Gereformeerde Gemeenten

De Gereformeerde Gemeenten (GG) vormen sinds 1907 een kerkgenootschap binnen het protestantisme in Nederland. Het ontstaan van het kerkverband is te verklaren uit de Afscheiding van 1834, toen door het hele land heen verschillende groepen de Nederlandse Hervormde Kerk verlieten. Na een eerste, nogal roerige, periode verenigden in 1869 de voornaamste van de afgescheiden gemeenten zich tot één kerkverband: de Christelijke Gereformeerde Kerk.

Gereformeerde Gemeenten
Ter Hoogekerk te Middelburg (Zeeland)
Indeling
Hoofdstroming	Protestantisme
Richting	Gereformeerd calvinisme
Voortgekomen uit	Samenvoeging van Geref. Kerken o/h Kruis en Ledeboerianen in 1907
Afsplitsingen	1953: Ger. Gem. in Ned.
Aard
Locatie	149 gemeenten in Nederland, 1 gemeente in Zuid-Afrika en 1 gemeente in Nieuw-Zeeland (01-01-2021)
Aantal leden	107.931 leden in Nederland (31 december 2020) en 180 in Nieuw-Zeeland (1 januari 2016)
Karakter	bevindelijk gereformeerd
Leider	ds. P. Mulder (voorzitter Generale Synodes 2019 en 2022 )
Hoofdkwartier	Bureau voor Kerkelijke Dienstverlening, Houttuinlaan 7, Woerden
Overzicht
Officiële website	https://www.gergeminfo.nl/
Portaal    Christendom

Gereformeerde Gemeente te Barendrecht

Gereformeerde Gemeente te Tholen

Elimkerk te 's-Gravenpolder

Kerkzaal Jachin en Boazkerk te Genemuiden

Er bleven echter gemeenten over die besloten om niet met deze vereniging mee te gaan. In 1907 ontstonden de Gereformeerde Gemeenten door een vereniging van de Gereformeerde Gemeenten onder het Kruis (13 gemeenten) met de Ledeboeriaanse gemeenten (22 gemeenten). Het kerkverband telde op 31 december 2020 107.931 (doop-)leden.

Geschiedenis

De afgescheidenen die in 1834 de Nederlandse Hervormde Kerk verlieten, vielen al spoedig in twee hoofdrichtingen uiteen: de Christelijke Gereformeerde Afgescheiden Kerk en de Gereformeerde Kerken onder het Kruis. In 1869 verenigde het overgrote deel van deze kerken zich tot de Christelijke Gereformeerde Kerk. Enkele kruisgemeenten (Enkhuizen, Lisse en Tricht) gingen met deze vereniging niet mee. Rondom de predikanten E. Fransen (1827-1898) en C. Van den Oever (1802-1877) vormde zich opnieuw een kring van Kruisgemeenten. Onderling was er tussen deze gemeenten vooralsnog weinig samenhang.

Elias Fransen en de Gereformeerde Gemeenten onder het Kruis

Rond 1890 ontstond er rondom de persoon van dominee Fransen een kring van gemeenten die zich de 'Vereenigde Gereformeerde Gemeenten' noemden. Fransen was een geliefd prediker, en er verschenen van zijn hand veel preken, verhandelingen en brieven in druk. Hij zette hij zich krachtig af tegen het intellectuele klimaat dat binnen het kerkverband van de Gereformeerde Kerken in Nederland in zijn ogen heerste. In die kringen zag men het historische geloof voor zaligmakend aan, volgens hem. Fransen was tegenstander van een theologische opleiding en voelde zich ook niet aan bepaalde kerkordelijke regelingen gebonden. In 1906 nam men de naam aan van Gereformeerde Gemeenten onder het Kruis. Spoedig breidde dit kerkverband zich verder uit. Zo trad in 1894 de Gereformeerde Kerk in Opheusden (ontstaan uit de Doleantie) toe met haar oefenaar Cornelis Pieneman (1863-1912). In 1899 sloot de Vrije Gereformeerde Kerk onder het Kruis van Rotterdam Charlois zich aan met haar predikant J.R. van Oordt (1859-1942). In 1905 bestond het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten onder het Kruis uit de volgende gemeenten en predikanten: Barneveld (met A. Janse), Kampen (met D.C. Overduin), Lisse (met Jac. Overduin), Meliskerke (met G.H. Kersten), Rotterdam (met C. Pieneman), Beekbergen, Charlois, Opheusden, Rijssen-Esch, Tricht, Twello en Westzaan.

De Ledeboeriaanse gemeenten

Ook de Ledeboerianen hadden zich tot nu toe afzijdig gehouden van een vereniging. De Ledeboeriaanse gemeenten waren ontstaan nadat ds. L.G.C. Ledeboer in 1841 in Benthuizen was afgezet als predikant van de Nederlandse Hervormde Kerk als gevolg van de gezangenkwestie. Aanvankelijk wilde Ledeboer zich verenigen met de afgescheidenen maar hij keerde zich later van hen af. Een kenmerk van de Ledeboeriaanse gemeenten betrof de handhaving van de psalmberijming van Datheen en het traditionele ambtsgewaad: de kuitbroek en de bef. Na het overlijden van ds. Ledeboer ontstond tussen de Ledeboeriaanse predikanten P. van Dijke en D. Bakker een conflict, waarna men in een tweetal groeperingen verder leefde (de bakkerianen en de dijkianen).

De 25-jarige ds. G. H. Kersten wist als predikant in Meliskerke met medewerking van de Ledeboeriaanse predikant N.H. Beversluis (1850-1931) (tak ds. P. van Dijke) een vereniging te bewerkstellingen en in 1907 samen te binden tot het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten. Deze vereniging kwam niet zonder slag of stoot tot stand, er waren nog verschillende obstakels die uit de weg geruimd moesten worden. Zo bestond er bij de Kruisgemeenten de angst hun predikanten aan de Ledeboeriaanse gemeenten kwijt te raken, gezien de grote schaarste aan voorgangers binnen deze kring. Het bezwaar van de Ledeboeriaanse gemeenten was het niet overnemen van hun geliefde tradities (de psalmberijming van Datheen woog hen hierbij het zwaarste) door de Kruisgemeenten. In 1905 waren de besprekingen tussen beide kerkelijke groeperingen abdrupt ten einde gekomen.

In juni 1907 was een delegatie namens de Kruisgemeenten onder leiding van ds. G.H. Kersten aanwezig op de Algemene Vergadering van de Ledeboeriaanse gemeenten in Middelburg om de bezwaren die de begeerde vereniging in de weg stonden definitief weg nemen. De Kruisgemeenten deden het voorstel om de psalmen van Datheen in alle classisvergaderingen of synodale bijeenkomsten te gebruiken, 'opdat geen der broeders uit uwen kring in hun gemoed bezwaard worden.' Bovendien zullen onze leeraars in uwe kerken volgaarne gebruik maken van de oude psalmberijming, terwijl uwe leeraars dienstdoende in onze gemeenten volkomenlijk de vrijheid verleend wordt de oude berijming op den kansel te gebruiken.

Op de tweede dag van de vergadering, 5 juni 1907, bereikte men door algemene instemming met alle voorwaarden en afspraken een officiële vereniging en was het nieuwe kerkverband ontstaan. De naam van het officieel orgaan van de Gereformeerde Gemeenten weekblad De Saambinder refereert aan deze gebeurtenis. Spoedig traden nieuwe gemeenten en voorgangers toe tot het nieuwe kerkverband, gemeenten die tot dat moment behoorden tot een groep van vrije gereformeerde gemeenten.

Ontstaan van de verschillende stromingen in Nederland

Ontstaansgeschiedenis van kerken in Nederland

Ds. G.H. Kersten vervulde tot na de Tweede Wereldoorlog een centrale rol in het kerkverband

Zie ook Protestantisme in Nederland

Periode 1907-1931

Opbouw van de organisatie

Dominee Kersten vervulde tot na de Tweede Wereldoorlog een bepalende rol in het kerkverband. Onder zijn leiding werden hervormingen ter hand genomen. Veel gemeenten waren het naleven van een kerkorde niet meer gewend maar leefden bij het geestelijk gezag van een bepaalde ouderling of dieper ingeleide. Ds. Kersten wees dit verschijnsel af en schreef in 1908 een brochure De Tucht in de Kerke Christi. Verder besteedde hij aandacht aan de dogmatische profilering van het kerkverband. Zijn boek over de Heidelbergse Catechismus had een sterk dogmatisch karakter. Kersten gaf ook een toelichting op de Gereformeerde Dogmatiek uit. Hij maakte daarbij gebruik van zowel werken van dogmatici als prof. dr. H. Bavinck en prof. dr. A.G. Honig sr. [beide hoogleraar in het toen toonaangevende kerkverband van de Gereformeerde Kerken in Nederland], als van theologen uit de tijd van de Nadere Reformatie waaronder Joh. à Marck.

Theologisch profiel

Om de band met de Nadere Reformatie, het puritanisme en in het bijzonder met de theologie van Alexander Comrie te benadrukken, poogde ds. Kersten het lezen van de werken van 'de oudvaders' binnen de gemeenten te bevorderen. Zijn wens was een volledige uitgave van de werken van Comrie, hoewel de realisatie daarvan voorlopig op zich moest laten wachten. In zijn spoor hebben ook latere docenten aan de Theologische School, waaronder A. Vergunst (1926-1981) en A. Moerkerken (1947), de band met de Nadere Reformatie en vooral met de theologie van Comrie willen benadrukken. Ds. Kersten droeg gedurende de jaren dertig en veertig zorg voor verschillende (her) uitgaven van 'oudvaders' waaronder Eigenschappen des geloofs van Alexander Comrie (1930) Een beschouwing van het verbond der Genade van Thomas Boston (1931) en Het Verbond der genade van Ebenezer en Ralph Erskine en James Fisher (1948).

Theologische School

Belangrijk voor Kersten was ook de oprichting van een eigen theologische school. Scherp wees hij de mening af dat predikanten vooral niet moesten studeren en het van de onmiddellijke ingeving moesten verwachten. Deze gedachte leefde sterk in zowel de gemeenten rondom ds. Fransen als van ds. Ledeboer uit angst voor 'letterknechten'. Kersten wilde de theologische school uitbouwen tot een gedegen niveau, gezien het hoge niveau van onze gereformeerde vaderen uit de tijd van de Reformatie en Nadere Reformatie. Hij zocht daarom voortdurend bekwame mensen.

In de periode 1916-1926 was het ds. W. den Hengst (1859 - 1927), [opgeleid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam] die in Leiden een theologische opleiding gaf aan een eerste generatie predikanten waaronder G. van Reenen, A. de Blois, J. Overduin, R. Kok, W.C. Lamain en M. Heikoop.

Ds. den Hengst overleed in 1927. Daarom was ds. Kersten verheugd in 1928 over de komst van ds. J.D. Barth (1871-1942) vanuit de Christelijke Gereformeerde Kerk. Wegens gezondheidsredenen was deze predikant echter ook niet in staat lang te doceren.

Daarna kwam Kersten in contact met dr. C. Steenblok (1894-1966), die evenals Den Hengst afkomstig was uit de Gereformeerde Kerken in Nederland en tot doctor in de theologie gepromoveerd. In hem zag Kersten een mogelijke opvolger.

In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog vormde de stad Rotterdam het zwaartepunt van de Gereformeerde Gemeenten. In 1926 werd daar de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten gevestigd naast de Boezemsingelkerk.

Zending

Reeds in 1906 knoopte Kersten contacten aan met de Armeense zendingspredikant David Jacob Benjamin omdat hij ervan overtuigd was dat de kerk te allen tijde de opdracht heeft om zending te bedrijven.

Strubbelingen

De hervormingen die Kersten wilde doorvoeren voor het kerkverband verliepen niet zonder enige strubbeling. Reeds in 1907 hield ds. L. Boone (1860-1935) zich afzijdig van de voortvarendheid van Kersten. Deze predikant stemde als voorzitter van de Ledeboeriaanse gemeenten op 5 juni 1907 aanvankelijk in met de vereniging, maar verklaarde na 4 maanden alsnog bij het oude te willen blijven, “in de lijn van de godzalige ds. Ledeboer ds. Van Dijke etc.” Het zou hem behalve de psalmberijming van Datheen en het ambtsgewaad ook gegaan zijn om het verdwijnen van het kerkbegrip van de Ledeboerianen. In deze kring stond het begrip 'noodkerk' centraal. Ds. Kersten heeft (anders als de afgescheidenen) de Nederlandse Hervormde Kerk van na 1816 nooit geheel af willen schrijven en als een 'valse kerk' willen bestempelen. Wel was ds. Kersten om praktische redenen voorstander van een hogere organisatiegraad als binnen de Oud Gereformeerden Gemeenten, (het kerkband dat ontstond toen ds. Boone alsnog met een aantal gemeenten op zichzelf bleef staan), gangbaar was. De gemeenten van ds. Boone fuseerde in 1948 met de Federatie van Oud Gereformeerde Gemeenten waarna het huidige kerkverband van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland is ontstaan.

Niet allen binnen het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten konden zich ook vinden in de stichting van een theologische school, waaronder ds. J. Fraanje, een predikant die destijds veel achting genoot. Ook over het stichten van eigen scholen en het actief bedrijven van politiek was er discussie. Toch gelukte het ds. Kersten met steun van ds. J.R. Van Oordt om in 1918 een Staatkundig Gereformeerde Partij op te richten. Hiervoor wist hij ook buiten het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten bekwame mensen te mobiliseren zoals uit de Nederlandse Hervormde Kerk (ds. P. Zandt), en de Christelijke Gereformeerde Kerken (ds. J. v.d. Vegt, ds. G. Salomons, ds. J.D. Barth) In 1926 waren er reeds veertien eigen lagere scholen.

In 1930 verlieten de broers ds. D.C. Overduin (1875-1946) en ds. J. Overduin (1881-1963) vanwege een theologisch geschil de Gereformeerde Gemeenten. Zij bleken behalve dat ook moeilijk met Kersten overweg te kunnen. Door het vertrek van de gebroeders Overduin ontstonden voor een tijdlang de Gereformeerde Gemeenten in Hersteld Verband. Deze gemeenten hebben zich na enkele decennia aangesloten bij de Christelijke Gereformeerde Kerken. Ds. D.C. Overduin was toen reeds overleden.

In deze periode worden ook de zogenaamde leeruitspraken van 1931 opgesteld.

Positie van de Gereformeerde Gemeenten ten opzichte van andere kerkverbanden (periode voor de Tweede Wereldoorlog)

In 1909 richtten de Gereformeerde Kerken in Nederland (sinds 2004 Protestantse Kerk Nederland) een verzoek aan de Gereformeerde Gemeenten om het gesprek aan te gaan. Echter vanwege bezwaren tegen de leer van de veronderstelde wedergeboorte wezen de Gereformeerde Gemeenten dit verzoek vrijwel direct af.

Samensprekingen met de Christelijke Gereformeerde Kerk

In 1919 wendde de Synode van de Christelijke Gereformeerde Kerk zich tot de Gereformeerde Gemeenten met hetzelfde verzoek. De contacten verliepen enigszins stroef maar toch kwam het uiteindelijk zover dat er een gemeenschappelijke naam werd bedacht bij een eventuele vereniging van beide kerken, namelijk 'Nederduits Gereformeerde Gemeenten', een verwijzing naar de oorspronkelijke naam van de aloude Gereformeerde Kerk van de Reformatie.

De discussie over het genadeverbond

In 1927 ontstond echter plotseling een hevige pennenstrijd over het genadeverbond. Deze strijd duurde vanaf de jaren twintig tot ver in de jaren dertig. De aanleiding van de strijd vormde een zojuist verschenen catechisatieboekje van de christelijke gereformeerde predikant J. Jongeleen. De Christelijke Gereformeerde Kerk had zich ten opzichte van de Gereformeerde Kerken in Nederland geprofileerd in een 'drie-verbondsopvatting' dat het onderscheid tussen het 'verlossingsverbond' [opgericht van eeuwigheid] en 'genadeverbond' [opgericht en/of geopenbaard in de tijd hierover ging de discussie] benadrukte. De theorie van de veronderstelde wedergeboorte hing namelijk sterk samen met de vereenzelviging van deze beide verbonden. Dit onderscheid maakte ook de Amerikaanse predikant W. Heyns, hoogleraar aan de Theologische School te Grand Rapids in zijn Handboek Gereformeerde Geloofsleer. Op zowel de publicatie van Jongeleen als van Heijns had Kersten scherpe kritiek. Het wezenlijk onderscheid maken tussen beide verbonden leidde volgens hem tot een 'verbondsontzenuwende leer'. In het kerkelijk blad van de Gereformeerde Gemeenten De Saambinder liet ds. Kersten dan ook regelmatig zijn afkeer blijken van de 'drieverbondenleer', alsmede in diverse andere publicaties van zijn hand. Ook verwerkte hij zijn mening in publicaties van derden tot in de kinderbijbel van B.J. van Wijk die in 1948 verscheen toe.

De discussie verliep aanvankelijk rustig, maar werd mede verscherpt door de wisselwerking Van der Schuit-Kersten. Ook hier was min of meer sprake van botsende persoonlijkheden en het liep uit op een verwijdering tussen beide kerkverbanden. Hoewel ds. Kersten mogelijk anders verwacht had sloten de gelederen zich in de Christelijke Gereformeerde Kerk rondom ds. Jongeleen. Ook predikanten waarvoor ds. Kersten veel waardering had zoals Prof. P.J.M. de Bruin en Prof. G. Wisse spraken hun steun voor ds. Jongeleen openlijk uit. Wisse sprak wel van 'een droevig broedergeschil'. De Gereformeerde Gemeenten namen in de jaren daarna steeds meer afstand van de Christelijke Gereformeerde Kerk en spraken herhaaldelijk uit: “dat een vereniging met de Christelijke Gereformeerde Kerk niet kan, omdat zij de ‘drieverbondenleer’ aanhangt”.

De leeruitspraken 1931

Binnen de Gereformeerde Gemeenten waren het voornamelijk ds. H.A. Minderman (afkomstig uit de Christelijke Gereformeerde Kerk en bevriend met ds. P.J.M. de Bruin) alsmede ds. A. de Blois die hun bedenkingen uitspraken tegen de gang van zaken [kerkordelijk] alsmede enkele inhoudelijk theologische bezwaren. In 1931 kwam de Generale Synode van de Gereformeerde Gemeenten tot een uitspraak over de visie op 'het verbond der genade' en de plaats die de uitverkiezing hierbij inneemt. In de zes officiële leeruitspraken werden om misvattingen te voorkomen [met name in de 5e en 6e leeruitspraak] nadere accenten gelegd zoals over de vorm van het genadeverbond die breder is al zou het alleen de uitverkorenen omvatten en de verantwoordelijkheid van de mens werd benadrukt door de ernstige aanbieding van het Evangelie en de Verbondsweldaden. De gedachte dat er sprake geweest zou van een compromis tussen een vermeende 'Kersten-vleugel' en 'Kok-vleugel' zoals Blaauwendraad stelde wees Golverdingen af. De leeruitspraken van 27 mei 1931 luiden als volgt:

1. Dat het Verbond der Genade staat onder de beheersing van de uitverkiezing ter zaligheid, dat het wezen des verbonds daarom alleen geldt de uitverkorenen Gods en nooit kan gelden het natuurlijk zaad. Dat aard en wezen van Verbond der Verlossing en Verbond der Genade één zijn en niet twee. In wezen is het één verbond.
2. Dat de Heilige Schrift slechts spreekt van twee verbonden in betrekking tot de eeuwige staat van de mens, namelijk het Verbond der Werken en het Verbond der genade.
3. Dat wat het wezen des verbonds betreft, de Heilige Schrift alleen spreekt van twee Hoofden; Adam hoofd van het Verbond der Werken, Christus Hoofd van het Verbond der Genade, volgens Romeinen 5: 12-19, 1 Korinthe 15: 22, enz.
4. Dat een verbond in zijn wezen twee partijen kent; dat gelijk God met Adam als het vertegenwoordigend Hoofd van al zijn zaad, het Verbond der Werken heeft opgericht, Alzo met Christus, als het vertegenwoordigend Hoofd van al de Zijnen, het Verbond der Genade, terwijl het (subjectief) wordt opgericht, met de uitverkorenen, als zij door wedergeboorte en geloof in de tijd in dat Verbond worden ingelijfd.
5. Dat het Verbond der Genade van God een bediening heeft ontvangen, een openbaringsvorm, die wisselde en die meerderen omvat dan de uitverkorenen Gods. Deze laatste echter alleen zijn wezenlijk in het Verbond begrepen.
6. Dat de verantwoordelijkheid van elk mens wortelt in de schepping. Geschapen naar Gods beeld, eist God van de gevallen mens Zijn beeld terug. En die verantwoordelijkheid wordt groter door de ernstige aanbieding van Christus en de Verbondsweldaden in het Evangelie, als blijkt uit vele plaatsen als Ezechiel 33: 11; 2 Korinthe 5: 20; Mattheus 23: 37; Lukas 10: 13-15; Johannes 3: 36; 5: 40; Openbaringen 22: 17 enz.

Visie op de doop, verbond en beloften

Praktisch gezien weken beide visies niet sterk van elkaar af, althans minder als men op het eerste gezicht zou denken. Golverdingen sprak van een polemische toon die in zijn ogen aan beide kanten 'te scherp' zou zijn geweest. Ook werden van elkaars standpunten nogal eens karikaturen gemaakt. Bepaalde woorden [waarvan beide partijen erkennen dat die confessioneel legitiem zijn] hadden een bepaalde lading gekregen en vertroebelde de discussie. Zo kon een woord als 'verbondsinwilliging' gemakkelijk verkeerd begrepen of uitgelegd worden. Al snel ontstond de gedachte dat er 'een geloofsvermogen in de mens' gelegd werd. Dit is de leer van de Remonstranten waarvoor men vuurbang geworden was. [De leer van de Remonstranten werd veroordeeld door de internationale Synode van Dordrecht 1618-1619]. Aan beide zijden werd benadrukt dat persoonlijk innerlijk geloofsleven onmisbaar was. De doop als zodanig maakt niet zalig [dit volgens de Rooms-katholieke sacramentsopvatting]. Een prediking van het evangelie waarin het onderwerpelijke element [de innerlijke toepassing] ontbrak werd aan beide zijden afgewezen [de prediking zoals men die onder de neo-gereformeerde richting waarnam waarbij de hoorders als gelovigen of als wedergeborene werden verondersteld]. Dat er tussen de verkiezing en het genadeverbond een onlosmakende band bestaat werd door beide partijen niet ontkend. [Dit zou kunnen leiden tot de remonstrantse leer van de algemene verzoening]. Dat de eisen van geloof en bekering niet door de mens vervuld kunnen worden, maar tevens beloften zijn van het genadeverbond, hierover bestond eveneens geen verschil van mening. De Gereformeerde Gemeenten wilden er echter [in tegenstelling tot de christelijk-gereformeerden] niet van weten dat iedere gedoopte wezenlijk tot Gods genadeverbond behoort. Dogmatisch hangt dit samen met hun visie dat zij het genadeverbond minder strikt wilden scheiden van het verlossingsverbond. Binnen de Christelijke Gereformeerde Kerk maar ook daarbuiten [brochure Mazijk Schriftuurlijke verbondsbeschouwing (1922) welke door ds. W. den Hengst tot driemaal toe in De Saambinder was aanbevolen] werd het element dat iedere gedoopte wezenlijk tot Gods genadeverbond behoort (echter niet zaligmakend) benadrukt. De vrees voor bovengenoemde visie is de consequentie die hieruit getrokken zou kunnen worden, namelijk dat men komt tot een gemeentebeschouwing waarbij het zaligmakend geloof bij alle (belijdende) leden wordt verondersteld. Bekering en wedergeboorte zou dan niet meer nodig zijn of krijgt een andere invulling. De prediking wordt als horizontaler ervaren en confessionele begrippen krijgen een andere (meer praktische) inhoud.

De Gereformeerde Gemeenten leren wel dat er tweeërlei bediening van het Verbond der Genade is, namelijk een inwendige en een uitwendige. Er is volgens hen ook tweeërlei betrekking tot en tweeërlei inzijn in het verbond. De inwendige bediening strekt tot zaligheid, als door de bediening van Woord en Geest de mens wordt wedergeboren. Wat God eist, [geloof en bekering] is tevens een belofte. Degenen die slechts in uitwendige zin tot het genadeverbond behoren [de Gereformeerde Gemeenten spreken over een verkeren op het erf zoals men kan verkeren op een stuk grond rondom een huis, maar men staat niet in het huis zelf] kunnen evenwel het verbond verbreken door de weg van de zonde te kiezen. Het voorrecht in uitwendige zin tot dit genadeverbond te behoren brengt de verantwoording met zich mee om God in Christus te zoeken.

De Gereformeerde Gemeenten maken onderscheid tussen de algemene nodiging van het evangelie die tot allen komt en de beloften van het evangelie tot zaligheid. Laatst genoemde gelden slechts de uitverkorenen. Dit laatste roept echter ook spoedig misverstanden op bij degenen die menen dat men dus eerst moet weten of men wel uitverkoren is en vervolgens daadwerkelijk door het evangelie geroepen wordt. Dit is echter ook niet hetgeen men bedoelt, "want zowel in de doop, als in de bediening van het hoorbare Evangelie, wordt Christus aangeboden, wordt men ernstig geroepen, want God betoont ernstig en waarachtig in zijn Woord, wat Hem aangenaam is, namelijk dat de geroepenen tot Hem komen. Hij belooft met ernst allen die tot Hem komen en geloven, het eeuwige leven."

Het accent op verbond en belofte dat eigen is aan de Gereformeerde Gemeenten zal men niet spoedig inruilen voor een ander standpunt of willen relativeren. "Er zijn altijd mensen, die zich spoedig ergeren aan het behandelen van strijdpunten als verbond en doop. Zij spreken al spoedig over haarkloverijen en vinden, dat wij in deze tijd vooral praktisch bezig moeten zijn, en ook in andere kerkformaties moet zoeken wat ons samenbindt, al zijn wij het dan over het verbond niet geheel met elkaar eens. (...) Nee, de verbondsbeschouwing krijgt juist gestalte in de prediking! (...) De uiterste consequentie van een verbondsopvatting, die elke gedoopte in het verbond acht te zijn [is dat] het zaligmakend geloof bij elk [wordt] verondersteld. Elk wordt aangesproken op hetgeen hij in de doopbelofte ontvangen heeft. De vraag "Hoe kom ik met God verzoend? " heeft in de prediking geen betekenis meer." Gezien de praktijken in andere kerken die men met argusogen beziet, blijft men er stellig van overtuigd dat het eigen standpunt bepaald niet ongerechtvaardigd en nog steeds actueel is.

De kritiek van dr. J.G. Woelderink

In 1935 en 1936 verscheen er een serie artikelen door dr. J.G. Woelderink in De Waarheidsvriend, het orgaan van de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk, waarin de leeruitspraken van 1931 werden bekritiseerd en de verschillende uitgangspunten nog verder verscherpt worden. Het formele bezwaar van Woelderink was dat hij ter discussie stelde of de Gereformeerde Gemeenten wel het recht hadden een officiële uitspraak te doen over een leerstuk dat in zijn ogen voortaan als splijtzwam naast de gereformeerde belijdenisgeschriften zou gaan fungeren. Deze kritiek wees ds. Kersten van de hand met een verwijzing naar de vijf Walcherse artikelen (1693). Laatst genoemde artikelen waren opgesteld tegen de invloed van de Saumurse godgeleerden. Laatst genoemde theologen zochten een weg tussen het calvinisme en het remonstrantisme en vonden later met name in de geschriften van dr. A. Comrie een hevig bestrijder. Dogmatische bezwaren van Woelderink waren de onderscheiding van een inwendig en uitwendig verbond. Ook wilde hij niet weten van de tweeërlei roeping. Hij vergeleek dit met de doperse leer van het 'inwendige licht.' In zijn boekje 'Verbond en bevinding' schreef Woelderink 'dat van alle belijdende leden de gang naar het heilig avondmaal verwacht wordt.' Wat betreft de doop schreef Woelderink: "Als ge in het doopsformulier de beloften leest en herleest, die u door een drie-enig God verzegeld worden, vergeet dan niet, dat die beloften niet enkel in het algemeen aan de gemeente gedaan worden, maar dat zij ook u persoonlijk gelden. Daartoe toch zijt ge onder het uitspreken, van uw eigen naam gedoopt, opdat ge weten zoudt, dat ook gij in de gemeente van Christus zijt opgenomen, dat er een plaats voor u is ingeruimd in het huisgezin Gods en dat, zodra ge niet meer met melk gevoed maar de vaste spijs kunt verdragen, er ook voor u een plaats is aan de gemeenschappelijke dis". Tegen deze praktijk en verbondsopvatting Van Woelderink hebben de Gereformeerde Gemeenten ernstige bezwaren.

Periode 1931-1953

Verdere groei van het kerkverband

In de jaren 30 en 40 vertoonde het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten een snelle groei. Rotterdam-Centrum was in 1930 met circa 3100 leden en doopleden de grootste gemeente van het kerkverband, vooral door aanwas van arbeiders afkomstig van de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden. Van Alphens' Nieuw Kerkelijk Handboek uit 1930 meldt dat er in 1929 67 gemeenten waren met 26.380 leden en doopleden. Twintig jaar later - in 1949 - was het aantal gemeenten volgens het Kerkelijk Jaarboek toegenomen tot 140 en het aantal leden en doopleden tot 61.883. Dat was meer dan een verdubbeling van het aantal gemeenten en het ledenaantal met een gemiddelde groei van 6,7% per jaar. Een rondkijk over het jaar 1948 leverde in het blad Daniel het volgende commentaar op: 'Er zijn in het jaar 1948 weer enkele gemeenten bijgekomen: Arnemuiden, Groningen en Wemeldinge werden geïnstitueerd. Op andere plaatsen werd een begin gemaakt met kerkelijke samenkomsten, waarvan we noemen Arnhem, Bennekom en Delft. De gemeenten Waardenburg en Zoutelande namen een nieuw kerkgebouw in gebruik, terwijl te Bruinisse, waar de kerk door de oorlog werd verwoest, een nieuw bedehuis werd aanbesteed. Het is te hopen, dat daar dit jaar met de bouw kan worden begonnen. Meer dan 100 onzer gemeenten zijn helaas vacant. (...) Zware slagen troffen onze gemeenten, door het afsterven van twee onzer geliefde Leraren: ds A. C. Visser te Scherpenisse en ds G. H. Kersten te Rotterdam. En niet minder droevig was, dat Cand. J. v. Dijke, de beroepen leraar te Tholen ons ontviel, die twee jaren lang het Woord in onze gemeenten bediende.' 'Aan de Theologische School meldden zich 17 personen voor het admissie-examen, waarvan er slechts drie werden toegelaten.' (..) 'Zo zijn we samen een nieuw tijdperk ingetreden. Dat we de ernst van de tijd mochten leren verstaan, nauwer aan 's Heeren Woord en aan elkaar verbonden. Wij mochten in alle eenvoudigheid onze weg voorwaarts treden en de Heere zegene de arbeid onder ons.'

De groei van het kerkverband was voor een groot deel te verklaren door aanwas van gemeenteleden uit andere kerken waaronder de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Christelijke Gereformeerde Kerken waar de bevindelijke prediking gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw steeds meer terrein verloor. Ook de meer uniforme dogmatische profilering van het kerkverband speelde wellicht een rol.

Aanloop naar de scheuring

De oorlogsjaren hadden een tegenstelling te zien gegeven tussen de houding van Kersten tegen de Duitse bezetter en de houding van de Veenendaalse predikant R. Kok. Ds. Kok verborg in de Tweede Wereldoorlog tijdens een razzia in Veenendaal een Joods jongetje onder de preekstoel. Ds. Kersten had tot onderwerping opgeroepen aan de Duitse overheersers. Zelf bracht hij dat ook in praktijk, volgens sommige in te hoge mate. Zo wees hij verzet tegen de Duitsers af en noemde hij hen 'de overheid' in plaats van 'bezetter'. Zijn artikelen in De Banier ontlokten een deel van zijn achterban de beschuldiging dat deze periodiek een Duitse krant zou zijn. Dit laatste wees ds. Kersten van de hand. Niettemin werd ds. Kersten na de oorlog zijn zetel in de Tweede Kamer ontnomen en in de Staatkundig Gereformeerde Partij manifesteerde zich een oppositiegroep tegen hem, die vond dat het hoofdbestuur "dubieuze zaken uit de oorlogsjaren" met de mantel der liefde wilde bedekken. Allerlei theologische maar vooral ook persoonlijke tegenstellingen traden naar boven. Ds. Kersten, wiens gezondheid minder werd, was ingenomen met de overkomst van dr. C. Steenblok (1894-1966). Anderen waren minder ingenomen met de aanstelling van dr. Steenblok als docent aan de Theologische School in Rotterdam. Steenblok kreeg spoedig allerlei belangrijke posten toevertrouwd. Zo was hij naast docent aan de Theologische School, ook behulpzaam bij het redigeren van de dogmatiek en de catechismusverklaring van ds. Kersten die in 1948 in druk verschenen en werd ook hoofdredacteur van De Saambinder. Deze snelle opgang viel niet overal in goede aarde, temeer omdat Steenblok zich theologisch ging profileren op een manier die niet ieders instemming had. Binnen het kerkverband ontstonden discussies die eindigden in zowel een schorsing van ds. R. Kok als de beëindiging van het docentschap van dr. C. Steenblok.

Discussie over de algemene genade en het aanbod van genade

In de jaren dertig had de Generale Synode een uitspraak gedaan over het genadeverbond. De predikanten Kersten, Kok en Fraanje konden zich allen in de formuleringen vinden. Dat was niet zo met de opvattingen van Steenblok over de ‘algemene genade’ die hij strikt wilde scheiden van het verlossingswerk van Christus. Naar zijn mening had dit uitsluitend waarde voor de uitverkorenen. Dit laatste standpunt riep verzet op, want in het verleden had men daar in de Gereformeerde Gemeenten niet als zodanig over gedacht. Niettemin werd door de Generale Synode van 1945 de opvatting van Steenblok overgenomen.

Op de Particuliere Synode-West gehouden te Rotterdam op 20 Mei 1948 werd het volgende uitgesproken over het punt in geschil of het aanbod van genade tot allen komt, maar de belofte der zaligheid alleen voor de uitverkorenen is, dan wel of men pleiten mag en moet op de belofte. In een viertal conclusies sprak de Synode als volgt haar oordeel uit:

1. Dat de mens in een staat van ongeloof geboren wordt;
2. Dat de beloften der zaligheid in Christus alleen vermaakt zijn van eeuwigheid aan de uitverkorenen in het verbond der verlossing;
3. Dat de toepassing der belofte medebrengt door de zaligmakende werking van de Heilige Geest een pleiten op de belofte;
4. Dat de mens van nature, voor de wedergeboorte, daartoe onmachtig en onwillig is, doch dat dit geenszins wegneemt de grote verantwoordelijkheid voor ieder, die leeft onder de verkondiging van het Evangelie.

In de gemeente Veenendaal waren bezwaren gerezen tegen de prediking van ds. R. Kok (1890-1982). Bezwaarde gemeenteleden vormden zelfs een afzonderlijke gemeente die werd geïnstitueerd door ds. M. van de Ketterij (1905-1988). In augustus 1949 verscheen van de hand van ds. Kok het boekje: Het aanbod van God genade. In zijn voorwoord merkte ds. Kok op, dat hij tot uitgave was gekomen op verzoek van een broeder: "Ik moest me uitspreken en duidelijk uitspreken, want de mensen begrepen mij niet." Kok zou preken: 'de belofte van het Evangelie aan alle zondaren met bevel van geloof en bekering.' Met zijn publicatie kon ds. Kok de onrust echter niet wegnemen, want in januari 1950 kwam het tot een schorsing door de Generale Synode wegens 'vereenzelviging van Gods beloften met het aanbod van genade.' Ds. Kok maakte zich hierop met zijn gemeente in Veenendaal los van het kerkverband en werd inclusief zijn gemeente in het jaar 1956 opgenomen in het kerkverband van de Christelijke Gereformeerde Kerken.

Ds. A. de Blois verklaarde aan de buitenwacht over de schorsing van ds. Kok het volgende: "De kwestie Veenendaal heb ik van a tot z meegemaakt. Als vriend heb ik tot de laatste dag ds. Kok voor de Gereformeerde Gemeente willen behouden. Om der waarheid wil heb ik hem moeten loslaten. Hoewel geen afgevaardigde, heb ik me toch achter de uitspraak der Generale Synode gesteld en heb daar nog geen spijt van. Ds. Kok is mijn vijand niet en het is mijn bedoeling niet, behalve dit ingezonden stuk, hem openlijk te bestrijden. Ik hoop genade te ontvangen om voor hem te blijven bidden. De Heere dove al het vreemde vuur en doe Zijn licht helder schijnen. De Synode van Dordrecht 1618-1619 heeft het Supralapsarisme niet veroordeeld, de Synode der Gereformeerde Gemeente veroordeelt het Infralapsarisme niet. Ds. Kok is geschorst om zijn eenzijdigheid (...), waardoor te weinig de nadruk wordt gelegd op de totale doodstaat van de mens en de noodzakelijkheid van de krachtdadige en onwederstandelijke werking van Gods Geest. (...) Ondanks vele gebreken onzerzijds had de Generale Synode door Gods goedheid voor dat gevaar een open oog. De smaad, daaraan verbonden, hopen we blijmoedig te dragen."

Op de Generale Synode van 1953 werd er door ds. A. Vergunst ook kritiek geuit op dr. Steenblok als docent van de theologische school. De kritiek betrof eveneens 'eenzijdigheid', namelijk in het onderwijs met betrekking tot de leer van het 'aanbod van genade'. Steenblok had zich kritisch uitgelaten over een boekje dat in twee delen in Engeland verschenen was in 1645 en 1649, genaamd The Marrow of Modern Divinity van Edward Fisher. Schotse theologen als Boston en de gebroeders Erskine zouden zich volgens Steenblok hebben laten beïnvloeden door dit boekje, terwijl het naar zijn mening een dwaling bevatte. Deze oudvaders werden bekend als de "Marrow men" en namen in 1742 in hun belijdenis op dat "alhoewel de verzoening en voldoening van Christus uitsluitend is voor de uitverkorenen, Hij toch wel is gestorven ten aanzien van de bereikbaarheid van zalig worden voor alle mensen." Zij maakten onderscheid tussen de gevende liefde Gods in Christus, die algemeen tot alle mensen uitging, en een verkiezende liefde die alleen de uitverkorenen betrof. Zo kwamen deze oudvaders tot een ruim aanbod van genade tot alle hoorders, zonder onderscheid. Steenblok had moeite met de formulering 'aanbod van genade'. Hij sprak liever over 'voorstellen van de genade'. Hij leerde een voorwaardelijk aanbod van genade: Christus mag alleen gepredikt worden aan ontdekte, schuldverslagen zondaren. Steenblok was bang voor een prediking waarin dit laatste element zou ontbreken. In dat geval zouden de hoorders het aanbod van genade slechts hebben te aanvaarden zonder meer. De synode onthief Steenblok van zijn functie als docent "wegens diens eenzijdigheid in het geven van onderwijs". Uit protest verlieten de predikanten D.L. Aangeenbrug [kort daarvoor overgekomen uit de Christelijke Gereformeerde Kerken], Van de Ketterij en F. Mallan de vergadering. Steenblok volgde hen. Zo ontstonden de Gereformeerde Gemeenten in Nederland

Periode 1953 tot heden

In de jaren 1960 begonnen de Gereformeerde Gemeenten met zendingswerk in Westelijk Nieuw-Guinea, waaruit de Gereja Jemaat Protestan di Indonesia ontstond. De eerste predikant die werd uitgezonden was G. Kuijt. Later is men zendingswerk begonnen in Albanië, Ecuador, Nigeria en Zuid-Afrika.

Ds. A. Vergunst (1926-1981)

In deze periode kreeg ds. A. Vergunst (1926-1981) een gezichtsbepalende rol in het kerkverband. Vergunst was in de jaren 1960 en 1970 diverse malen synodevoorzitter en doceerde aan de Theologische School in Rotterdam.

Vergunst verdedigde zich onder meer tegen de beschuldigingen van Prof. dr. A.A. van Ruler (1908-1970) die de rechterzijde van de Gereformeerde Gezindte beschuldigde van 'ketterijen waarbij die van het modernisme kinderspel lijken.' In een uitgebreid artikel in het tijdschrift Wapenveld deed Van Ruler verantwoording van zijn uitspraak onder de titel 'Ultra-Gereformeerd en Vrijzinnig.' Van Ruler sloot zich aan bij de kritiek van J.G. Woelderink die de term 'dopers' [de radicalen uit de tijd van de Reformatie] hanteerde met betrekking tot de rechterzijde van de Gereformeerde Gezindte. Vergunst kwam tot de conclusie dat zeker niet te ontkennen valt dat er uitwassen te bespeuren zijn of geweest zijn binnen het geheel van deze kring, maar dat het negatieve oordeel van Woelderink en Van Ruler hem niet overtuigd had 'dat we van de overvloed en vastheid van het evangelie beroofd zijn.' "Zolang in onze kringen de geschriften van de Schotse schrijvers als Thomas Boston (1676-1732), James Durham (1622-1658), de Erskines, e.d. zo geliefd zijn en in ere blijven, is het gevaar, waarvoor we moeten waken, vermeden. Zij wisten het belijden van Gods verkiezing en verwerping, zelfs in supralapsarische zin, te verbinden met een ontvouwing van de schatten van het Evangelie zoals zelden geëvenaard werd. Het is geen 'woestijn van logica', maar hier is de volheid van het Evangelie, dat opkomt uit de fontein van het eeuwig welbehagen."

Ds. J. van Haaren (1933-1983)

Gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw kregen de Gereformeerde Gemeenten steeds meer een centrale sleutelrol binnen de bevindelijk-gereformeerde bevolkingsgroep, bijvoorbeeld bij het oprichten van organisaties zoals de Driestar Hogeschool en zorginstellingen. Ook andere interkerkelijke initiatieven als de Gereformeerde Bijbelstichting en het Reformatorisch Dagblad werden door een groot deel van de Gereformeerde Gemeenten ondersteund. Bij het verwerven van brede steun binnen het kerkverband voor de Gereformeerde Bijbelstichting speelde ds. J. van Haaren (1933-1983) een belangrijke rol en voor het Reformatorisch Dagblad ds. A.W. Verhoeff (1917-1996). Het feit dat in maart 1969 de Gereformeerde Gemeenten en bloc achter het initiatief uit Driebergen gingen staan betekende getalsmatig een doorbraak. Ds. A. Vergunst werd hierop gekozen tot voorzitter van het de Raad van Toezicht. De krant die na een aanloop van enkele jaren op 1 april 1971 definitief kon verschijnen heeft een belangrijke functie gekregen als identiteitsmarkering voor de bevindelijk gereformeerde gezindte, een gezindte die steeds verder versplinterd dreigde te raken.

Karakter van het kerkverband

Evenals andere orthodox-gereformeerde kerkverbanden houden de Gereformeerde Gemeenten vast aan het gezag van de Bijbel als zijnde het door God geïnspireerde Woord, en de leer zoals samengevat door de algemeen christelijke en gereformeerde belijdenisgeschriften de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus en de Dordtse Leerregels [de Drie Formulieren van Enigheid]. De uitleg van de Bijbel gaat volgens de beginselen van de gereformeerde hermeneutiek. Maatschappelijk-ethische thema's op basis van de beginselen van de christelijke ethiek, [waaronder ook actuele thema's als de omgang met abortus, euthanasie en (praktiserende) homoseksualiteit]. Laatst genoemde verschijnselen kwamen in de Grieks-Romeinse wereld (hellenistische cultuur) ook voor, en het vroege christendom heeft dit altijd afgewezen alsmede primaire waarden van het christelijk geloof tegenover gezet: de beschermwaardigheid van het leven, omdat het door God geschapen is, en huwelijkstrouw als een verbond tussen één man en één vrouw waaruit vruchtbaarheid kan voortkomen. Het huwelijksverbond is een centraal thema in de Bijbel waarmee de band tussen Christus en Zijn gelovigen wordt afgebeeld. De norm koppelt men niet los van het aspect van de liefde. Binnen de kaders van Schrift en belijdenis erkent men wel een zekere ruimte voor 'vrijheid van het geweten.' Dit betreft de zogenaamde 'middelmatige' zaken die niet de kern van het geloof raken. Daarnaast kent men ook het principe van 'vrijheid van exegese.' Dit principe wil men uitsluitend toepassen op gevallen voor zover die niet de grondstukken van de leer raken en ook niet in zaken waarvan men van mening is dat de Bijbel helder spreekt. Het kan ook toepasbaar zijn op zaken waarover men theologisch meer licht gekregen heeft. Volgens ds. H. Paul is de reformatorische regel dat de exegese ook 'analogia fideï' moet zijn: d.w.z. in overeenstemming met het [gehele] geloof.

Kerkorde

De regels voor het kerkelijk samenleven binnen de Gereformeerde Gemeenten zijn vastgelegd in de Dordtse Kerkorde van 1618-1619, behalve datgene dat door gewijzigde omstandigheden in onbruik is geraakt. De gemeenten staan onder leiding van een kerkenaad die bestaat uit een eventuele predikant en de ouderlingen. In breder verband behoren bij de kerkenraad ook de diakenen. De gemeente maakt deel uit van een classis, d.i. een groep van tien tot vijftien gemeenten. Gemeenschappelijke zaken worden besproken en ook kunnen individuele leden eventuele bezwaren tegen een kerkenraadsbesluit op de classis brengen. De classis vergadert vier keer per jaar en is samengesteld uit afgevaardigden van de kerkenraden, uit iedere kerkenraad twee leden (zo mogelijk de predikant en een ouderling). Eens per jaar wordt er een particuliere synode gehouden. Afgevaardigden uit enkele classis komen dan bij elkaar om zaken die een bredere omvang hebben te bespreken. Eens in de drie jaar wordt een Generale Synode gehouden waar afgevaardigden uit de vier particuliere synoden bijeenkomen in een vergadering om de zaken te bespreken die het totale kerkverband aangaan. De Generale Synode stelt deputaatschappen in die zaken moeten behartigen die meer aandacht vragen tussen de synodevergaderingen. De deputaatschappen brengen rapporten (adviezen) uit.

Prediking

De Gereformeerde Gemeenten willen vast houden aan een Schriftuurlijk-bevindelijke prediking, waarbij ds. A. Moerkerken het begrip bevinding definieert als "het geheel van geestelijke ervaringen, die Gods kinderen ondervinden wanneer de Heilige Geest de weldaden van Christus komt toepassen naar de Schrift."

In de afgelopen decennia werd in publicaties van prof. dr. ir. J. Blaauwendraad, dr. K. van der Zwaag en mr. A.A. Bart kritiek geuit op de prediking binnen de Gereformeerde Gemeenten alsmede op de rol van het curatorium [de beperkte toelating van predikanten]. Er zou in de prediking [volgens deze critici] te veel 'een blokkade worden opgeworpen' en per saldo is de prediking binnen het kerkverband 'meer naar rechts opgeschoven in de richting van dr. C. Steenblok' waarbij de kennis van de ellende als eis voorop wordt gesteld en niet de oproep tot geloof in Jezus Christus'. Deze kritiek werd op synodaal niveau afgewezen en de critici zagen zich gedwongen om het kerkgenootschap te verlaten.

De Gereformeerde Gemeenten zeggen te willen waken voor uitersten in prediking en pastoraat "waarbij alle geestelijk leven vóór een bewust geloofsaandeel in Christus wordt weggeslagen." Deze gedachte signaleert men ter rechter en ter linkerzijde. "Ter linkerzijde dringt men de mensen op Jezus aan te nemen en tot Jezus te gaan en wordt de weg tot de Middelaar verzwegen. In dergelijke kringen wordt ons verweten dat wij onnodige barrières opwerpen om tot Christus te gaan." Deze laatste gedachte is volgens ds. A. Moerkerken een grote misvatting.

Ds. H. Paul schreef in zijn boekje Uit genade, oorsprong en uitwerking van het geloof: "De prediking behoort voorwerpelijk-onderwerpelijk te zijn. Dat is eigenlijk één woord. Wat houdt dat in? Het zegt ons dat er een onlosmakelijk verband tussen beide delen moet zijn." "Het voorwerpelijke van de prediking zegt ons dat deze strikt gebonden is aan het Woord. Het onderwerpelijke zegt ons dat deze in verbinding staat met de Geest, Die het Woord gaf en het leven der genade werkt en tot openbaring brengt. Calvijn zegt hierover: De waarheid van God moet ons in de ingewanden ingezonken zijn. Het gepredikte Woord moet door de Heilige Geest als het ware geïncarneerd worden in het hart van de enkeling. Dit geldt voor hem die het woord brengt als voor de hoorder. De prediking kan daarom worden omschreven als uitlegging en toepassing van het Woord van God, ons in de Schrift geopenbaard." Volgens ds. Paul is het belangrijk beide elementen in evenwicht te houden: "Wie eenzijdig het werk van de Heilige Geest preekt, maakt van de Geest van God en de Geest van Christus een zelfstandigheid. Hij toont niet op de hoogte te zijn van de soberheid waarmee de Schrift over het werk van de Geest spreekt. Hier krijgt de wedergeboren gelovige gemakkelijk een zelfstandige plaats. Daarbij ligt het gevaar van de valse mystiek op de loer."

Liturgie

Liturgisch wordt in de eredienst vastgehouden aan de Statenvertaling van de Bijbel en de Psalmberijming van 1773. Er zijn enkele gemeenten (in de provincie Zeeland) waar de Psalmen van Datheen gezongen worden. Overal worden de psalmen niet-ritmisch gezongen.

Traditioneel

Terwijl andere gereformeerde kerkgenootschappen bewust afstand namen van traditionele zaken als het bedekken van het hoofd door vrouwen in de erediensten en tegelijkertijd liturgische vernieuwing ruim baan gaven, behield het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten grotendeels een traditioneel karakter. Opmerkelijk is dat juist de behoudende kerken, waaronder de Gereformeerde Gemeenten, het best bestand bleken tegen de opkomst van de secularisatie. Binnen de Gereformeerde Gemeenten stelt men zich kritisch op tegen degenen die bepaalde thema's die veelal als 'middelmatig' worden beschouwd willen relativeren waaronder de wereldgelijkvormigheid en 'het meedoen met de wereld.' "Wij beseffen heel goed dat er binnen de gereformeerde gezindte scheidslijnen en verschillen van inzicht zijn. We weten dat er verschillend wordt gedacht over (ik noem maar eens iets) het verbond, de toe-eigening van het heil, de kerk, etc. Die verschillen zijn niet gering. Nu komt het verschil in levensvisie daar nog bij. Moeten we niet eerlijk zeggen: hier ligt een kloof? Een diepe, onoverbrugbare kloof".

Naast groei kende het kerkverband begin eenentwintigste eeuw echter ook een relatief grote uitstroom van leden. De Gereformeerde Gemeenten zagen in de periode 2008 tot en met 2017 ruim 20.000 (doop)leden vertrekken naar een ander kerkverband. Het aantal toetreders bedroeg minder dan de helft. Aan het kerkverband onttrokken zich in 2019 2128 mensen. De meesten van hen gingen over naar de Protestantse Kerk in Nederland (784 personen) of de Hersteld Hervormde Kerk (531 personen); 128 leden en 241 doopleden onttrokken zich aan het kerkverband zonder over te gaan naar een andere kerk. In hetzelfde jaar traden 894 personen toe. In de meeste gevallen betrof dit een overkomst uit een ander kerkgenootschap, voornamelijk vanuit de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (299 personen) of de Oud Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) (171 personen). Als buitenkerkelijke trad in 2019 één persoon toe.

Ds. J.J. van Eckeveld gaf als reactie op de cijfers, die hij als 'onthutsend' omschreef, dat het volgens hem vooral gaat om personen die 'moeite hebben met de prediking' zoals die gangbaar is binnen de Gereformeerde Gemeenten. Aan dergelijke kerkelijke overgangen is reeds een proces van 'innerlijke vervreemding' van het kerkverband en de prediking voorafgegaan. 'Echter mogen we ons om die reden niet aanpassen. We moeten blijven bij de Schriftuurlijk-bevindelijke prediking.'

Concentratie

Uit cijfers blijkt dat Gereformeerde Gemeenten op de westrand van de Veluwe sterk zijn gegroeid. In 1960 telde de classis Barneveld 5615 leden en in 2011 16.543, een verdrievoudiging. De Gereformeerde Gemeenten in Rotterdam namen in ledenaantal af van 7494 in 1950 tot 1587 in 2000. De gemeenten rond Rotterdam (Hendrik-Ido-Ambacht, Alblasserdam, Sliedrecht etc.) namen in diezelfde periode toe van 1533 naar 7272. Het gevolg van voortgaande suburbanisatie is dat enerzijds kerken buiten de 'bijbelgordel' werden gesloten als Haarlem, Akkrum, Rotterdam-West, ’s-Gravenhage-Zuid, en Lemmer. Anderzijds werden op verschillende plaatsen binnen de Bijbelbelt vele nieuwe en vergrote kerkgebouwen gebouwd. Men trekt naar plaatsen waar veel eigen voorzieningen (scholen) zijn. Gevolg hiervan is dat kerkelijke gemeenten in de grote steden en buiten de Bijbelbelt nog altijd steeds kleiner en minder worden.

Ontwikkelingen

Discussie Bijbelvertaling

In 2013 ontstond onrust door het afwijzen van de Herziene Statenvertaling [HSV] door de synode. Deze laatstgenoemde vertaling verscheen in december 2010. Oproepen om herziening en/of het vervangen van verouderde woorden in de Statenvertaling worden regelmatig gedaan, omdat veel jongeren en ouderen moeite hebben bij het begrijpen van de Bijbeltekst. De Gereformeerde Gemeenten [en met hen vertegenwoordigers uit andere kerkverbanden] wijzen de Herziene Statenvertaling af, omdat zij van mening zijn 'dat er geen sprake is van een herziening maar van een nieuwe vertaling die in veel gevallen nog verder gaat dan de NBG vertaling van 1951.' Vanwege bezwaren tegen deze vertaling heeft men zich in 1966 met andere kerkverbanden verenigd in de Gereformeerde Bijbelstichting. De vertalers van de Herziene Statenvertaling hebben volgens de bezwaarden gekozen voor 'een vrijere vertaling ten koste van de letterlijke vertaling'. Daarnaast zou in de Herziene Statenvertaling onder meer sprake zijn van 'inhoudelijke theologische verzwakkingen' als gevolg van de herziening. Daarnaast is men van mening dat 'Wie overstapt op de Herziene Statenvertaling eerder vervreemd [zal] raken van het geestelijk en theologisch gedachtegoed dat schittert in de Statenvertaling en de gereformeerde belijdenisgeschriften.'

In 2016 verscheen bij uitgeverij De Banier, De Bijbel met uitleg. Dit is een editie van de Statenvertaling zoals uitgegeven door de Gereformeerde Bijbelstichting met uitleg van woorden en verzen en illustraties. Aan dit initiatief namen behalve vanuit de Gereformeerde Gemeenten (ds. B. Labee) ook predikanten uit andere kerkverbanden deel, waaronder J. Belder (Protestantse Kerk Nederland), A.A. Egas (Christelijke Gereformeerde Kerken), J. Joppe (hersteld Hervormde Kerk), ds. J.A. Weststrate (Gereformeerde Gemeente in Nederland en namens de Oud Gereformeerde Gemeenten drs. P.A. Zevenbergen.

Kerkelijke eenheid en samenwerking

Ten tijde van ds. A. Vergunst bezonnen de Gereformeerde Gemeenten zich herhaaldelijk op kerkelijke eenheid met andere kerken uit de gereformeerde gezindte. Ds. Vergunst was van mening dat het jammerlijk gescheurd zijn van de gereformeerde gezindte het Schriftuurlijke getuigen tegen het diep verval van het Nederlandse volk in de weg stond. "Nodig is een krachtige herleving van de gereformeerde beginselen die een kerkelijk en nationaal reveil kunnen bewerken." Aan de andere kant wilde hij niet voorbijgaan aan het benoemen van gevaren, waaronder de steeds weer opduikende 'eenzijdigheden ter linker en ter rechterzijde' van het kerkelijke spectrum. "Niemand die de gereformeerde leer kent, zal de menselijke verantwoordelijkheid kunnen loochenen. Wanneer men deze leer eenzijdig benadrukt en de juiste plaats, die deze leer in het geheel van de verkondiging van de waarheid Gods moet hebben, uit het oog verliest, verkeert men in groot gevaar tot een werkheilig activisme en praktisch remonstrantisme te vervallen. Alleen in de nauwe samenhang met de leer van de volstrekte soevereiniteit Gods en met de volledige erkenning van het totale onvermogen ten goede van de gevallen mens, zal de juiste prediking van de verantwoordelijkheid moeten plaats vinden. En zo is het ook met de andere stukken van de Bijbelse leer."

Wat betreft de beginselen van de Afscheiding van 1834 liet ds. A. Vergunst blijken dat bij hem, bij de bestudering van deze geschiedenis, "eerder besef van eerbied groeit als kritisch en afkeurend." "In innige overtuiging zeg ik, dat de vaders der Afscheiding, aan wie niets menselijks vreemd was, niets anders hebben kunnen en mogen handelen, dan ze deden. In hun leven licht iets van de strijdbaarheid en het heroïsche op, waarvan ook de Reformatiegeschiedenis zelf zo vol is geweest."

Vergunst pleit niet graag voor 'lichtvaardig scheuren', "maar er is ook een ongelovig en ongehoorzaam volharden in een zoeken van ijzer en leem bijeen te houden, vooral als dit streven wordt gevoed uit een romantisch kerkbegrip."

Met de Gereformeerde Gemeenten in Amerika en Canada onderhouden de Gereformeerde Gemeenten een band die bestaat uit het aanvaarden van de attestaties van elkaars leden, maar ook het beroepen van elkaars predikanten en het laten preken van elkaars predikanten.

Met de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland onderhouden de Gereformeerde Gemeenten een band die bestaat uit het erkennen van elkaars attestaties.

Naar aanleiding van het onderzoek naar de scheuring van 1953 door dr. M. Golverdingen komt kerkelijke eenheid met de Gereformeerde Gemeente in Nederland regelmatig ter sprake. Aan beide zijde is ingenomenheid getoond met dit onderzoek. Het gesprek tussen beide kerkverbanden loopt nog steeds en is 'broederlijk' van aard. Aangezien beide kerkverbanden nog wel een duidelijk eigen profiel hebben ligt kerkelijke eenheid op korte termijn niet voor de hand. In 2020 spraken de Gereformeerde Gemeenten uit het voor hen kenmerkende 'onderscheid tussen evangeliebeloften en verbondsbeloften' te handhaven. Binnen de Gereformeerde Gemeenten in Nederland werd dit bij monde van ds. J. Roos betreurd.

Tussen de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Gemeenten zijn reeds vanaf een vroeg stadium contacten geweest. In de jaren dertig van de twintigste eeuw kwam het tot een definitieve verwijdering tussen beide kerkverbanden. Beide kerkverbanden zijn sindsdien steeds verder uit elkaar gegroeid. Wel bleef het behoudende deel van de Christelijke Gereformeerde Kerken aan de Gereformeerde Gemeente verwant en regelmatig wordt in deze hoek de wens geuit om meer kerkelijk samenleven. Zo riep de christelijke gereformeerde predikant A.A. Egas tijdens een jubileumbijeenkomst in Zeist de Gereformeerde Gemeenten op om ook predikanten uit andere kerkverbanden waarmee geestelijke herkenning bestaat op de kansels toe te laten. Vanwege de huidige breedte van het kerkverband van de Christelijke Gereformeerde Kerken ligt hier echter een grote moeilijkheid. Predikanten van de Gereformeerde Gemeenten geven aan zich wel te herkennen in de groep die zich binnen dit kerkverband presenteert als Bewaar het Pand.

Ten opzichte van de Hersteld Hervormde Kerk is sprake van samenwerking geweest rondom de herdenking van de Dordtse synode (1618-1619). Ook is er in zekere zin sprake van herkenning in elkaars prediking. Wel is de Hersteld Hervormde Kerk als kerkverband iets breder georiënteerd als de Gereformeerde Gemeenten gezien dit kerkverband verschillende bloedgroepen bevat uit de vroegere Nederlandse Hervormde Kerk: de Gereformeerde Bond en de richting van 'Het gekrookte riet'. De Gereformeerde Gemeenten kennen een wat moeizaam verleden met de Gereformeerde Bond en zullen zich voornamelijk in de laatst genoemde groep (die van Het gekrookte riet) herkennen.

De rechterflank van de gereformeerde gezindte, waarbinnen de Gereformeerde Gemeenten een zekere middenpositie hebben ingenomen, ontmoet elkaar ondertussen op allerlei vlakken en er is onderlinge samenwerking rondom de Staatkundig Gereformeerde Partij, de Gereformeerde Bijbelstichting, het Reformatorisch Dagblad en het reformatorisch onderwijssysteem.

Samenwerking op gebied van maatschappelijk-ethische thema's

Individueel is er ook samenwerking buiten de kring van de gereformeerde gezindte te bespeuren, bijvoorbeeld rondom maatschappelijke-ethische thema’s zoals abortus en de discussie rondom genderneutraliteit. Zo werd door verschillende prominenten uit reformatorische en evangelische kringen, (waaronder de Gereformeerde Gemeenten), de Nashvilleverklaring ondertekend. Dit is een document opgesteld door evangelicale christenen uit de Verenigde Staten die zich zorgen maakten over het overheidsbeleid met betrekking tot homoseksualiteit en transgenders. De verklaring verdedigde Bijbelse waarden ten aanzien van seksualiteit, en benadrukte het belang van huwelijkstrouw. Om aan de kritiek 'dat een pastorale toon te veel werd gemist' te ontkomen, is de verklaring door de Nederlandse initiatiefnemers later voorzien van een naschrift 'gericht op de pastorale praktijk'. Volgens de initiatiefnemers was de verklaring niet bedoeld als 'anti-homo', maar wilden de ondertekenaars opkomen voor het 'klassiek-christelijke standpunt over man en vrouw'. 'Wij willen een ander geluid laten horen, namelijk dat wat de kerk altijd heeft voorgestaan', verklaarden zij.

Discussie inzake schepping en/of evolutie

Inzake het debat 'schepping en/of evolutie' houdt het kerkverband vast aan de klassieke opvatting van de scheppingsleer. Meest recent zijn hiervoor argumenten aangedragen in een publicatie van prof. dr. Mart Jan Paul met de titel Oorspronkelijk. Dit boek is een tegenhanger van het boek En de aarde bracht voort van prof. dr. G. van den Brink. Laatst genoemde wilde in zijn boek aantonen dat met het omarmen van de theorie van de evolutie de kern van het christelijk geloof overeind blijft en dit dus geen probleem behoeft te vormen voor hedendaagse christenen die met deze leer worden geconfronteerd op school of de universiteit. Volgens ds. G. Clements, docent aan de Theologische School in Rotterdam, kunnen echter beide visies onmogelijk met elkaar verenigd worden. Ds. W.A. Zondag is van mening "dat de oerknal meer geloof van mensen vraagt dan de klassieke christelijke visie op de aarde."

Reactie op theologen uit de 20ste en 21ste eeuw

Binnen de Gereformeerde Gemeenten constateert men, dat er de laatste decennia (meer als voorheen) waardering is gekomen voor niet-gereformeerde theologen als Dietrich Bonhoeffer. Volgens ds. G. Clements geven "Bonhoeffers geschriften een innige omgang met de Bijbel te zien. Hij schreef in het jaar 1931 aan zijn vriend Bethge: ‘Ik geloof dat de Bijbel het enige antwoord is op al onze vragen en dat we onophoudelijk en met ootmoed moeten zoeken naar deze antwoorden." "In de latere levensjaren (‘39-’45) lijkt zijn liefde voor de Schrift te tanen." Er dient rekening mee gehouden te worden "dat de Schriftvisie van Bonhoeffer nooit gevoed is geweest door de reformatorische inspiratieleer." "Zijn theologische opleiding had hij genoten bij liberale theologen in Berlijn (1924-1927). Zij stonden unaniem de Schriftkritiek voor. Vervolgens kwam Bonhoeffer onder invloed van de Duitse theoloog Karl Barth. Ook Barth geloofde niet in de onfeilbaarheid van de Schrift. Hij verdedigde de wonderlijke stelling dat de Bijbel ons wel de waarheid vertelt in religieuze zin, maar niet in historische zin. Wij vinden deze dubbele benadering van de Schrift ook bij Bonhoeffer. Enerzijds accepteert hij de opvatting dat er in de Schrift grote fouten staan. Anderzijds houdt hij de Bijbel voor waardevol in religieus opzicht. Deze tweeslachtigheid roept een kritische vraag op." "Bonhoeffers Schriftbeschouwing heeft grote gevolgen voor zijn theologie. De eerste hoofdstukken van Genesis hield hij voor mythisch. Volgens Bonhoeffer kunnen wij ook niet weten hoe Jezus op aarde geleefd heeft. De Evangeliën zouden overwoekerd zijn met legenden." "De opstanding van Christus beschouwde hij niet als een historisch verifieerbaar feit. Ook geloofde hij niet in de werkelijkheid van het eeuwig oordeel. De hel is in deze wereld en niet erna. Bonhoeffer was een overtuigd universalist. [Hij] geloofde niet dat de persoonlijke bekering het centrale thema van de Schrift is." "Uit bovenstaand[e] blijkt dat Bonhoeffer voor ons beslist geen betrouwbare gids kan zijn."

Kerkelijke instanties

Predikantenopleiding

De Gereformeerde Gemeenten kennen een eigen predikanten opleiding die gevestigd is in Rotterdam. De synode van 1925 besloot dat er naast ds. W. den Hengst een tweede docent benoemd moest worden. Uit een dubbeltal werd ds. G.H. Kersten gekozen. Behalve docenten in de theologische vakken, moesten er ook docenten komen voor de niet-theologische vakken. De bedoeling was een volledige opleiding tot predikant te realiseren inclusief het onderwijs in de oude talen. De opleiding begon in Leiden waar les gegeven werd in een gehuurd lokaal. Kort daarop kwam aan de Boezemsingel in Rotterdam een nieuw gebouw gereed dat dienst zou doen aan de Theologische School.

De synode van 1931 in Rotterdam besloot „dat in het vervolg iemand, die wenst toegelaten te worden tot de Theologische School, deze, nadat hij een attest betreffende leven en roeping tot het ambt heeft verkregen van de kerkenraad van de gemeente waartoe hij behoort, zich rechtstreeks heeft te wenden tot de Commissie van Toezicht voor onderzoek. Aan het eind van zijn studie komt hij op de classis om aldaar examen te doen en beroepbaar te worden gesteld. Weigert een kerkenraad een attest te geven, dan kan hij zich op de classis beroepen."

Aan de toelating tot de opleiding van predikant gaat een onderzoek vooraf naar de beweegredenen van degenen die zich hebben aangemeld. Dit onderzoek is volgens ds. A. Vergunst een taak van de kerk en een ernstige zaak die niet verwaarloosd mag worden.

In de praktijk komt het voor dat predikanten uit de Gereformeerde Gemeenten hun opleiding theologie geheel of gedeeltelijk elders volgen. Zo zijn er predikanten opgeleid op de Theologische Universiteit in Apeldoorn, de Vrije Universiteit in Amsterdam of de Universiteit van Utrecht. Hier behaalt men een diploma of een doctorstitel in de theologie. Dit kan voor, tijdens of na het (actieve) predikantschap plaatsvinden.

Zending en evangelisatie

De Gereformeerde Gemeenten tellen verschillende deputaatschappen, stichtingen en verenigingen.

De Zending Gereformeerde Gemeenten (ZGG) is de zendingsorganisatie van de kerk, hoewel ook enkele gemeenteleden voor andere organisaties werkzaam zijn. Het zendingswerk van de Gereformeerde Gemeenten begon in de jaren zestig, hoewel eerder daartoe opgeroepen was.

Indonesië

In Westelijk Nieuw-Guinea werd aanvankelijk gewerkt onder het volk van de Yali, terwijl de arbeid later uitgebreid werd tot verschillende andere volken. Een deel van die arbeid is niet langer pionierszending, maar groeit in de richting van ondersteuning en toerusting van de inmiddels zelfstandig geworden jonge kerk. Sinds 2012 is de officiële naam van de zusterkerk op Papoea Gereja Jemaat Reformasi di Papua (GJRP), oftewel Reformatorische Kerkelijke Gemeente op Papoea.

In de jaren ’90 is op initiatief van emerituspredikant ds. G. Kuijt en de heer A. Mol een theologische opleiding gestart op het eiland Bali. Deze school, Johanes Calvin, is officieel niet verbonden aan het kerkgenootschap. De theologische school biedt op bachelor- en masterniveau studierichtingen aan die voorbereiden op werk in de kerk en voor het onderwijs. Naast het verplichte vak aanbod is er veel aandacht voor de gereformeerde geloofsleer. Enkele studenten die lid zijn van de GJRP op Papoea hebben hier een vervolgopleiding gevolgd. ZGG zond van 2013 tot 2020 een (deeltijd) theologisch docent uit ten behoeve van deze opleiding.

Zuid-Afrika

In Zuid-Afrika is sprake van ondersteunend werk.

Nigeria

in 1963 werd met zendingswerk begonnen in het Igede-gebied in het zuiden van Nigeria. Dit werkgebied werd in 1989 overgedragen aan de Methodist Church of Nigeria. In 1974 werd begonnen met zendingswerk in Izi, een gebied dat aan Igede grenst. Uit dit zendingswerk van de Gereformeerde Gemeenten is in 1982 een zelfstandige kerk ontstaan, de Nigeria Reformed Church (ook: Nigerian Reformed Church). Het kerkverband bestaat sinds 1988 officieel als zelfstandig kerkverband. De onderlinge verhouding is momenteel die van zusterkerk. Dit wordt zichtbaar in de meerjarenafspraken die over en weer gemaakt worden, de uitwisseling tijdens tweejaarlijkse conferenties, het bezoeken van elkaars generale synodes en het openstellen van de kansel van predikanten van deze kerk. Het Kerkelijk Bureau van de NRC is gevestigd in Onuenyim.

In 2015 bestond het kerkverband uit 18 geïnstitueerde gemeenten en ongeveer 100 preekplaatsen (soort evangelisatieposten). Deze zijn onderverdeeld in 4 classes: (Ebonyi, Benue, Cross-Rivers, Ogun en Lagos State) en worden bediend door 13 predikanten en 65 evangelisten. Het kerkverband heeft in 1994 een school gesticht, de John Calvin Secundary School in Oswanka. Deze school wordt bezocht door circa 800 leerlingen.

Sinds 2014 zijn er geen werkers van ZGG meer werkzaam in Nigeria. Er zijn meerjarige afspraken met de NRC gemaakt, waarin de steun aan de zusterkerk wordt afgebouwd.

Ecuador

In 1995 wordt door de Gereformeerde Gemeenten de eerste evangelist uitgezonden naar Zuid-Amerika. Hij strijkt neer in Guayaquil, de grootste stad van Ecuador. De werkers van ZGG werken onder bewoners van achterstandswijken in Guayaquil, Portoviejo, Machala en Quevedo.

Op 13 februari 2022 werd de eerste zelfstandige gemeente van de Iglesia Cristiana Reformada en Ecuador geïnstitueerd. De gemeente bevindt zich in Guayaquil.

Albanië

De ZGG is in 1994 begonnen met zendingswerk in Albanië. In de zuidelijk gelegen plaatsen Sarandë en Delvinë zijn gemeenten ontstaan. Later begint ZGG ook zendingswerk in Tepelenë en Durrës.

Guinee

In 1994 start ZGG met zendingswerk in Guinee. In Garama is onder meer aandacht voor medisch werk en vrouwenwerk. In Boké zijn zendingswerkers actief met het begeleiden van mensen die op zondag samenkomen om naar de Bijbel te luisteren. In 2021 wordt met belijdeniscatechisatie begonnen voor leden die aangeven gedoopt te willen worden. Een zendingswerker geeft lessen op een middelbare school, gericht op het vermijden van risicovol gedrag.

Sinds 2021 bereiden evangelisten zich voor om zich te vestigen in het dorp Coliah. Hun taak zal liggen in het vrouwen-, kinder- en alfabetiseringswerk.

Cambodja

In 2016 maakt ZGG bekend dat zij een nieuw zendingsveld wil openen in Cambodja. Het werk bevindt zich eerst een aantal jaren in een oriëntatiefase.

Israël

Ook op Israël is het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten sterk georiënteerd. In Nazareth bevindt zich een gemeente die gediend wordt door ds. M.L. Dekker.

Midden-Oosten

In 2021 hebben de Gereformeerde Gemeenten een werker benoemd voor het Midden-Oosten.

Evangelisatieposten

In onder meer Emmen, Alkmaar, Leeuwarden, Utrecht, Amsterdam, Rotterdam, Scheveningen, Breda en Tilburg bevinden zich evangelisatieposten van de Gereformeerde Gemeenten, evenals in het Belgische Merksem.

Deputaatschap Bijbelverspreiding

Via het deputaatschap Bijbelverspreiding zet men zich in voor het verspreiden van lectuur op grond van de Bijbel en de belijdenisgeschriften. Het deputaatschap werd door de Generale Synode van 1971 in het leven geroepen. De aanleiding tot het instellen van het deputaatschap was de vraag hoe de Gereformeerde Gemeenten zich moesten verhouden tot de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) en het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG). Predikanten van de Gereformeerde Gemeenten participeerden destijds in beide organisaties. De synode keerde zich echter af van de NBG-activiteiten en stelde zich onvoorwaardelijk achter de activiteiten van de GBS. Het deputaatschap begon in 2019 [in samenwerking met de deputaatschappen Bijzondere Noden, Evangelisatie, Israël en Zending] met het gebruik van een website: bibleandbookministry.com. Begin 2021 bevatte de website 358 boeken waarvan 116 in vijf Indiase talen, 50 in het Russisch en 36 in het Engels.

Jeugdwerk en overige organisaties

De Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (JBGG) is de organisatie voor jeugdwerk. Gehandicaptenzorg is in handen van Siloah en Helpende Handen. Het Deputaatschap Bijzondere Noden (BN) regelt hulpverlening. Via de Cursus Godsdienst Onderwijs [uitgaande van de Gereformeerde Gemeenten], kunnen door individuele gemeenteleden en ambtsdragers toerustingscursussen gevolgd worden, waarbij ook wordt samengewerkt met Hogeschool de Driestar.

Publicaties

Het kerkverband geeft weekblad De Saambinder uit; vanuit de jeugdbond wordt het blad Daniel uitgegeven. In 1948 begon men met de prekenserie Uit de Schat des Woords.

Kerkbouw

Toen in de 19e eeuw de eerste Ledeboeriaanse- en kruisgemeenten ontstonden kwam men bijeen in woonkamers, boerenschuren, pakhuizen en werkplaatsen, vaak met niet meer dan 20 personen. Slechts eenmaal was sprake van een riante plaats van samenkomst, het buitenverblijf van Sint-Jan ten Heere, waar de wortels liggen van de gemeente Middelburg-Centrum, geïnstitueerd in 1836.

Gereformeerde Gemeente, Amsterdam (ansichtkaart)

In 1844 werd aan de Raampoortlaan in Rotterdam een stenen kerkje in gebruik genomen. In 1850 werd te Benthuizen een houten kerk gebouwd. Het gebouw was van hout want het was de bedoeling dat het een tijdelijk onderkomen zou zijn. Men hoopte nog altijd op terugkeer naar de Hervormde Kerk. Van die 19e-eeuwse kerkgebouwen is er niet een meer over. Kort na de eeuwwisseling werd te Rotterdam de Boezemsingelkerk gebouwd, toentertijd bepaald geen doorsneekerk voor de Gereformeerde Gemeenten. De oorspronkelijke gevel had een klassiek gedetailleerd toegangsportaal met fraaie glas-in-loodramen. Slechts de door oefenaar N.H. Beversluis ontworpen Segeerstraatkerk te Middelburg kwam enigszins in de buurt, andere kerken van de voorgangers van de Gereformeerde Gemeenten misten deze allure. Ze werden ook wel getypeerd onder de naam schuurkerken. Er zijn hiervan nog enkele voorbeelden te zien, onder andere in Wolphaartsdijk en Borssele. Het laatstgenoemde behoort tot het beschermd dorpsgezicht.

In de jaren 1930 verschenen statigere kerken zoals de Salemkerk in Lisse en het kerkgebouw te Krabbendijke. Deze kerken worden ook wel andreaskruiskerken genoemd. Na 1945 werden op grotere schaal kerken gebouwd, vanwege de groei van het kergenootschap. De ontwerpen veranderen van zeer traditioneel naar vrij modern. Het kerkgebouw van de gemeente in Kampen uit 1951 werd ontworpen door een architect van de Amsterdamse School, Nicolaas Lansdorp. Vooral bij grote stadsuitbreidingen worden moderne kerken gebouwd, zoals te Apeldoorn (1959), Rotterdam-Zuidwijk (1964) en Zeist (1972). Imposante kerkgebouwen uit deze periode zijn de Noorderkerk (1955) en de Zuiderkerk (1968) in Rijssen. De Noorderkerk was bij oplevering het grootste protestantse kerkgebouw dat na de oorlog als totale nieuwbouw in gebruik werd genomen en zou dat tot 2008 blijven. Veel kerkgebouwen worden in deze periode opgericht met tentdaken, zoals te Soest (1968), Rotterdam-IJsselmonde (1969), Tricht-Geldermalsen (1969), Opheusden (1971), Tholen (1971) en Meliskerke (1976). De kerkgebouwen in Geldermalsen, Opheusden en Tholen zijn inmiddels alweer gesloopt en vervangen door nieuwe, veel grotere kerken.

In het laatste kwart van de 20e eeuw worden enerzijds weer traditionelere kerken gebouwd, anderzijds worden enkele architecturaal opvallende kerken gebouwd, zoals de Sionkerk (1979) te Goes, Bodegraven (1996), Alblasserdam (1987) en Ooltgensplaat (1996). Enkele opvallende aangekochte bedehuizen zijn de Magnalia Deïkerk te Groningen, de Westerkerk te Utrecht (in gebruik van 1966 tot 2018) en de Hoofdstraatkerk langs de A4 te Leiderdorp. De gemeente Westzaan verwierf noodgedwongen een doopsgezinde vermaning uit 1695 en bezit hiermee het oudste kerkgebouw van het kerkverband. In de 21e eeuw worden nieuwe kerken gebouwd in plaatsen als Barneveld, Geldermalsen, Gouda, Middelharnis, Opheusden, Tholen, Dirksland, Ede en Scherpenzeel. In diverse gemeenten worden plannen gemaakt voor nieuwe kerken, zoals te Yerseke en te Berkenwoude.

• 

  De Noordervermaning. Gereformeerde Gemeente te Westzaan.

• 

  De Julianakerk. Gereformeerde Gemeente te Dordrecht.

• 

  De Magnalia Deïkerk. Gereformeerde Gemeente te Groningen

• 

  De Ontmoetingskerk te Enkhuizen

• 

  De Immanuëlkerk. Gereformeerde Gemeente te Wageningen.

• 

  De Adullamkerk van de Gereformeerde Gemeente te Barneveld-Zuid

• 

  Kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente te Gouda.

Ledenaantal

Naast de 149 gemeenten in Nederland (107.931 leden) en de 27 gemeenten in Noord-Amerika (11.097 leden) bevinden zich ook Gereformeerde Gemeenten in Zuid-Afrika (Randburg, 129 leden) en Nieuw-Zeeland (Reformed Congregations of New Zealand, 178 leden). Tevens is er een afdeling van de gemeente te Yerseke gevestigd in Merksem (België).

Verder bevinden zich zendingsgemeenten in Albanië (Kisha Ungjullore e Reformuar, 3 gemeenten), Ecuador, Indonesië (Gereja Jemaat Protestan di Indonesia, 68 gemeenten met ruim 10.000 leden), Nigeria (Nigeria Reformed Church, 14 gemeenten met circa 2500 leden) en Bolivia (1 gemeente met 117 leden). Het totaal aantal leden van de Gereformeerde Gemeenten komt hiermee op circa 130.000. De ontwikkeling van het ledenaantal van de Nederlandse gemeenten is hieronder weergegeven:

• 1930 - 26.380
• 1949 - 61.883
• 1953 - 67.144
• 1954 - 58.760
• 1966 - 69.512
• 1972 - 78.766
• 1974 - 80.008
• 1979 - 81.869
• 1988 - 89.908
• 1996 - 95.090
• 2000 - 98.495
• 2005 - 102.797
• 2010 - 105.371
• 2015 - 107.299
• 2018 - 107.787
• 2019 - 107.665
• 2020 - 107.746
• 2021 - 107.931
• 2022 - 107.852

Plaatselijke Gereformeerde Gemeenten

Lijst van grootste Gereformeerde Gemeenten per 1 januari 2023 (+1000 leden)

Gemeente	Leden	Predikant
Rijssen-Zuid	2.787 (1-1-2022)	Janse, ds. S.W. ds. S.W. Janse
Nunspeet	2.471	Schot, ds. A. ds. A. Schot
Barneveld-Centrum	2.388	Boudewijn, ds. E.J. ds. E.J. Boudewijn
Kootwijkerbroek	2.385	Beens, ds. G. ds. G. Beens
Veenendaal	2.316	Labee, ds. B. ds. B. Labee
Yerseke	2.269	Krimpen, ds. C. van ds. C. van Krimpen
Rijssen-Noord	2.190	vacant
Genemuiden	2.165	Verschuure, ds. A. ds. A. Verschuure
Barneveld-Zuid	2.150	Laar, ds. J. van ds. J. van Laar
De Valk-Wekerom	2.141	Boven, ds. B.J. van ds. B.J. van Boven
Scherpenzeel	2.131	ds. J. Beens
Krabbendijke	2.056	Vlot, ds. P.C. ds. P.C. Vlot
's-Gravenpolder	1.973	Maljaars, ds. S. ds. S. Maljaars
Hendrik-Ido-Ambacht	1.819	Schot, ds. M.H. ds. M.H. Schot
Werkendam	1.786	Agteresch, ds. H.J. ds. H.J. Agteresch
Opheusden	1.782	Mouw, ds. W. ds. W. Mouw
Tricht-Geldermalsen	1.761	Brugge, ds. A.A. ds. A.A. Brugge
Alblasserdam	1.638	Sonnevelt, ds. C. ds. C. Sonnevelt
Rijssen-West	1.623	Haan, ds. P.D. den ds. P.D. den Haan
Dordrecht	1.622	Zondag, ds. W.A. ds. W.A. Zondag
Kapelle-Biezelinge	1.594	IJsselstein, ds. J. ds. J. IJsselstein
Kampen	1.512	Tuinier, ds. D.W. ds. D.W. Tuinier
Gouda	1.486	Clements, ds. G. ds. G. Clements
Krimpen aan den IJssel	1.463	vacant
Hardinxveld-Giessendam	1.449	vacant
Ede	1.439	ds. J.B. Huisman
Amersfoort	1.401	Visscher, ds. W. ds. W. Visscher
Goes	1.335	vacant
Kesteren	1.314	ds. D. de Wit
Tholen	1.305	Ruitenburg, ds. C. van ds. C. van Ruitenburg
Middelburg-Centrum	1.298	vacant (per 14 maart 2023)
Moerkapelle	1.291	Brons, ds. H. ds. H. Brons
Sliedrecht	1.246	Huijser, ds. A.T. ds. A.T. Huijser
Apeldoorn	1.221	Visser, ds. R.A.M. ds. R.A.M. Visser
Lisse	1.218	vacant
Rhenen	1.084	Mulder, ds. F. ds. F. Mulder
Meliskerke	1.044	vacant
Elspeet	1.042	Manen, ds. G. van ds. G. van Manen
Middelburg-Zuid	1.025	ds. M. Boersma
Ridderkerk	1.015	Mulder, ds. G.W.S. ds. G.W.S. Mulder

Bekende personen

Bekende personen uit de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten

• Nicolaas Hendrik Beversluis (Nieuw-Beijerland, 1850 - Paterson (Verenigde Staten) 1931), predikant. Heeft veel bijgedragen aan de totstandkoming van de Gereformeerde Gemeenten in 1907.
• Jac. Overduin (Leiden, 1851- Lisse, 1928), predikant. Studeerde enige tijd aan de Theologische School in Kampen maar maakte deze opleiding niet af. Hij diende de Christelijke Gereformeerde Kerk voor 1892 als oefenaar. In 1892 ging hij mee naar de Gereformeerde Kerken. Op 12 maart 1899 nam hij een beroep aan naar de Gereformeerde Gemeente van Lisse.
• Andries Makkenze (1854 - Nieuw-Beijerland, 1921), predikant
• Willem den Hengst (Delft, 1859 - Leiden, 1927), predikant. Overgekomen vanuit de Gereformeerde Kerken. Genoot zijn opleiding aan de Vrije Universiteit. Ds. G.H. Kersten zag in hem een geschikte persoon voor de opleiding van toekomstige predikanten. Voor de totstandkoming van een eigen theologische school heeft ds. Den Hengst aan verschillende studenten lesgegeven.
• Hendrikus Roelofsen (Lunteren, 1852 - Zeist 1930), predikant
• Jan Rokus van Oordt (Charlois 1859 - Zeist 1942), predikant
• Cornelis Pieneman (1863-1912), Behoorde aanvankelijk tot de Nederduitse Gereformeerde Gemeenten (dolerenden). Ging later over naar de Gereformeerde Gemeenten onder het Kruis en in 1909 nam hij een beroep aan naar de Gereformeerde Gemeente te Charlois. Heeft grote invloed gehad op de jonge ds. G.H. Kersten.
• Gijsbertus van Reenen (Utrecht, 1864 - Leiden, 1935)], Van Reenen werkte aanvankelijk als glasschilder. Als zodanig werkte hij voor zijn werkgever ook in rooms-katholieke kerkgebouwen om religieuze kunst te renoveren. Na een geestelijke verandering kon hij zich echter hier niet meer toe zetten en zegde zijn vaste baan per direct op. Van Reenen begon voor zichzelf en al snel had hij een goed lopend bedrijf inclusief personeel. Van binnen voelde hij echter een onweerstaanbare drang om predikant te worden. Deze drang was dusdanig dat - toen hij zich hiertegen verzette - het hevige maagklachten opleverde. Toen hij iemand die experimenteerde met alternatieve geneesmiddelen, om advies vroeg, antwoordde deze hem: "Niet langer God tegenstaan." Kort daarop hield Van Reenen zijn eerste preken op 9 oktober 1898 in Utrecht. Op 17 september 1899 werd hij tot predikant bevestigd in Zeist. Achtereenvolgens was hij werkzaam in Leiden, Opheusden, Gouda en Werkendam. Na zijn emeritaat vestigde hij zich in Bodegraven. Aan het einde van zijn leven woonde hij weer in Leiden. Van Reenen had geen sterke gezondheid en tijdens zijn ambtelijke loopbaan kreeg hij ook nog eens last van een woordfobie. Bij het horen van het woord 'krankzinnig' werd hij gekweld door de angst dat hij krankzinnig zou worden. Hierover vertelde hij het volgende: „Wat heb ik een last gehad van die angstzenuwen! (..) dat heeft jaren en jaren geduurd. Soms was de angst minder, ik had tijden dan scheen het over, maar dan kwam het weer met verdubbelde woede terug. Wat ik gebeden heb en gesmeekt (..) Nooit sprak ik er met iemand over, alleen degenen die mij goed kenden, lazen op mijn gelaat wel eens de angst. En hoe meer de Heere mijn werk wilde zegenen, des te kwader had ik het." Van Reenen werd verlost van zijn fobie toen hij bepaald werd bij Psalm 31:17 (berijmd). Na zijn emeritaat zette Van Reenen zich tot het schrijven van prekenbundels en samenspraken. Deze kregen in brede reformatorische kring waardering, niet zozeer vanwege de uitmuntende Schriftexegese maar meer vanwege het 'eenvoudige pakkende en beminnelijke geestelijk element.' Ook verscheen van zijn hand een verklaring van de Heidelbergse Catechismus. In zijn voorwoord schreef Van Reenen: "Mocht u er iets in vinden, dat u niet aanstaat, schrap dat door. Ik raad u het met potlood te doen. Omdat ik vroeger heel wat geschrapt heb, waar ik nu van geniet." Op 3 september 1935 overleed ds. Van Reenen in Leiden.
• Jacobus Dirk Barth (1871-1942), predikant, politiek betrokken bij de Staatkundig Gereformeerde Partij
• Daniel Christiaan Overduin (1875-1946), predikant
• Jozias Fraanje (1878-1949), predikant
• Johannes Vreugdenhil (Haarlemmermeer, 1879 - Kampen, 1944), predikant. In 1913 toegelaten op de Theologische School van de Christelijke Gereformeerde Kerk. Op 12 oktober 1918 bevestigd als predikant in Sliedrecht. Na drie jaar ging hij over naar de Gereformeerde Gemeenten. Sinds 1922 had hij zitting in de commissie van Toezicht (later curatorium) van de Theologische School.
• Gerrit Hendrik Kersten (Deventer 1882 - Waarde 1948) predikant, politicus, docent Theologische School
• Mientje Vrijdag (1884-1943) Werd bekend door haar brieven aan geestelijke zielsvrienden die later zijn uitgegeven in boekvorm.
• Arie de Blois (Vlaardingen, 1887 - Dordrecht, 1971), predikant
• Adrianus Verhagen (Vlaardingen, 1887 - 1959), predikant. Van grote betekenis geweest tijdens de opbouwfase van het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten. Gedurende 50 jaar was hij predikant in het kerkverband. Zette zich op bijzondere wijze in voor de zending en het jeugdwerk.
• Martinus Heikoop (1890-1944), predikant. Kwam op 6 november 1944 om het leven tijdens een bombardement toen hij zich bevond in de wachtkamer van de Neurologische kliniek van het Academisch Ziekenhuis.
• Reinier Kok (1890-1982) Op 5 september 1915 bevestigd door ds. G.H. Kersten als predikant in Aagtekerke. In januari 1950 kwam het tot een schorsing door de Generale Synode wegens 'vereenzelviging van Gods beloften met het aanbod van genade'. Sloot zich in 1956 aan bij de Christelijke Gereformeerde Kerken.
• Bart Roest (1892-1974) Lerend ouderling gereformeerde gemeente Scherpenzeel. Markante persoonlijkheid binnen het kerkverband van de Gereformeerde Gemeenten. Bekend geworden door zijn brieven gericht aan geestelijke zielsvrienden.
• Marinus Nijsse (Oud Sabbinge,1904 - 1978) Onderwijzer, schrijver-dichter
• Lumbertus Rijksen (1902-1969), docent Theologische School Rotterdam
• Willem Cornelis Lamain (1904-1984), predikant
• Gerrit Arie Zijderveld (1910-1992), Predikant Christelijke Gereformeerde Kerk Meerkerk (1942) Zwijndrecht (1945), Grand Rapids (1948) Artesia (1954). In 1955 overgegaan naar de Netherlands Reformed Congregations, de zusterkerken van de Gereformeerde Gemeenten, Paterson (1956), Capelle aan den IJssel West (Gereformeerde Gemeenten) (1959), Middelburg-Centrum (1963), Hoofddorp (1979), Emeritus (1982). Ds. Zijderveld was een principieel maar ruimdenkend man die over kerkmuren heen zag. Hij was actief in zending en evangelisatie, droeg bij aan de heruitgave van preken van 'Oude Schrijvers' in de serie Reveil (Stichting Smijtegeltfonds).Het volk Israël had zijn grote belangstelling.
• Klaas de Gier (1915-1999), docent Theologische School Rotterdam
• Jan Wisse Kersten, (1915-1960) docent Theologische School Rotterdam
• Adriaan Hoogerland (1918-1986), predikant
• Henk van Rossum (1919-2017) politicus Staatkundig Gereformeerde Partij
• Pieter Blok (1920-2019), predikant
• Meyno Alida Mijnders-van Woerden (1921-2020), dochter van C.B. van Woerden jr. (Akkrum) (vertaler van Engelse en Schotse puriteinen) Schreef diverse boeken over de zending die grote bekendheid kregen in brede reformatorische kring waaronder De vrouw met het boek (1974). Van dit boek zijn tienduizenden exemplaren verkocht. Het boek werd vertaald in het Engels, Russisch, Roemeens, Hongaars en Duits. Mijnders stond aan de wieg van onder meer de Mbuma-Zending, Rhodesia Zending, Bonisa Zending en stichting De Lichtkring. In de laatste jaren van haar leven was ze betrokken op de evangelieverkondiging in Duitsland.
• Rogier Boogaard (1921-2013) Predikant Leiderdorp (1969-1999). Voelde zich sterk aan het Joodse volk verbonden. Zijn gedachten over Israël bereikten een breed publiek door onder meer de uitgave, [samen met ds. P. den Butter en drs. E. F. Vergunst], van het boek Zijn trouw aan Israël nooit gekrenkt (1992).
• Adriaan Moens (1922-2003) hoogleraar aan de Landbouwhogeschool Wageningen. Zijn kennis zette Moens in ten bate van het deputaatschap van de Zending van de Gereformeerde Gemeenten (1974-1993) en als adviseur ten bate van de Stichting Woord en Daad. Moens diende van 1965-1971 als ouderling de christelijke gereformeerde kerk in Veenendaal en van 1973-1998 als ouderling de gereformeerde gemeente in diezelfde plaats. Als deputaat zette Moens zich van 1974-1990 in voor de studerenden binnen zijn kerkgenootschap.
• Arie Elshout (1923-1991), predikant, veelzijdig auteur op gebied van theologie en pastoraat (waaronder psychisch lijden) in brede reformatorische kring gelezen en gewaardeerd.
• Arie Vergunst (1926-1981), docent Theologische School Rotterdam
• Lambertus Huisman (1926-2004), predikant. Zendingspredikant in Bophuthatswana (Zuid-Afrika). Ds. Huisman diende in het land van de Tswana's ongeveer twintig gemeenten en gaf les aan de Bijbelschool waar evangelisten werden opgeleid.
• Wieger van der Zwaag (Rinsumaneest, 1926 - Barneveld, 2014) Zijn moeder was aangeloten bij de plaatselijke (confessionele) hervormde gemeente, zijn vader ging naar de doopsgezinde vermaning in Damwoude en Dokkum. Tijdens zijn militaire dienst in Indonesië kwam Van der Zwaag tot een geestelijke verandering en kwam terecht in de Gereformeerde Gemeente van Oudermirdum. Hier werd hij volwassen gedoopt door ds. J.W. Kersten. Na enige jaren in Oudemirdum onderwijzer te zijn geweest, vertrok hij in 1953 naar de ds. J. Fraanjeschool in Barneveld. Daar werd hij in 1969 tot directeur benoemd. Van der Zwaag studeerde in zijn vrije tijd veel wat resulteerde in verschillende kerkhistorische boeken die in brede reformatorische kring erkenning kregen. De meest bekende daarvan zijn: Jean Louis Bernhardi, 1811-1873: een leketheoloog uit de school van Kohlbrugge en Bilderdijk, Om de schat van Christus' bruid, César Malan (1787-1864): prediker van het Frans-Zwitsers Réveil, Willem Bilderdijk: vader van het Réveil. Een wetenschappelijke titel heeft hij echter nooit gekregen. Dr. J.O. van de Breevaart merkte op in het blad Protestants Nederland " Ons rest weinig anders dan het feit dat hij nooit de moeite had genomen academische erkenning te krijgen voor zijn werk." Zijn verhalen waren evenwel altijd uitstekend gedocumenteerd. Na zijn overlijden verscheen een werk waarin hij blijk gaf van zijn bewondering van het leven en werk van ds. R. Kok (1890-1982). Van der Zwaag was van mening dat deze predikant in zijn optreden niet goed begrepen en daarmee onrecht aangedaan was. Van der Zwaag was verder betrokken bij de plaatselijke activiteiten van de SGP, de Nederlandse Vereniging tot bevordering van de Zondagsrust en de Zondagsheiliging, de oprichting van het Reformatorisch Dagblad. [Een zoon van Van der Zwaag is de RD-journalist dr. K. Van der Zwaag die in 2003 een appelschrift schreef "Afwachten of verwachten?" een historisch en theologisch overzicht van de uiteenlopende visies op de toe-eigening des heils. Dit appelschrift werd door de synode van 2008 afgewezen. Volgens Van der Zwaag jr. die de uitgave van het werk over ds. R. Kok op zich nam, zou Van der Zwaag sr. later afstand hebben genomen van zijn eerdere publicaties, waaronder de inhoud van het boek Om de schat van Christus' bruid]
• Jan van Haaren (1933-1983), Van oorsprong behoorde zijn familie tot de Rooms-Katholieke Kerk. Zijn vader kwam in Rotterdam terecht onder de prediking van ds. W.C. Lamain in Rotterdam-Zuid. Dit leidde tot een breuk met zijn vorige leven. Op 4 december 1938 legde hij met zijn vrouw openbare geloofsbelijdenis af en werden de kinderen waaronder Jan gedoopt. In zijn jeugd maakte ds. G.H. Kersten veel indruk op hem. Na het doorlopen van de lagere school doorliep Van Haaren in Harderwijk het Gymnasium. Toen hij werkzaam werd met een roeping tot het ambt had de kerkenraad van Barneveld geen vrijmoedigheid hem een attest te geven. Van Haaren beriep zich op de classis en kreeg alsnog een attest. Het curatorium wees hem echter af. Van Haaren begon hierna een studie aan de Theologische Faculteit aan de Rijksuniversiteit in Utrecht. Deze studie stelde hem in veel opzichten teleur. In 1955 ontving Van Haaren opnieuw een attest van de kerkenraad van Genemuiden. Dit werd hem 'met volle vrijmoedigheid' verleend. Op 21 juni 1955 werd hij toegelaten met twee anderen. In 1958 werd Van Haaren predikant in Kampen. Achtereenvolgens was hij predikant in Rijssen (1961) en Amersfoort (1964). Een groot deel van zijn ambtelijke loopbaan was hij betrokken bij de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten te Rotterdam. In 1980 werd hij benoemd als docent in de plaats van A. Vergunst. Hij gaf onderwijs in de vakken Exegese OT, Hermeneutiek OT, Hebreeuws, catechetiek, symboliek, liturgiek en ethiek. Samen met K. de Gier gaf hij ook dogmatiek. Van Haaren drong er bij zijn studenten op aan op kennis te nemen van gereformeerde theologen uit vroegere eeuwen, maar ook van moderne opvattingen en discussies over actuele theologische onderwerpen. Als medewerker van het kerkelijk blad De Saambinder besteede hij veel aandacht aan actuele en maatschappelijke ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld 'de vrouw in het ambt', Bijbelvertaling en psalmberijming, Schriftkritiek en Oecumene of denkbeelden van theologen als J.J. Buskes, Prof. dr. H.M. Kuitert en Prof. dr. A.A. van Ruler. Op maatschappelijk terrein hield hij de ontwikkelingen op biologisch, medisch en ethisch terrein nauwlettend in de gaten en gaf hierop zijn commentaar. Van Haaren verbond zijn naam tevens aan de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS), wat een interkerkelijk initiatief was tegen de opkomst van de NBG-vertaling (1951, en het reformatorisch onderwijs. Op 2 augustus 1983 overleed ds. Van Haaren in Amersfoort.
• Gerrit Kuijt (1933-2000) werd in 1962 uitgezonden als eerste zendingspredikant naar Westelijk Nieuw-Guinea (pioniersfase). Uit dit werk is een zelfstandig kerkverband ontstaan.
• Marinus Golverdingen (Stolwijk, 18 mei 1941- Dordrecht, 29 december 2019). Hij volgde de kweekschool in Gouda en werkte in het onderwijs en in het jeugdwerk. In 1976 werd hij toegelaten tot de Theologische School te Rotterdam. Als predikant diende hij de gemeenten ’s-Gravenzande, Utrecht, Slikkerveer, Groningen, Gorinchem, Boskoop en Waarde (Emeritus 2011). Als predikant bleef Golverdingen betrokken op het onderwijs. In 1981 trad hij aan als voorzitter van de Vereniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS). Golverdingen heeft een flinke bijdrage geleverd door vragen te doordenken als: wat is het doel en de meerwaarde van reformatorisch onderwijs? Ook als kerkhistoricus maakte Golverdingen zich verdienstelijk. In 1971 verscheen de eerste uitgave van Ds. G.H. Kersten, facetten van zijn leven en werk. In 1993 verscheen een herziene en uitgebreide uitgave van dit werk. In 1993 plaatste Golverdingen kanttekeningen bij de studie van dr. J.P. Zwemer In Conflict met de cultuur dat inzicht wil geven over de verschillende verbanden en theologie van de bevindelijk-gereformeerden. Golverdingen toonde aan dat Zwemer op verschillende plaatsen de plank stevig missloeg. In 2004 verscheen Om het behoud van een kerk, in 2014 Vernieuwing en verwarring en in 2016 Geschiedenis van een scheuring waarin Golverdingen op nauwkeurige wijze onderzoek deed naar de geschiedenis van zijn eigen kerkverband, ook in verhouding tot andere kerkverbanden. Hierbij spaarde hij ook zijn eigen kerkverband niet en wilde hij een eerlijk beeld schetsen van de gebeurtenissen. Het kerkhistorisch werk van Golverdingen heeft in brede reformatorische kring waardering gekregen. Op 4 maart 2014 werd dit werk bekroond met de graad van doctor in de godgeleerdheid aan de Theologische Universiteit van de Christelijke Gereformeerde Kerken te Apeldoorn. Een typerende uitspraak van hem was: „Ik zie mijn kerkverband als een deel van Sion. Niet meer en niet minder. De Heere heeft mij daar een plaats en een taak gegeven. Ik voel mij door genade een vriend en een metgezel van allen die Zijn Naam ootmoedig vrezen.”
• Koos van den Berg (1942-2020) politicus Staatkundig Gereformeerde Partij
• Christiaan Fahner (1944-2003) Antropoloog, Nieuw-Testamenticus en Bijbelvertaler. Gasthoogleraar Nieuwe Testament aan de Evangelische Theologische Faculteit in het Belgische Heverlee.
• Gerrit Roos (1949-2020) Begon in 1974 als regioredacteur bij het Reformatorisch Dagblad, maar maakte al snel de overstap naar de kerkredactie. In 1979 werd hij hoofd van deze redactie en zeven jaar later volgde de benoeming tot adjunct-hoofdredacteur. Veel bekendheid kreeg hij met zijn zaterdagse rubriek Van het kerkelijk erf. In 1997 nam hij afscheid van de hoofdredactie en werd hij benoemd tot commentator. In die periode gaf hij ook leiding aan de redactie digitale media, waar hij meewerkte aan de vroegste edities van de website van het RD. Roos stond aan de basis van stichting Draagt Elkanders Lasten, waarbij hij jaarlijks acties coördineerde voor scholen in Indonesië, drugsbestrijding in Mexico of de vertaling van een deel van Matthew Henry voor Joden in Israël. Na zijn pensionering werd Roos door de directie van de Erdee Media Groep gevraagd om het project Bijbel met uitleg te coördineren. Roos overleed in 2020 vier weken nadat hij in het ziekenhuis opgenomen was vanwege het coronavirus.
• Malhus Nekwek (1965-2021) Als kind werd hij gedoopt door pionier-zendeling ds. G. Kuijt. In 1993 werd hij bevestigd in het ambt van ”pendeta” en ontwikkelde zich tot een van de leidinggevende predikanten binnen de Gereja Jemaat Protestan di Indonesia (GJPI). Dit is zelfstandig kerkverband dat ontstaan is uit het zendingswerk van de Gereformeerde Gemeenten. Tot 2005 was de naam van het kerkverband Gereja Jemaat Protestan di Papua (GJPP). Sinds 2012 is de officiële naam van het kerkverband Gereja Jemaat Reformasi di Papua (GJRP). In juni 2009 ging ds. Nekwek 'tijdens een historisch moment' voor in Moerkappelle waar hij uit het Indonesisch vertaald werd door oud-zendingswerker ouderling C. Janse. De zondag ervoor was ds. Nekwek, ook één keer, in Vlissingen voorgegaan, waar ds. C.G. Vreugdenhil hem vertaalde. Op dezelfde zondag preekte ds. N. Ude, verbonden aan de Nigeria Reformed Church (NRC), in Woerden. Hij werd uit het Engels vertaald door ds. W. Harinck. In januari 2008 besloot de generale synode van de Gereformeerde Gemeenten de kansels open te stellen voor predikanten van kerken die ontstaan zijn uit het zendingswerk, mits zij door een ambtsdrager vertaald zouden worden.
• Jan Mijnders (1921-2021) Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam hij tot een geestelijke verandering nadat hij getroffen werd door een gedeelte uit Psalm 91: „Die in de schuilpaats des Allerhoogsten is gezeten, zal vernachten in de schaduw des Almachtigen." In 1943 werd Mijnders verplicht tewerkgesteld in Duitsland. „Ik kon geen vrijmoedigheid vinden onder te duiken, ziende op het beleid van de Heere." Op 6 juni 1945 kwam Mijnders gezond thuis. Hij was twee en een half jaar van huis geweest, had in een strafkamp en in de gevangenis gezeten. Vier weken had hij in een ziekenhuis op het randje van de dood gelegen. In 1965 meldde Mijnders zich met een attest van de kerkenraad bij het curatorium te Rotterdam. Daar werd hij afgewezen. Een jaar later werd hij wel toegelaten tot de studie voor predikant aan de Theologische School te Rotterdam. Op 26 augustus 1970 bevestigd tot predikant in de Gereformeerde Gemeente van Rijssen-Zuid. Hierna diende hij de gemeente van Ridderkerk (1973) en Veenendaal (1979). In 1991 ging hij met emeritaat. In april 2007 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In 2020 was hij vijftig jaar predikant.
• Jan Mauritz (1947-2023) Decennialang speelde Mauritz een rol binnen de jeugdbond van de Gereformeerde Gemeenten (JBGG) en later de Cursus Godsdienst Onderwijs (CGO)

Personen met een zekere bekendheid door publicaties of activiteiten binnen en buiten eigen kring [huidige kerkelijke context]

• C. Harinck (1933), Predikant (emeritus), Meer dan 50 jaar predikant binnen de Gereformeerde Gemeenten. Opleiding Theologische School Rotterdam (1958) Predikant Utrecht (1962), Franklin Lakes (USA) 1971, Dordrecht (1974), Oostkapelle (1982), Houten (1993), Terneuzen (2000), emeritus (2003), Veelzijdig auteur theologie
• Johan Commelin (1942), Evangelist en zendeling
• L. Blok (1942) Predikant (emeritus), Studeerde theologie aan de Rijksuniversiteit in Utrecht en aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten in Rotterdam. Op 22 april 1969 in Beekbergen bevestigd als predikant. Daarna diende hij de gemeenten van Capelle aan den IJssel (1973), Nunspeet (1979) Ermelo (1996) en Gorinchem (2007), emeritus (2023) Ds. Blok doceerde aan de Theologische School en was betrokken bij zending en Bijbelverspreiding. Ruim vijftig jaar was hij betrokken bij de Gereformeerde Bijbelstichting.
• W. Silfhout (1943), Predikant (emeritus), Publicaties op terrein van het kerkrecht en Israël
• C.S.L. Janse (1943), [voormalig] hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad, opiniemaker
• A. Moerkerken (1947), Predikant (emeritus), voormalig rector theologische school Rotterdam
• C.J. Meeuse (Veenendaal, 1945), Onderwijzer, Universiteit Utrecht (theologie), Opleiding Theologische School Rotterdam (1976), Predikant Rotterdam-Zuid (1982), Vlaardingen (1992), Nunspeet (1997), Apeldoorn (2002), Goes (2006), (emeritus 2017) Publicaties voor de jeugd [vertellingen bij de Bijbel], gedichten waaronder een psalmberijming, studies met betrekking op de Nadere Reformatie en de Puriteinen.
• C.G. Vreugdenhil (1946), Predikant (emeritus), Studie Rijksuniversiteit Leiden en Theologische School te Rotterdam, zendingspredikant in Westelijk Nieuw-Guinea.
• J. Schipper (1946) Studie Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Werkzaam in het onderwijs. Opleiding Theologische school Rotterdam. Predikant 's-Gravenpolder (1998), Dirksland (2006) en Leerdam (2014) (emeritus 2018). Publicaties op literair en kerkhistorisch terrein.
• J. Mastenbroek (1946) werkte als directielid bij een woningbouwvereniging. Hij was vele jaren bibliothecaris van de Theologische School der Gereformeerde Gemeenten aan de Rotterdamse Boezemsingel. Hij is ouderling van de Gereformeerde Gemeente te Gouda en staat in brede reformatorische kring bekend als kenner van de ‘kleine kerkgeschiedenis’. Hij was betrokken bij het kerkhistorisch tijdschrift Oude Paden, voorzitter van de Stichting Machpela, en bestuurslid van meerdere stichtingen en deputaatschappen. Mastenbroek publiceerde een reeks boeken over de kleine kerkgeschiedenis met een accent op het bevindelijke leven. "Met een zekere heimwee leest men hoe de Heere vroeger werkte. Niet dat God Zijn volk nu anders bekeert, maar het lijkt soms of het vandaag anders gaat. Misschien speelt in de belangstelling ook een stuk nostalgie mee."
• Jan Baan, grondlegger voormalig softwarebedrijf Baan Company
• G.J. van Aalst (1948), Predikant (emeritus), [voormalig] docent Theologische School, [voormalig] hoofdredacteur kerkelijk weekblad De Saambinder
• J.J. van Eckeveld (1948), predikant Zeist (1976-2016), [voormalig] voorzitter van het curatorium Theologische School Rotterdam, was zevenmaal preses Generale Synode van de Gereformeerde Gemeenten.
• B. van Ojen (1950) Studeerde theologie aan de Universiteit van Utrecht. Tussen 1979 en 2015 was hij werkzaam aan het Van Lodensteincollege in Amersfoort. Sinds 1994 is hij werkzaam als docent Oude Testament, Hermeneutiek en Bijbel en Taal bij de HBO-variant van de CGO. Medewerker Semper Reformanda Reeks.
• P. Mulder (1950), Predikant Capelle a/d IJssel-Middelwatering (1991), Dordrecht (1999), Krimpen aan den IJssel (2005), Tricht-Geldermalsen (2013) Leiderdorp (2021) [Voormalig] rector Theologische school.
• C. Sonnevelt (1953), Studie Rijksuniversiteit Utrecht (doctoraal examen theologie), Studie Theologische School Rotterdam, Zendingspredikant Izi-gebied (Nigeria) (1981), Predikant Krimpen aan den IJssel (1990), Veenendaal (1995), Lethbridge (Canada) (2004), Krabbendijke (2012), Alblasserdam (2018)
• G. Clements (1955), Studie Rijksuniversiteit Utrecht. Zendingspredikant Nigeria, Predikant Gouda (2000-heden) Rector Theologische School School Rotterdam, Docent Theologische School Rotterdam (specialiteit: dogmatiek, Bijbelkunde, missiologie)
• W. Visscher (1955) Studie economie, predikant Amersfoort (1992) Medewerker Semper Reformanda Reeks
• J.B. Zippro, (1961) Studie Rijksuniversiteit Utrecht. Hierna werkzaam in het onderwijs. Predikant Scheveningen (1992), Moerkapelle (1996) Scheveningen (2002), Grand Rapids (Beckwith) Michigan [Verenigde Saten], Groningen (2013), Terneuzen (heden) Medewerker Semper Reformanda Reeks
• Huib de Vries, (1961), Journalist, redacteur Erdee Media Groep
• Peter Schalk, Lid Eerste Kamer voor de Staatkundig Gereformeerde Partij
• D. de Wit, (1964), studeerde scheikunde in Leiden, in 1992 gepromoveerd tot doctor in de chemische technologie. Predikant Nieuw-Beijerland, (2000), Rijssen-West (2005), Barneveld-Centrum (2011), Borssele (2017). Medewerker Semper Reformanda Reeks. Docent Theologische School Rotterdam (exegese, kerkgeschiedenis, apologetiek)
• A. Schot (1965), Predikant Nunspeet, docent Theologische School Rotterdam (homiletiek, symboliek, dogmatiek)
• Johan Polder (1966) Functie bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), bijzonder hoogleraar Economiche aspecten van gezondheid en zorg Universiteit van Tilburg
• B. Labee (1968), Predikant Veenendaal, docent Theologische School Rotterdam (poimeniek, ethiek, kerkgeschiedenis, catechese)
• H.J. Agteresch (1969), Studie geneeskunde, specialist internist-hematoloog, Studie Theologische School Rotterdam, Predikant Werkendam (2018) Publicaties op terrein van ethiek.
• J.M.D. de Heer (1971), Studie Rijksuniversiteit Leiden. Redacteur Reformatorisch Dagblad, Studie Theologische School Rotterdam, Predikant Middelburg-Centrum (2004), Rotterdam-IJsselmonde (2023), docent Theologische School (Bijbelse Talen, Kerkrecht), Gepromoveerd op het onderzoek: Spiegel & Spanningsbron, opinievorming in reformatorische kerken over de evangelische beweging en de charismatische beweging (2018)
• W.A. Zondag (1973), hoogleraar arbeidsrecht Rijksuniversiteit Groningen, Predikant Woerden (2015), Dordrecht (2019), Bijzonder hoogleraar kerk, recht en samenleving aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (2021)
• G.W.S. Mulder (1973), Predikant Ridderkerk, Vicevoorzitter Staatkundig Gereformeerde Partij
• André Aleman, hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen
• J. van Belzen (1987), Studie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Wetenschappelijk medewerker Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) Medewerker Semper Reformanda Reeks

Literatuur

Historisch

• Kersten, G.H., J. van Zweden, Kort historisch overzicht van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en Noord-Amerika (1947)
• Fama, Joh., Het leven en de arbeid van ds. M. Heikoop, voorwoord ds. G.H. Kersten (1947)
• Algra, H., Het wonder van de negentiende eeuw (1966)
• Hofman, H.A., Ledeboerianen en Kruisgezinden, Een kerkhistorische studie over het ontstaan van de Gereformeerde Gemeenten, periode 1834-1927 (1977)
• Crum-Nieuwland, Z. e.a., ‘k Zal gedenken. Portret van 75 jaar Gereformeerde Gemeenten (1981)
• Meeuse, C.J., Van geslacht tot geslacht (1981)
• Bel, A. (redactie), De vereniging van 1907, de vereniging van de Ledeboeriaanse gemeenten en de Gereformeerde Gemeenten onder het Kruis (1984)
• Jongste, C. de, Klacht en Jubel facetten uit de “kleine kerkhistorie” rondom Ds. Nicolaas Hendrik Beversluis (1850-1931) (1984)
• Zwaag, W. van der, Om de schat van Christus' bruid. Vaderlandse kerkgeschiedenis sinds Reveil en Afscheiding (1984)
• Pas, G.D. e.a., Het braambos niet verteerd (1985)
• Janse, C.S.L. Bewaar het pand, de spanning tussen assimilatie en persistentie bij de emancipatie van de bevindelijk gereformeerden (1985)
• Kersten, G.H., Bedroefden om der bijeenkomst wil, verzamelde artikelen van ds. G.H. Kersten over de Gereformeerde Gemeenten en levensschetsen van voorgangers van de Gereformeerde Gemeenten (Utrecht, 1985)
• Bel, A., Leven en werk van ds. G. van Reenen (1864-1935) (1987)
• Cock, H. de, Verzamelde Geschriften 2 delen Voorwoord D. Deddens en W. van 't Spijker - Deze uitgave werd financieel gesteund door de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Kerken in Nederland, De Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt), de Theologische Hogeschool van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland, de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten en Noord-Amerika (1986)
• Redactie Bibliotheek van de Kleine Kerkgeschiedenis, Predikanten en Oefenaars, Biografisch Woordenboek van de Kleine Kerkgeschiedenis, deel 1-5, (1988-1999)
• Florijn, H., De Ledeboerianen. Een onderzoek naar de plaats, invloed en denkbeelden van hun voorgangers tot 1907, Dissertatie Utrecht, promotor prof. dr. O.J. de Jong (1992)
• Zwemer, J.P., In conflict met de cultuur. De bevindelijk gereformeerden en de Nederlandse samenleving in het midden van de twintigste eeuw (1992)
• Golverdingen, M., 'Belangwekkende studie over de bevindelijk gereformeerden nader bezien.' Reactie op de studie van J.P. Zwemer 'In conflict met de cultuur' in: De Saambinder 1 juli 1993 - 19 augustus 1993
• Fransen, E., Enige brieven van een kruisgezant, Opnieuw uitgegeven en van een inleiding voorzien door drs. A. Ros (1993)
• Florijn, H., J. Mastenbroek, Gerrit Hendrik Kersten: grenswachter en gids van de Gereformeerde Gemeenten (1993)
• Natzijl, H., J. Mastenbroek, A. Bel, In Beeld gebracht. Twee eeuwen kerkelijk leven (1997)
• Hille, H., Van schaapherder tot herder der schapen. Over het leven van ds. H. Roelofsen (1997)
• Haaren, G.C. van, H. van der Top, Tot profeet gesteld - Leven en werk van ds. J. van Haaren (1998)
• Lamain, J.W., H. Beijeman, H. Natzijl, Leven en werk van ds. W.C. Lamain (1999)
• Bel, A. en W.B. Kranendonk, Leven en werk van ds. J. Fraanje (2000)
• Mastenbroek, J. (red.), In de hope des eeuwigen levens - Ter nagedachtenis aan voorgangers van de Gereformeerde Gemeenten (2001)
• Kranendonk, W.B., Leven en werk van ds. M. Blok (2001)
• Mastenbroek, J., Leven en werk van ds. J.D. Barth (1871-1974) (2002)
• Moerkerken, A., G.J. van Aalst, L. Blok, M. Bal, A. Bel, J. Kranendonk - Gijssen, Ontboezemingen, 75 jaar Theologische School Gereformeerde Gemeenten (2002)
• Kranendonk, W.B., Uw liefdedienst heeft mij nog nooit verdroten - Leven en werk van Bart Roest (2006)
• Toor, A.F., Aan armen uit genâ, uit het leven van ds. A. Elshout (2008)
• Golverdingen, M., Ds. G.H. Kersten, Facetten van zijn leven en werk, 1e druk (1971), 3e en herziene druk (1993)
• Schipper, J., Ik zal mijn hand tot de kleinen wenden. Uit het leven van ds. W. den Hengst (1994)
• Golverdingen, M., Kleine geschiedenis van de gereformeerde gezindte
• Golverdingen, M., Om het behoud van een kerk, Licht en schaduw in de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten, periode 1928-1948 (2004)
• Mauritz, J.H. (redactie), S.D. Post en W. Visscher, Herdenk de trouw. Honderd jaar Gereformeerde Gemeenten 1907-2007 (2007)
• Meeuse, C.J. De plaats van de Gereformeerde Gemeenten in de Gereformeerde Gezindte, met een overzicht van de verschillende kerkgenootschappen (2007)
• Golverdingen, M., Vernieuwing en verwarring, periode 1946-1950 (2014) dissertatie
• Golverdingen, M., Geschiedenis van een scheuring, periode 1950-1957 (2016)
• Westerbeke, W., En de braambos verteerde niet. Facetten uit de historie van de Gereformeerde Gemeenten (1907-1953) (samenvatting)
• Westerbeke, W., 'Facetten uit het leven van ds. G.H. Kersten' (samenvatting)
• Westerbeke, W., 'Uit het leven van ds. J. Van Haaren' (samenvatting)
• Eckeveld, J.J., G.J. van Aalst, M. Karens e.a., Gij waart mijn hulp, vriendenbundel aangeboden aan ds. A. Moerkerken bij zijn 25-jarig jubileum als docent aan de theologische school der Gereformeerde Gemeenten (2006)
• Schipper, J., Alexander Comrie, zijn leven en werk (2015)
• Bolier, A., Kersten in kleur (2018)
• Kranendonk, W.B., Dienen, leiden, samenbinden, Leven en werk van ds. A. Vergunst (1926-1981) (2019)
• Bolier, A., Kersten in quotes (2020)

Leerstellig

• Kersten, G.H. De tucht in de kerke Christi (1908)
• Reenen, G. van Eerste en Tweede bundel feeststoffen (1927)
• Reenen, G. van De Heidelbergse Catechismus toegelicht voor eenvoudigen in 52 predicatiën (1929)
• Comrie, A. Verhandeling van eenige Eigenschappen des Zaligmakenden Geloofs, met voorwoord van ds. G.H. Kersten (1930)
• Reenen, G. van Sions betalende Borg (1930)
• Boston, Th. Een beschouwing van het verbond der genade, met voorwoord van ds. G.H. Kersten (1931)
• Reenen, G. van De Koning in Zijn schoonheid (1933)
• Kersten, G.H. De Heidelbergse Catechismus (1947)
• Kersten, G.H. De Gereformeerde dogmatiek voor de gemeenten toegelicht (1947)
• Uit den schat des Woords, preken door diverse predikanten Gereformeerde Gemeenten (1947 - heden)
• Erskine, Ebenezer en Ralph, J. Fisher, 'Het verbond der genade en de evangelische voorschriften in de roeping van zondaars' Verklaring van het 'Kort Begrip' van de Westminster Synode. In 1753 op last der Schotse Synode opgesteld. In het Nederlands uitgegeven door ds. G. H. Kersten te Rotterdam (1948)
• Kok, R. Het aanbod van Gods genade (1949)
• Blios, A. de 'Ter wille van de waarheid' in: De Saambinder, 2 maart 1950
• Vergunst, A. 'Quis non fleret' (Wie zou niet wenen?) in: Tien keer gereformeerd (1973)
• Moerkerken, A., Verbond en prediking, Lezing over welke invloed de verbondsbeschouwing heeft op de prediking (in: kerkelijk jaarboek GG 1982)
• Vergunst, A., Neem de wacht des Heeren waar. Korte levensbeschrijving en een keuze uit hetgeen hij geschreven en gesproken heeft (1983)
• Kersten, G.H. In het voetspoor der vaderen. Een toelichting in vraag en antwoord op de Schriftuurlijke orde en regel in het kerkelijk leven (1985)
• Meeuse, C.J. Christuskennis en de toegang tot het Heilig Avondmaal (1991)
• Sonnevelt, C. Om het hart van de kerk. Praktische toelichting op de Dordtse Leerregels (1993)
• Sonnevelt, C., G. Roos, Christelijke levensstijl. Een bundeling lezingen gehouden op de studentenconferentie van de Gereformeerde Gemeenten (1994)
• Moerkerken, A. 'Geestelijk leven zonder Christus?' in: De Saambinder 5 mei 1994
• Vergunst, A. De Heidelbergse Catechismus [geredigeerd door dr. ir. M. Burggraaf] (1994)
• Moerkerken, A. Bethel en Pniel, standen in het genadeleven (1997)
• Blaauwendraad, J. Het is ingewikkeld geworden: pleidooi voor gewoon gereformeerd (1997)
• 'Blaauwendraad, J. De leer tegen het licht (2000)
• Harinck, C. De prediking van het evangelie. Het aanbod van genade (2002)
• Louter genade. Over verbond, beloften en prediking, uitgave van het Deputaatschap Vertegenwoordiging en Voorlichting van de Gereformeerde Gemeenten, [Reactie op de publicaties van Prof. dr. ir. J. Blaauwendraad met betrekking op de prediking] (2002)
• Zwaag, K. van der, Afwachten of verwachten, de toe-eigening des heils in historisch en theologisch perspectief (2003).
• Wit, D. de, 'Afval of verval?' [Reactie op publicatie K. van der Zwaag] in: De Saambinder van 11-12-2003 t/m 8-01-2004)
• Vergunst, A. Om de eenheid der kerk, [deels heruitgave van Neem de wacht des Heeren waar] (2003)
• Aalst, G.J. van, Van kind tot kind, ons doopsformulier (2003)
• Bart, A.A. Waar staan de Gereformeerde Gemeenten? (2007)
• Visscher, W. 'De standenleer en de prediking van Christus', [Reactie op het boek van Mr. A.A. Bart] in: Reformatorisch Dagblad 20 juni 2007
• Golverdingen, M. Tot in het duizendste geslacht, overdenkingen bij de Heilige doop (2010)
• Eckeveld, J.J. van. B. van der Heiden. Wat ik geloof. De 12 artikelen van het algemeen ongetwijfeld christelijk geloof (2011)
• Moerkerken, A. Zin en mening. Een bezinning op de uitleg van de Heilige Schrift (2011)
• Paul, H. Uit genade, oorsprong en uitwerking van het geloof (2018)
• Moerkerken, A. Separerende prediking, Gedachten over de verkondiging van het Woord (2015)
• Sonnevelt, C. e.a Van Heidelberg naar Dordrecht en terug. Het belang van de Heidelbergse Catechismus toen en nu (2017)
• Moerkerken, A. Zonder enige twijfel, behandeling van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (2017)
• Haaren, J. van, De Heidelbergse Catechismus [4de druk] (2018)
• Moerkerken, A. Zonder ons in ons, behandeling van de Dordtse leerregels (2019)
• Clements, G., J.J. van Eckeveld, P. Mulder (red.) Het onwankelbare verbond, Hoe wordt er in het Oude en Nieuwe Testament over het verbond gesproken? Hoe werd er ten tijde van de Reformatie en Nadere Reformatie over het verbond gedacht? Welke opvattingen over het verbond hebben zich in de twintigste eeuw ontwikkeld? Wat verstaan we onder het wezen van het verbond? (2019)
• Clements, G.,J.J. van Eckeveld, P. Mulder (red.) Het onfeilbare Woord (2a), Een theologische verkenning: Schrift en openbaring, en ontwikkelingen in de gereformeerde Schriftleer. Wat zijn de eigenschappen van de Schrift? Hoe is de Bijbel ontstaan? (2020)
• Clements, G., J.J. van Eckeveld, P. Mulder (red.) Het onfeilbare Woord (2B) Hermeneutiek, de verhouding tussen Oude en Nieuwe Testament, het vertalen van de Schrift, wetenschappelijk onderzoek van de Bijbel en de actuele ontwikkelingen rond het Schriftgezag. Het getuigenis van de Heilige Geest in de Schrift (2021)
• Clements, G., J.J. van Eckeveld, P. Mulder (red.) Verzoening door voldoening. Wat houdt het begrip ‘verzoening’ precies in? Wat zegt de Bijbel erover, zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament? Wat betekent dat voor de prediking en de bediening van de sacramenten in de kerkelijke eredienst? Hoe moet de leer van de alverzoening worden weerlegd op Bijbelse gronden? (2023)

Overige literatuur

• Haaren, J. van, De grote afval, Stichting Reformatorische Publicatie (1970)
• Meeuse, C.J. Een genadige dood? geschreven naar aanleiding van de levensbedreigende euthanasiewetgeving: een oproep aan allen die het leven zien als een gave van God: een terechtwijzing voor allen die de macht over het leven in eigen hand willen nemen: met 70 stellingen over de waarde van het menselijk leven (1989)
• Meeuse, C.J. Schijn bedriegt: een christelijke visie op toneelspel en speelfilm: met aandacht voor de verfilming van Bijbelse geschiedenissen in het algemeen en van het leven van de Heere Jezus in het bijzonder (2007)
• Scholten, L.M.P., L.J. van Belzen, en J. de Koning. Statenvertaling in de 21ste eeuw, de Herziene Statenvertaling op de keper beschouwd (2011)
• Aalst, G.J. van., ds. A.A. Egas, dr. W. Fieret, W.B. Kranendonk, Bindend, Vormend, Samenwerkend, dienaars des Woords in de kerk van 2016 (2016)
• Heer, J.M.D. de Spiegel & Spanningsbron, Opinievorming in reformatorische kerken over de evangelische beweging en de charismatische vernieuwing (2018)
• Hoogerland, G. Om vriend en broed'ren spreek ik nu (2019) „Open Brief” aan „allen die de zuivere leer van Gods Woord en van onze belijdenis, zoals die door onze vaderen is overgeleverd, van harte liefhebben, en rondom de Schriftuurlijk-bevindelijke prediking die daarop gegrond is, de eenheid van de kerk in Nederland van harte begeren.”

Externe link

• Officiële website Gereformeerde Gemeenten

Bronnen, noten en/of referenties

Bevindelijk gereformeerden

Protestantisme

Mediabestanden

Zie de categorie Gereformeerde Gemeente van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.