Terneuzen (stad)

**Terneuzen**
Plaats in Nederland
	(Details)
	;
Situering
Provincie	Zeeland
Gemeente	Terneuzen
Coördinaten	51° 19′ NB, 3° 50′ OL
Algemeen
Inwoners ; (2021-01-01)	25.405
Overig
Woonplaatscode	1137
Website	www.terneuzen.nl
Foto's
	Stadhuis van Terneuzen
Portaal	Nederland

Terneuzen ( uitspraak (info / uitleg)) (Zeeuws: Terneuzen of Neuzen) is een Nederlandse stad in de provincie Zeeland in de gelijknamige gemeente Terneuzen, waarvan het de hoofdplaats is. Terneuzen, gelegen in de regio Zeeuws-Vlaanderen, is een van de laatste plaatsen die stadsrechten heeft verkregen. Terneuzen telt 25.775 inwoners (2022). Daarmee is het de vierde stad van Zeeland.

Terneuzen vervult een centrumfunctie in Zeeuws-Vlaanderen; er is bijvoorbeeld een relatief groot streekziekenhuis, theater, podium, (overdekte) zwembaden, skihal Skidôme Terneuzen, verschillende winkelcentra en winkelstraten en een bioscoop.

De Haven van Zeeland, waartoe zowel de haven van Terneuzen als van Vlissingen behoort, worden gezien als de derde haven van Nederland na Rotterdam en Amsterdam.

De belangrijkste watervoorzieningen voor recreatieve doeleinden zijn de Otheensche Kreek, de Westerschelde en de Braakman. Ten westen van het kanaal ligt de voornaamste vestiging van Dow Chemical in Europa. Deze chemiereus is thans de grootste werkgever in de provincie Zeeland.

GeschiedenisBewerken

De stad Terneuzen heette in de twaalfde eeuw Ter Nose en komt in 1325 voor het eerst in de archieven voor. Ook andere vormen komen voor zoals in 1350 Ter Nessen. Het woord nesse (= nisse) betekent landtong. Terneuzen lag aan een vaart die in directe verbinding stond met de stad Gent. In 1460 wordt de haven van Terneuzen voor het eerst vermeld.

Rond 1375 bestond er een kapelletje voor zeevarenden, wat vermoedelijk behoorde tot de vergane parochie Vremdyc of Willemskerke, op voorgenoemde landtong. Terneuzen is waarschijnlijk ontstaan, langs de Soute Vaert (of Zoutvliet, Oostvaart dan wel Oude Vaart), die de verbinding vormde tussen de 'Blyde' (ook wel genoemd 'Bleie' of 'Blide') en de Honte, wat een oude naam voor de Westerschelde is. Deze vaart was mogelijk net iets ten zuidoosten van het huidige stadscentrum gelegen. De huidige stadswijk Oude Vaart getuigt hiervan. Terneuzen is al vanaf zijn oorsprong nauw verwant met de scheepvaart, mede door de gekanaliseerde waterloop van Gent-Overslag en Axel naar de Honte via de eerder genoemde Soute Vaert of Oude Vaart.
De Oude Vaart raakte echter buiten gebruik door een overstroming in 1376, waardoor de Braakman ontstond, een zeearm die ver landinwaarts reikte. Hierdoor is een natuurlijke vaarweg naar Gent ontstaan. De Braakman is in de loop der tijd, door verzanding en indamming veranderd in een grote kreek. Het sluitstuk van dit indammingsproces was de Braakmandam in 1952, die de landverbinding tussen Oost- en West-Zeeuws-Vlaanderen aanzienlijk verbeterde. Ook voorkwam de dam overstroming van het achterliggende gebied in de Watersnoodramp van februari 1953, maar sloot tegelijkertijd het mosseldorp Philippine definitief af van een verbinding met zee.

Terneuzen ligt in het overwegend protestantse Land van Axel. De onderliggende kaart laat goed zien dat dit een eiland was en dat het hele gebied er heel anders uitzag in vergelijking met de huidige situatie. Axel was toentertijd belangrijker en groter dan Terneuzen (Ter Neuze op kaart), let op de naamgeving Land van Axel.

Het Land van Axel (1747)

In de oude haven, die lag op de plek van de huidige Markt werden goederen overgeslagen om per trekschuit richting Gent te worden vervoerd. In 1575 bouwden de Spanjaarden er een fort, genoemd naar Francesco de Aldano, de toenmalige gouverneur. Onder leiding van Filips van Hohenlohe-Neuenstein veroverden de Staatsen dit fort in 1583. Aldus was Axel in Spaanse en Terneuzen in Staatse handen - reden voor Prins Willem van Oranje om Terneuzen op 23 april 1584 stadsrechten te verlenen, dat wil zeggen Terneuzen kreeg een eigen rechtspraak en een weekmarkt. De vesting werd vergroot en versterkt om de Westerschelde te kunnen blokkeren. Deze vesting stond wel bekend als Neuzen. Axel werd in 1586 door de Staatsen veroverd. Toen Hulst in 1596 door de Spaansgezinden werd heroverd, kreeg de vesting Terneuzen nog meer betekenis en werd deze verder uitgebouwd. Na de Vrede van Münster (1648) werden de versterkingen overbodig.

Op 23 oktober 1794 trokken de Fransen Terneuzen binnen en werd Zeeuws-Vlaanderen ingelijfd bij het Franse Rijk, met de Schelde als grensrivier tussen Frankrijk en de Bataafse Republiek. De bezetting van Terneuzen eindigde op 2 februari 1814.

Op initiatief van koning Willem I werd gedurende de jaren 1825-1827 het Kanaal Gent-Terneuzen aangelegd. Hierbij kwam de Terneuzense binnenstad ingeklemd te liggen tussen twee kanaalarmen, de meest oostelijke staat bekend als Zijkanaal A. De hoge verwachtingen van een economische opbloei van Terneuzen door de aanleg van het kanaal kwamen niet direct uit. Daarin kwam verbetering toen omstreeks 1870 spoorlijnen van Terneuzen naar Mechelen en Gent werden aangelegd. Terneuzen werd een belangrijke overslag- en opslaghaven van massagoederen. Overigens vond in 1830 de Belgische revolutie plaats, waarbij België onafhankelijk werd, maar waardoor de handel enige jaren stil kwam te liggen. Bovendien werd Terneuzen in 1833-1838 van nieuwe vestingwerken voorzien, zie Vesting Terneuzen voor de geschiedenis daarvan. In 1908 werd de vestingstatus opgeheven, omdat het kanaal van 1901-1909 was verbreed. Er werd een nieuwe sluis aangelegd en op de in 1912 geheel gedempte Oude Haven werd de Markt en het Schoolplein aangelegd. In 1915 werden de vestingwerken afgegraven en in 1920 werd de Scheldekade aangelegd. Langs het kanaal werden de Noorderkanaalhaven (1916), de Zuiderkanaalhaven (1922) en de Zevenaarhaven (1937) gegraven. In 1899 werd nog een poging gedaan om een staalfabriek te vestigen, doch dit bedrijf ging failliet in 1903.

De Tweede Wereldoorlog begon in Terneuzen op 20 mei 1940 met het bevel van de Belgische militaire commandant aan de bevolking de stad te verlaten in verband met een dreigend bombardement. De Duitsers trokken de stad op 24 mei binnen. De oorlog eindigde in Terneuzen begin september 1944 met de vlucht van Duitse troepen over de Schelde. De Polen trokken de stad op 20 september binnen.

Op 1 februari 1953 veroorzaakte een combinatie van zeer hoge vloed en een noordwesterstorm de Watersnoodramp. In Terneuzen stroomde het water over het dijkje van het vissershaventje en de hoogte bij het voormalige postkantoor, nu de parkeergarage aan de Nieuwstraat, zodat in het lage deel van de binnenstad het water 1 meter hoog kwam te staan.

In de jaren 60 werd een grotere zeesluis aangebracht, wat de bereikbaarheid over water verbeterde. Terneuzen werd nu vestigingsplaats van het grote internationale chemiebedrijf Dow Chemical (1962) en van Philips (1961). Zo werd Terneuzen het economische hart van Zeeuws-Vlaanderen. Tot aan de Otheensche Kreek, en later zelfs aan de overzijde van deze kreek, verrezen woonwijken. In 2003 werd de Westerscheldetunnel geopend, waarvan de toegang zich ten westen van het kanaal bevindt.

BezienswaardighedenBewerken

Willibrordustoren

De Scheldeboulevard biedt uitzicht op de Westerschelde en het scheepvaartverkeer dat hier vlak langs de kust gaat. In het zomerseizoen worden hier sinds 2000 tal van beelden langs deze boulevard opgesteld.
Het Arsenaal is een militair gebouw uit 1833, en maakte deel uit van de nieuwe vesting Terneuzen. Tegenwoordig zijn er horecabedrijven in het Arsenaal gevestigd en dienen de waterkelders sinds 1997 als wijnkelder.
Monument De Vliegende Hollander van P. Griep, een schip in een vroegere kanaalarm, bij de Herengracht.
De Willibrordustoren is het restant van een neogotische katholieke kerk die in 1915 werd ingewijd en in 1968 werd gesloopt. De vroegere pastorie en de kloosterkapel zijn nog intact, en het schip van de kerk wordt aangegeven met bomenrijen.
Oud-Terneuzen, een verzameling oude straatjes en huisjes in de binnenstad van Terneuzen, gesitueerd op de oude 16e-eeuwse vestingwerken.
De Moffenschans, 16e-eeuwse boerenwoning, op de plaats van de schans opgeworpen door voornamelijk Duitse huursoldaten in november 1583 onder aanvoering van Filips van Hohenlohe-Neuenstein om weerstand te kunnen bieden bij een aanval door Spaanse troepen.
Het oude Stadhuis, gelegen aan de Noordstraat, karakteristiek pand met toren. Na het verkrijgen van de stadsrechten is een woonhuis verbouwd met onder meer bouwmateriaal uit de ruïne van het kasteel van de ambachtsheer van Zaamslag. In 1647 volgde een ingrijpende verbouwing, waarbij de kelder werd ingericht als "crymeneel ghevangenhuys". Tevens zetel van de "vierschare". Tijdens de Franse bezetting werd in 1807 de toren verlaagd om plaats te maken voor een semafoor voor marinecommunicatie in de lijn Antwerpen-Vlissingen. In 1859 kreeg de toren het uiterlijk zoals tegenwoordig.
Het huidige stadhuis, een gebouw in de stijl van het brutalisme.
Park aan de Otheensche Kreek.
Het sluizencomplex met bezoekerscentrum Portaal van Vlaanderen.

Vliegende HollanderBewerken

Terneuzen is onder andere bekend als de stad van De Vliegende Hollander, bekend uit de gelijknamige opera van Richard Wagner. Volgens de overlevering zou deze tegen God opstandige kapitein Willem van der Decken uit Terneuzen afkomstig zijn. Terneuzen is overigens nooit een thuishaven geweest voor schepen van de Vereenigde Oostindische Compagnie. In de Gouden Eeuw was Terneuzen namelijk een tamelijk kleine plaats waarvan de economie vermoedelijk gebaseerd was op visserij en (kleinschalige) havengerelateerde op- en overslag. De aanleg van het kanaal Gent-Terneuzen in de jaren 1825-27 is een belangrijke drijfveer geweest voor de groei van Terneuzen als havenstad. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de vestiging van industriële bedrijven als Dow Chemical en Philips geleidt tot verdere groei, wat af te leiden is uit onderstaande grafiek (inwonertal op 1 januari tenzij anders vermeld):^[2]

MonumentenBewerken

Zie ook:

Kaart van het oude centrum van Terneuzen.

MuseaBewerken

Het Schoolmuseum^[3] in Oud-Terneuzen, geopend in 1997, toont een verzameling van schoolspullen uit de 19e en het begin van de 20e eeuw. Sinds 2012 is het museum gevestigd in het voormalige bankgebouw van de Nationale Bank (later ABN AMRO-bank) aan de Nieuwstraat. Het gebouw is van 1919 en is ontworpen door architect ir. H.F.M Mertens.

Natuur en landschapBewerken

Terneuzen ligt aan de Westerschelde, en wel tegenover de Pas van Terneuzen, een vaargeul die op sommige plaatsen meer dan 50 meter diep is. Kenmerkend is de Scheldeboulevard. Terneuzen ligt in een zeekleipoldergebied op een hoogte van ongeveer 1,5 meter, maar het oorspronkelijke polderland is sterk gewijzigd door de aanleg van havens, industrie en infrastructuur. De belangrijkste waterweg is het Kanaal Gent-Terneuzen met de bijbehorende zijkanalen en havens. In het oosten van Terneuzen vindt men de Otheensche Kreek die verder landinwaarts overgaat in Spuikreek, Gat van de Pinte, en de Grote en Kleine Dulper, bij Zaamslag.

Bestuurlijke indelingBewerken

Topografisch kaartbeeld van Terneuzen, per dec. 2014. Klik op de kaart voor een vergroting.

Terneuzen is gelegen aan de zuidoever van de Westerschelde (ofwel Honte) en aan de oostzijde van het Kanaal Gent-Terneuzen. Een belangrijk deel van Terneuzen ligt tussen de Otheensche Kreek en het kanaal. Aan de oostzijde van de Otheensche Kreek liggen de nieuwbouwwijken Othenepolder en Othene. Het voormalig dorpje Othene (of 'Noten' in de streektaal) is opgegaan in de wijk Othene.

WijkenBewerken

Skyline langs de Westerschelde

HavensBewerken

Kanaal Gent-Terneuzen

De jachthaven

Aan de Westerschelde:

Westbuitenhaven
Oostbuitenhaven
Veerhaven
Braakmanhaven
De jachthaven aan de Scheldeboulevard

Aan het Kanaal Gent-Terneuzen (te bereiken via het Sluizencomplex van Terneuzen):

Autrichehaven
Noorderkanaalhaven
Zuiderkanaalhaven
Massagoedhaven
Zevenaarhaven
Zijkanaal A
Zijkanaal B
Zijkanaal C

CoffeeshopsBewerken

Terneuzen is internationaal bekend om zijn twee coffeeshops. De grootste shop, Checkpoint, werd veel bezocht door Fransen en Belgen; de grens is immers dichtbij. In Frankrijk zijn enkele websites gewijd aan de mogelijkheid om in Terneuzen aan softdrugs te komen, zelfs voorzien van routeplanners. Mede door deze informatie is de stroom van het drugstoerisme sinds het jaar 2000 explosief gestegen. Deze toestroom zorgde voor veel overlast en was moeilijk in de hand te houden. Niet alleen waren er problemen op het terrein van verkeersdrukte en parkeren, maar ook op dat van veiligheid en criminaliteit. De gemeente Terneuzen zocht binnen haar politieke mogelijkheden naar een oplossing, maar tegen mogelijke verplaatsing naar de grens werd geprotesteerd door de Belgische overheden. In 2007 en 2008 is door het OM een inval gedaan in Checkpoint omdat er een vermoeden was dat er te veel softdrugs aanwezig waren in het pand. Sinds de laatste inval in Checkpoint is deze gesloten, waardoor de Fransen en Belgen nu meestal voor coffeeshops in Goes kiezen. In 2009 is de eigenaar beschuldigd van het leiden van een criminele organisatie en werd een rechtszaak voorbereid.

Verkeer en vervoerBewerken

Er is een busverbinding van Connexxion naar Goes, Middelburg, Hulst, Oostburg, Kloosterzande, Zelzate en Gent.

Regionale wegenBewerken

De N61 is voor de helft provinciaal en voor een gedeelte van het rijk en loopt van Schoondijke naar Terhole.

De N62 is een provinciale weg die net nabij Goes door de Westerscheldetunnel langs Terneuzen aan de westkant van het Kanaal Gent-Terneuzen gaat over de brug van Sluiskil richting de grens met Zelzate. In 2016 is de Sluiskiltunnel in gebruik genomen.

TreinBewerken

Er heeft ook een spoorverbinding met Gent bestaan, de spoorlijn 54 Mechelen - Terneuzen en spoorlijn 55 Gent - Terneuzen. Deze is echter in 1950 gesloten voor reizigersvervoer, omdat de exploitatie niet rendabel was. Lijn 54 is nu opgebroken tussen Sint-Niklaas en Axelse Vlakte; lijn 55 wordt nog gebruikt door goederentreinen vanaf Terneuzen via Sluiskil, Sas-van-Gent, Zelzate, Wondelgem en spoorlijn 58 naar Merelbeke-Vorming en omgekeerd. In Zeeuws-Vlaanderen is die lijn, samen met de er aangesloten industriële verbindingen (inclusief het restant van lijn 54 tussen Axelse Vlakte en Sluiskil), de enige overblijvende spoorlijn in gebruik.

Er zijn gesprekken om opnieuw een reizigersverbinding met Gent te openen. Tegenwoordig is deze verbinding deels overgenomen door bussen van Connexxion die in het weekend, in de zomer ook op werkdagen, van Middelburg naar Gent rijden.

OnderwijsBewerken

In Terneuzen bevinden zich 14 basisscholen en 1 voor middelbaar onderwijs, namelijk Het Lodewijk College. Ook is er een school (Scalda) voor het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en volwasseneneducatie waar ook een aantal propedeuses van de HZ University of Applied Sciences te volgen zijn.

EvenementenBewerken

Elk jaar in juni vinden de Havendagen plaats, een feest gericht op de haven en het water. Er zijn markten en bekende muziek, en er is kermis. Ook in juni is het Schelde Jazz, een groot jazzfestival. In juli Festival de Ballade, op 't kopje van Kanada met diverse artiesten; lokaal en landelijke bekenden. Het Scheldetheater biedt het hele jaar door concerten en toneelstukken. Daarnaast is er elk jaar in september een middelgrote kermis.

EconomieBewerken

IndustrieBewerken

Veel industrie is te vinden langs de kanaalzone. Op deze terreinen zijn een paar grote bedrijven te vinden waaronder:

Bertschi AG
Broomchemie
Cargill, te Sas van Gent
Dow Chemical, ligt in Hoek maar wordt tot de industriezone van Terneuzen gerekend, echter niet tot de kanaalzone
Katoen Natie
Oiltanking Terneuzen NV
Trinseo, voorheen Styron, voormalig dochterbedrijf van DOW Chemical en eigenaar van een aantal chemische plants op het terrein.
Verbrugge Terneuzen Terminals, Stuwadoor, op- en overslag, transport, bevrachting, agentschap, forwarding voor stuk- en bulkgoederen en projectlading.
Vos Logistics
Yara Sluiskil BV, te Sluiskil

In het begin van de 20e eeuw is hier ook de Staalfabriek Terneuzen gebouwd, die nooit heeft geproduceerd. De ACZC, een cokesfabriek in Sluiskil, heeft bestaan van 1911 tot 2000. Een nieuwe ontwikkeling is het Valuepark Terneuzen. Dit is een nieuw park voor bedrijven in de chemische sector. Daarnaast heeft Terneuzen een aantal conventionele bedrijventerreinen:

Handelspoort
Handelspoort Zuid
Koegorsstraat
Polenweg

WinkelenBewerken

In het centrum zijn de belangrijkste winkelstraten de Noordstraat, de Havenstraat en de Markt. Iets verderop is het Schuttershof gerealiseerd. Verder zijn er in Terneuzen nog winkelgebieden als de Axelsestraat, Winkelcentrum Zuidpolder en Serlippens waar vrij geparkeerd kan worden. Elke laatste zondag van de maand is in het centrum koopzondag. De weekmarkt op de Markt is op woensdag van 8:30 tot 16:00 uur. De weekmarkt bij Winkelcentrum Zuidpolder is op vrijdag van 8:30 tot 16:00 uur.

VoorzieningenBewerken

GezondheidszorgBewerken

ZorgSaam ziekenhuis de Honte

PsychiatrieBewerken

Emergis Terneuzen
stichting wonen en psychiatrie

ReligieBewerken

Terneuzen is een stad met veel verschillende kerken:

Twee Protestantse kerken: Goede Herderkerk en Elimkerk. Elimkerk is een evangelisatie van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk
Rooms-Katholiek: Emmaüskerk
Gereformeerd-vrijgemaakte Kerk: De Levensbron
Gereformeerde Gemeente: Bethlehemkerk
Gereformeerde Gemeente in Nederland: Kerk van de Gereformeerde Gemeente in Nederland
Oud Gereformeerde Gemeenten: Kerk van de Oud Gereformeerde Gemeente
Evangelische Gemeente: De Kandelaar
Hersteld Hervormde Kerk: In De Levensbron
Pinkstergemeente: Capitol Family Centre

Er is ook een moskee, Bilal-i Habesi, een koninkrijkszaal van Jehova's getuigen en een kerkelijke gemeente Leger des Heils.

Een Vrijmetselaarsloge bevindt zich in de voormalige Gereformeerde kerk in de buurtschap Spui.

Diverse kerken zijn ook gesloten, en vervolgens (soms gedeeltelijk) gesloopt en/of verbouwd tot een nieuwe, niet-religieuze, bestemming:

Gereformeerde kerk, tegenwoordig winkelruimte.
Grote kerk, cultureel centrum, ook nog als protestantse kerk in gebruik.
Opstandingskerk, voormalige protestantse kerk, gesloopt.
Sint-Willibrorduskerk, voormalige katholieke kerk, gesloopt, waarbij de toren gespaard werd.

Geboren in TerneuzenBewerken

Simon Hamelink (1843-1900), directeur van de Nederlandsche Tramweg Maatschappij
Mattheus de Bruyne (1895-1973), kolonel
Emile Buysse (1910-1987), auteur
José de Meijer (1915-2000), politicus
Pierre van Hauwe (1920-2009), musicus, muziekpedagoog en componist
Francien de Zeeuw (1922-2015), verzetsstrijdster
Frans Drabbe (1925-2011), vakbondsbestuurder
Joseph Ysebaert (1925-2006), priester
Mathilde Willink (1938-1977), (ex-)echtgenote en muze van de schilder Carel Willink
Arnold Wensink (1946), dirigent en kapelmeester
Michiel van Haersma Buma (1951), dijkgraaf
Gerard van Klaveren (1951), politicus
Karel van Soest (1951), politicus
Hendrik Boland (1953), wethouder, docent en directeur
Gert de Meijer (1953-2006), gitarist
Ton Kalle (1955), beeldhouwer
Jos de Mul (1956), hoogleraar filosofie
Jos de Putter (1959), documentairemaker en kunstenaar
Jeroen Doorenweerd (1962), schilder, beeldhouwer
Erik de Bruyn (1962), regisseur, acteur en scenarist
Frank van Pamelen (1965), schrijver, dichter, cabaretier en columnist
Ad Verbrugge (1967), filosoof
Sandra Roelofs (1968), vrouw van de voormalige Georgische president Micheil Saakasjvili
Karin Bakker (1969), Belgisch ultra-langeafstandsloopster
Floortje Zwigtman (1974), kinderboekenschrijfster
Marian Witte (1975), politica
Laurens Joensen (1978), singer-songwriter
Judith Keijzers (1978), politica
Andreas Pol (1982), programmamaker en presentator
Karim Bannani (1988), voetballer
Kai Merckx (1991), radio-dj
Aron van Lare (2003), voetballer