Bern (stad)

**Bern**
	Gemeente in Zwitserland
	(Details)
	;
	Situering
Kanton	Bern
District	Bern-Mittelland
BFS/OFS/UST-code	0351
Soort gemeente	Gemeente
Coördinaten	46° 57′ NB, 7° 27′ OL
	Algemeen
Oppervlakte	51,60 km²
Inwoners (31-12-2013)	128.848 ; (2465,44 inw./km²)
Hoogte	542 m
	Overig
Postcode	3000-3050
Taal	Duits
	Detailkaart
Portaal	Zwitserland

Bern (Duits: Bern; Bernduits: Bärn; Frans: Berne; Italiaans: Berna; Reto-Romaans: Berna) is de bondsstad van Zwitserland en bestuurlijk centrum van het kanton Bern. Bern telt volgens de gemeentelijke website ca. 129.000 inwoners (dec. 2013) en is daarmee de vijfde stad van het land na Zürich, Genève, Bazel en Lausanne.

De Aare in Bern

Bern rond 1353

Zytglogge

Media afspelen

Astronomisch uurwerk, Zytglogge-toren in Bern

Het Bundeshaus, het regerings- en parlementsgebouw van Zwitserland

Berner Münster

St. Peter en Paulkerk

Kunsthalle Bern

De oude binnenstad van Bern is opgenomen in de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

GeschiedenisBewerken

Hoewel er weliswaar al nederzettingen waren, werd de huidige stad Bern gesticht door Hertog Berthold V van Zähringen in 1191. Volgens een sage heet de stad Bern omdat de hertog op deze plaats een beer heeft gedood; de beer is dan ook de mascotte van de stad. Berthold V bouwde de stad volgens een duidelijk plan, waarbij de stad aan drie zijden omringd werd door de Aare en daarom beter verdedigbaar was. Aan de vierde (westelijke) zijde werd een muur en een toren gebouwd. Aan die kant werd de stad relatief snel verder vergroot. De rand van de stad werd tot 1256 gemarkeerd door de Zytgloggetoren, daarna tot 1345 door de Käfigtoren en tot 1622 door de Christoffelturm. Deze toren stond op de plaats van het huidige centraal station en werd in 1865 afgebroken.

Na het uitsterven van het Zähringergeslacht in 1218 werd Bern een vrije stad. Ten slotte bereikte de stad zijn onafhankelijkheid na 2 oorlogen, de eerste in 1298 tegen Fribourg en de Habsburgers en daarna in 1339 tegen de Bourgondiërs. In de tweede oorlog werd Bern ondersteund door de Eedgenoten van Nidwalden, Uri en Schwyz, waarmee het zich in 1323 verbond.

In maart 1990 kwam het in Bern tot ernstige rellen toen ca. 20.000 mensen betoogden tegen Zwitserland als 'snuffelstaat', nadat eerder bekend was geworden dat de overheid van 900.000 burgers en 70 parlementariërs een omvangrijk dossier had aangelegd.

HoofdstadBewerken

Hoewel Bern de hoofdstad van Zwitserland genoemd wordt, heeft Zwitserland eigenlijk geen hoofdstad. Bern is officieel de Bondsstad. Toen in 1848 de Zwitserse statenbond werd omgevormd tot bondsstaat waren er drie kandidaat-steden om bondsstad te worden. Op 28 november werd Bern verkozen. Zürich, toen al de economisch sterkste stad van Zwitserland, werd, juist om die positie niet nog meer te versterken, niet gekozen. Luzern was de derde kandidaat, maar had als nadeel dat het bij de Sonderbund-oorlog bij de afvallige kantons hoorde, iets wat de machthebbers niet wilden belonen.

Voordat Bern de bondsstad werd, wisselde de bondsregering vanaf 1803 elk jaar, en later elke twee jaar, van de ene Zwitserse stad naar de andere stad.

GeografieBewerken

De stad ligt aan de rivier de Aare, oorspronkelijk gebouwd in een bocht van die rivier. De rivier omslingert dan ook een groot deel van de oude binnenstad. De oude binnenstad wordt omringd door de stadsdelen Breitenrain en Lorraine in het noorden, in het oosten Schosshalde en in het zuiden Kirchenfeld. Deze delen worden met de binnenstad van Bern met de bruggen Kornhausbrug, Nydeggbrug en Kirchenfeldbrug verbonden. In het westen grenzen de stadsdelen Bümpliz en Bethlehem aan de stad.

Om Bern liggen enkele gemeenten zoals Köniz, Muri, Ostermundigen, Ittigen, Bolligen en Zollikofen, die tot de agglomeratie van Bern worden gerekend. Deze agglomeratie heeft ongeveer 300.000 inwoners.

KlimaatBewerken

Weergemiddelden voor Bern, Zwitserland
Maand	jan	feb	mrt	apr	mei	jun	jul	aug	sep	okt	nov	dec	Jaar
Gemiddeld maximum (°C)	2,8	4,7	9,5	13,4	18,2	21,6	24,3	23,7	19,1	13,8	7,3	3,5	13,5
Gemiddeld minimum (°C)	−3,6	−3,1	0,2	3,0	7,4	10,5	12,5	12,3	8,9	5,4	0,4	−2,3	4,3

Neerslag (mm)	60	55	73	82	119	111	106	116	99	88	76	74	1.059
Bron: WeerOpReis.com^[1]

ReligieBewerken

In 1999 was 52% van de bevolking gereformeerd en 27% rooms-katholiek; beide groeperingen hebben veel aanhangers verloren in de periode 1999-2009. In 2009 waren 57402 (of 44 % van de) inwoners nog gereformeerd (een afname met 8%) en het aantal katholieken was eind 2009 afgenomen naar 31077 (24 %), een afname van (slechts) 4 %. Het aantal niet-gelovigen (konfessionslosen) en aanhangers van andere niet erkende religies is toegenomen naar 31 %.^[2]

BezienswaardighedenBewerken

KastelenBewerken

ilu Schloss Bümpliz
Neues Schloss Bümpliz
Schloss Holligen
Schloss Wittigkofen

KerkenBewerken

BegraafplaatsenBewerken

Bremgartenfriedhof, met graf van Michail Alexandrowitsch Bakunin
Schosshaldenfriedhof, met graf van Paul Klee
Friedhof Bümpliz
Joods kerkhof, met graf van Max Horkheimer

CultuurBewerken

TheaterBewerken

Stadttheater Bern
Schlachthaus Theater Bern
Hochschule der Künste Bern
Theater aan de Effingerstrasse
Narrenpack Theater Bern
Tojo Theater in der Reitschule

MuseaBewerken

Kunstmuseum Bern
Kunsthalle Bern
Zentrum Paul Klee
Historisches Museum Bern
Museum für Kommunikation Bern
Schweizerisches Literaturarchiv in de Schweizerische Nationalbibliothek
Naturhistorisches Museum der Burgergemeinde Bern
Trammuseum

SportBewerken

In het Wankdorf Stadion werd in 1954 de finale van het WK voetbal gespeeld.

Ook werden in het stadion ook wel Stade de Suisse genaamd wedstrijden gespeeld van het EK voetbal 2008 gespeeld. Het Nederlands Elftal speelde er alle drie de groepswedstrijden.

De voetbalclub BSC Young Boys en FC Bern komen uit Bern.

Bern is verder het regelmatig eindpunt van de Ronde van Zwitserland, een meerdaagse wielerwedstrijd die vlak voor de Ronde van Frankrijk wordt verreden. In 1936 en 1961 werden de wereldkampioenschappen wielrennen in Bern georganiseerd. De wereldtitels voor de heren beroepsrenners gingen respectievelijk naar de Fransman Antonin Magne en de Belg Rik van Looy.

In 2016 was Bern start- en finishplaats voor een etappe in de Ronde van Frankrijk.

De ijshockeyclub SC Bern speelt in de PostFinance-Arena. Bern was speelstad voor het WK ijshockey in 1971, 1990 en 2009.

In 2006 was Bern een van de vijf speelsteden tijdens het EK handbal (mannen).

VervoerBewerken

Hoewel Bern de bondsstad van het land is, is de ontsluiting voor luchtverkeer eerder beperkt. De luchthaven Bern-Belp is een kleine luchthaven met routes naar enkele Europese bestemmingen. Het gros van luchtverkeer van en naar Bern loopt via de luchthavens van Zürich en Genève. Langs de weg is er een uitstekende ontsluiting via de A1, A6 en A12. Voor de Schweizerische Bundesbahnen is het station van Bern een belangrijk knooppunt.

Stadsvervoerbedrijf Bernmobil exploiteert vijf tramlijnen, vijf trolleybuslijnen en meerdere dieselbuslijnen.

Bekende inwoners van BernBewerken

GeborenBewerken

Burchard van Schwanden (≈1245-1310), de twaalfde grootmeester van de Duitse Orde
Albrecht von Haller (1708-1777), arts, dichter, natuurwetenschapper en magistraat
Johann David Wyss (1743-1818), gereformeerd prediker en schrijver
Daniël Wyttenbach (1746-1820), hoogleraar in de klassieke talen aan de Leidse Universiteit en tevens bibliothecaris van de universiteitsbibliotheek
Rosette Niederer-Kasthofer (1779-1857), lerares, pedagoge en pionier voor het meisjesonderwijs
Friedrich Ludwig von Effinger (1795-1867), politicus
Carl Meissner (1800-1874), botanicus en rector
Ludwig Stantz (1801-1871), arts, glaszetter en glasschilder
Christoph Albert Kurz (1806-1864), politicus
Sofie Daendliker (1809-1878), diacones
Rudolf Otto von Büren (1822-1888), politicus
Karl Brunner-von Wattenwyl (1823-1914), fysicus en entomoloog
Karl Schenk (1823-1895), gereformeerd dominee en politicus
Friedrich Rudolf Simon (1828-1862), kunstschilder
Anna Bachofner (1839-1909), schrijfster
Emil Theodor Kocher (1841-1917), arts en Nobelprijswinnaar (1909)
Karl Stämpfli (1844-1894), ondernemer en politicus
Heinrich Dübi (1848-1942), filoloog en alpinist
Emma Stämpfli-Studer (1848-1930), onderneemster
Carl Stooss (1849-1934), jurist en hoogleraar
Helene von Mülinen (1850-1924), feministe, activiste
Ferdinand Hodler (1853-1918), schilder
Julie Studer-Steinhäuslein (1853-1924), feministe
Marie de Gottrau-von Wattenwyl (1860-1910), feministe
Hedwig Dietzi-Bion (1867-1940), schrijfster
Martha Stettler (1870-1945), kunstschilderes
Walter Breisky (1871-1944), Oostenrijks politicus
Hermann Lindt (1872-1937), politicus
Theodor Tobler (1875-1941), chocolatier
Gertrud Woker (1878-1968), chemica, feministe en pacifiste
Clara Winnicki (1880-voor 1938), apothekeres
Margarethe Faas-Hardegger (1882-1963), Zwitserse syndicaliste, feministe en antimilitariste
Ida Somazzi (1882-1963), onderwijzeres en feministe
Luzia Emma Bähler (1885-1970), onderwijsstatistica
Hélène Gautier-Pictet (1888-1973), feministe
Agnes Debrit-Vogel (1892-1974), journaliste en feministe
Rudolf Ramseyer (1897-1943), voetballer
Eduard Freimüller (1898-1966), politicus
Robert Roth (1898-1959), worstelaar, olympisch kampioen
Helen Dünner (1899-1985), advocate, notaris en feministe
Hans Albert Einstein (1904-1973), professor in de hydrauliek; zoon van de theoretisch natuurkundige Albert Einstein (1879-1955)
Auguste R. Lindt (1905-2000), jurist, bankier, diplomaat
René Gardi (1909-2000), reiziger, schrijver en fotograaf
Lotti Lobsiger-Schibli (1912-1975), kunstschilderes en olympisch deelneemster
Beno Eckmann (1917-2008), wiskundige
Marc Hodler (1918-2006), president van de internationale ski federatie (1951-1998) en sinds 1963 lid van het Internationaal Olympisch Comité
Gottfried von Einem (1918-1996), Oostenrijks componist; Rechtvaardige onder de Volkeren
Hazy Osterwald (1922-2012), schlagerzanger en orkestleider
Werner Bircher (1928-2017), politicus
Bernhard Luginbühl (1929-2011), beeldhouwer
Liselotte Pulver (1929), actrice (in Duitse en Franse films)
Kurt Stettler (1932-2020), voetballer (doelman) en voetbaltrainer
Ariane Etienne-Kfouri (1935-2010), psychologe en hooglerares
Ursula Andress (1936), de eerste Bond-girl, is geboren vlak bij Bern (in Ostermundigen)
Mani Matter (1936-1972), componist/singer-songwriter
Hansruedi Fuhrer (1937), voetballer
Victor Ruffy (1937-2016), politicus
Stefan Trechsel (1937), rechtsgeleerde
Christiane Langenberger (1941-2015), politica
Balthasar Burkhard (1944-2010), kunstfotograaf
Pascal Mercier (1944), schrijver en filosoof
Duarte Pio van Bragança (1945), sinds 1976 hertog van Bragança en pretendent van de Portugese troon
Christine Stückelberger (1947), amazone, die gespecialiseerd was in dressuur
Martin Brauen (1948), antropoloog, bhutanist, tibetoloog, boeddholoog en museumdirecteur
Peter Reber (1949), singer-songwriter
Alexander Tschäppät (1952-2018), politicus
Hans-Peter Zaugg (1952), voetballer en voetbalcoach
Thomas Demenga (1954), cellist en componist
Urs Gasche (1955), politicus
Thomas Hirschhorn (1957), beeldend kunstenaar
Urs Dellsperger (1963), duatleet
Daniel Mojon (1963), oogarts en oogchirurg
Frederik Vansina (1964), Belgisch generaal-majoor vlieger en commandant van de Belgische luchtmacht
Roeland Wiesnekker (1967), toneelspeler
Alain Sutter (1968), voetballer
Paul Laciga (1970), beachvolleyballer
Alain Rohr (1971), atleet
Mirjam Ott (1972), enkelvoudig wereldkampioen curlingspeelster
Gunvor (1974), zangeres
Tanja Frieden (1976), snowboardster
Milo Rau (1977), regisseur, journalist, essayist en docent
Samuel Rohrer (1977), jazz-drummer
Thomas Lamparter (1978), bobsleeër
Alain Bieri (1979), voetbalscheidsrechter
Esther Staubli (1979), voetbalscheidsrechter
Andrea Jansen (1980), TV-presentatrice
David Loosli (1980), wielrenner
Julien Clément (1981), golfprofessional
Fabian Cancellara (1981), wielrenner
Edita Abdieski (1984), zangeres
Muhamed Demiri (1985), voetballer
Marco Bürki (1993), voetballer
Luca Hänni (1994), zanger
Ismael Tajouri (1994), voetballer
Marc Hirschi (1998), wielrenner

Bekende inwonerBewerken

Albert Einstein (1879-1955) werkte aan zijn relativiteitstheorie als medewerker bij het Zwitserse Patentbureau in Bern
Léon Savary (1895-1968), Franstalig Zwitsers schrijver en journalist

OverledenBewerken

Maria Margaretha von Wildermeth (1777-1839), gouvernante
Victor Ruffy (1823-1869), politicus, lid van de Bondsraad
Gonzalve Petitpierre (1805-1870), politicus
Ludwig Stantz (1801-1871), arts, glaszetter en glasschilder
Michail Bakoenin (1814-1876), Russisch anarchist
Sofie Daendliker (1809-1878), diacones
Auguste Bachelin (1830-1890), kunstschilder, tekenaar, kunstcriticus, romanschrijver, politicus en historicus
Karl Stämpfli (1844-1894), ondernemer en politicus
Jean Tobler (1830-1905), chocolatier
Marie Adam-Doerrer (1838-1908), Duits-Zwitserse feministe
Otto Hebbel (1847-1912), militair
Clara von Rappard (1857-1912), kunstschilderes
Louis Perrier (1849-1913), politicus, lid van de Bondsraad
Jacques Schiesser (1848-1913), ondernemer
Eliza von Wattenwyl-de Portes (1812-1914), feministe
Felix von Schumacher (1856-1916), ingenieur en politicus
Eugen Huber (1849-1923), jurist en politicus
Julie Studer-Steinhäuslein (1853-1924), feministe
Emma Graf (1865-1926), onderwijzeres, suffragette en feministe
Emma Stämpfli-Studer (1848-1930), onderneemster
Theodor Tobler (1875-1941), chocolatier
Heinrich Dübi (1848-1942), filoloog en alpinist
Martha Sommer (1863-1944), arts
Ida Hoff (1880-1952), Amerikaans-Zwitserse interniste
Ida Somazzi (1882-1963), onderwijzeres en feministe
Franziska Baumgarten (1883-1970), psychologe en hooglerares
Marguerite Weidauer-Wallenda (1882-1972), Duits-Zwitserse onderneemster en foorkraamster
Agnes Debrit-Vogel (1892-1974), journaliste en feministe
Lotti Lobsiger-Schibli (1912-1975), kunstschilderes en olympisch deelneemster
Elisabeth Binz-Winiger (1890-1981), journaliste en feministe
Monika Meyer-Holzapfel (1907-1995), zoöloge en hooglerares
Elsbeth Pulver (1928-2017), journaliste, literatuurcritica en onderwijzeres
Kofi Annan (1938-2018), Ghanees secretaris-generaal van de Verenigde Naties