KNSM-eiland

**KNSM-eiland**
Wijk van Amsterdam
Kerngegevens
Gemeente	Amsterdam
Stadsdeel	Oost
Coördinaten	52°22'37"NB, 4°56'35"OL
Oppervlakte	194 ga,
Inwoners ; (2017)	2.425
Overig
Postcode(s)	1019
Foto's
	Zicht op de Levantkade vanaf de Blauwehoofdbrug. Links is gebouw Piraeus te zien, uiterst rechts is net de Amsterdamsebrug te zien.

Het KNSM-eiland is een schiereiland in het IJ. Het maakt deel uit van het Oostelijk Havengebied in Amsterdam-Oost. Er wonen circa 2500 mensen. Het is genoemd naar de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij (KNSM) die hier tot 1979 was gevestigd.

De Last Bus Shelter, een illegale bar van stadsnomaden op het KNSM-eiland, eind jaren tachtig.

Radarpost Surinamekade (augustus 2019)

GeschiedenisBewerken

Met de aanleg in het IJ werd aan het eind van de 19e eeuw begonnen. Aanvankelijk was het eiland een golfbreker voor de Oostelijke Handelskade, net als het naastgelegen Java-eiland. Later werd het opgehoogd met baggerspecie uit het Noordzeekanaal. Op het haventerrein dat zo ontstond vestigde zich in 1903 de KNSM die ten slotte de gehele Surinamekade en Levantkade gebruikte.

Na de Tweede Wereldoorlog vierde KNSM in 1956 nog het 100-jarig bestaan, maar vervolgens zette de neergang in, onder meer als gevolg van de dekolonisatie van Nederlands-Indië en doordat van stukgoed werd overgeschakeld op containertransport. De activiteiten werden geleidelijk naar het Westelijk Havengebied verplaatst of gestaakt. In 1977 vertrok de KNSM definitief van het eiland en in de jaren tachtig namen krakers, kunstenaars en stadsnomaden bezit van het gebied.

HerontwikkelingBewerken

In de jaren negentig werd het gebied herontwikkeld tot woonwijk, naar een masterplan uit 1988 van de architect Jo Coenen, die ook zelf een gebouw ontwierp. Anders dan op het Java-eiland werd op het KNSM-eiland een deel van de oude havengebouwen gehandhaafd, zoals het kantinegebouw, de dokterswoningen, Loods 6, het douanegebouw en het kantoor van de Rijn Scheepvaart Maatschappij.
Loods 6 is nu o.a. een ateliergebouw en biedt onderdak aan diverse winkels, een galerie en een kunstuitleen. De grote bagagehal wordt soms gebruikt voor exposities. In de vertrek- en aankomsthal (nu café-restaurant) is een kleine expositie over de geschiedenis van het gebied ingericht. De hal is een goed bewaard gebleven voorbeeld van architectuur en inrichting uit de jaren 50.
Ook het voormalig bedrijfsparkje van de KNSM uit 1956 is behouden gebleven. Het werd in 1994 onder leiding van de oorspronkelijke ontwerpster Mien Ruys gerestaureerd en heet sindsdien in de volksmond Mien Ruysplantsoen.
De voormalige KNSM-kantine aan het Levantplein werd door het gemeentelijk grondbedrijf voor het symbolische bedrag van één gulden verkocht aan de toen inwonende kunstenaars. In 1997 kwam men er echter per toeval achter dat er gevaarlijk loszittend blauw asbest tegen de ijzeren constructie zat. Het VPRO-tv-programma Lopende Zaken maakte hierover destijds een televisiereportage.

Nieuwe gebouwen op het eilandBewerken

Emerald Empire ontworpen door Jo Coenen.
Piraeus is ontworpen door de Duitse architecten Hans Kollhoff en Christian Rapp. Het grote, monumentale bouwblok is, als het ware, om een voormalig havengebouwtje heen gevouwen.
Albertcomplex ofwel Barcelona van Bruno Albert afgesloten met het monumentaal Hekwerk Barcelonaplein van Narcisse Tordoir.
Skydome van Wiel Arets.
Hoogland, van de Zwitserse architectenfirma Diener&Diener. Dit gebouw vormt een eenheid met het gebouw Hoogtij op het Java-eiland.

Wat bleef is Radarpost Surinamekade, dat zich op de oostelijke punt bevindt.

AzartpleinBewerken

Het Azartplein verbindt het KNSM-eiland met het Java-eiland. Hier bevindt zich sinds 2004 het eindpunt van tramlijn 10, die via de Verbindingsdam naar het centrum (Leidseplein) en de Staatsliedenbuurt reed. Sinds 22 juli 2018 is deze lijn vervangen door tramlijn 7 die ook naar het Leidseplein rijdt en naar Slotermeer. Sinds 2014 verbindt de Oostveer (veer F1) Azartplein met Zamenhofstraat op de noordelijke IJ-oever.

Kunstwerk AmphitriteBewerken

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de KNSM in 1959 werd door het personeel de beeldengroep en fontein Amphitrite aan de directie geschonken. In 1981 moest, vanwege de toekomstige woningbouw, de beeldengroep verdwijnen. In de jaren negentig werd deze herplaatst in het Oosterdok, nabij het Nederlands Scheepvaartmuseum. In 2009 keerde de beeldengroep en fontein, gemaakt door Albert Termote, terug naar het eiland. Bij de onthulling op 16 mei op het Azartplein waren veel oud-medewerkers van de KNSM aanwezig.