt sinds 1900 geëxploiteerd door de Gemeentetram Amsterdam, in 1943 met de Gemeenteveren Amsterdam gefuseerd tot Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam (GVB). Sinds 1925 worden ook buslijnen geëxploiteerd en sinds 1977 ook de metro.

 
Amsterdamse metro

De verschillende stadsdelen van Amsterdam, en de buitenwijken zijn te bereiken per metro. Er zijn vier metrolijnen in Amsterdam: de Ringlijn (50), de Amstelveenlijn (51), de Gaasperplaslein (53) en de Geinlijn (54). Omdat drie van de vier lijnen naar het Centraal Station door één tunnel gaan, is de frequentie op het noordelijk deel van de Oostlijn (de verzamelnaam voor de Gaasperplas- en Geinlijn) erg hoog, en bestaat er buiten de spits een overcapaciteit. In 2002 is men begonnen met de aanleg van een nieuwe metrolijn, de Noord/Zuidlijn. Dit is de tweede keer dat er een ondergronds traject in de hoofdstad wordt aangelegd. De ontwikkelingen in ondergrondse metrobouw hebben decennia lang stilgelegen naar aanleiding van het hevig volksverzet bij de bouw van de huidige Oostlijn. De Noord/Zuidlijn zal na voltooiing in 2017 naar verwachting 200.000 mensen per dag vervoeren en is daarmee dan met afstand de drukste lijn van de stad. Het tracé loopt van Buikslotermeer via Centraal Station naar Station Zuid en eventueel naar Amstelveen Westwijk.

In de binnenstad en het buitengebied rijden trams, op 16 tramlijnen. Vooral in de buitenwijken rijden er ook verschillende busdiensten. Over het IJ varen diverse veerdiensten voor fietsers en voetgangers, waarvan de meeste gratis zijn. Verder rijden er ook honderden taxi's en sinds 2006 enige tientallen fietstaxi's. Nieuw in 2007 is de tuktuk. Amsterdam heeft het het grootste aantal taxi's van Nederland. De grootste taxicentrale van de stad is de Taxi Centrale Amsterdam (TCA).

Zie ook

Zie de categorie Amsterdam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Amsterdam&oldid=21638595"