Stins

voormalige burcht of landhuis in Friesland

Een stins (mv. zowel stinsen als stinzen; de z is historisch juist) is een middeleeuwse, verdedigbare, bewoonbare toren (later ook horizontaal gebouwd) in de Nederlandse provincies Friesland en Groningen. Het oorspronkelijk Friese woord stins betekent steenhuis. Onderzoek wijst uit dat er honderden van zulke stinzen zijn geweest. Vele zijn later opgegaan in de grote landhuizen die de naam state droegen en met deze staten zijn vele stinzen ten onder gegaan. De enige nog bestaande middeleeuwse stins is de Schierstins in Veenwouden, maar ook in de Allemastate te Oudwoude is de oude (zaal)stins nog goed herkenbaar. De Schierstins kan worden bezocht, de Allemastate wordt particulier bewoond. Het woord stins wordt geregeld gebruikt voor een state die op een stins teruggaat.

De Schierstins in Veenwouden

Stinzen in oude zin komen ook in het in Duitsland gelegen Oost-Friesland voor en heten daar 'steinhaus'. Een zeldzaam voorbeeld is het Steenhuis Bunderhee. In de provincie Groningen worden stinzen in oude zin aangeduid met steenhuis. Het enige daar nog bestaande steenhuis is het Iwema-steenhuis. De verder ontwikkelde steenhuizen worden in Groningen steens of borg genoemd.

Tegenwoordig hebben vele moderne wooncomplexen in Friesland, maar ook ver daarbuiten, een naam die eindigt op state. In totaal zou Friesland ooit ruim 175 states hebben gekend.

Geschiedenis bewerken

De verdedigbare stinzen werden gebouwd als gebouw waarin, in tijden van gewapende strijd, enkele gezinnen zich veilig konden terugtrekken. Met name rijke families konden zich dit veroorloven. Nadat de stinzen hun verdedigiingsfunctie hadden verloren, werden ze verlaten of uitgebreid tot aanzienlijke huizen (state). Deze landhuizen waren van rijke, adellijke of aanzienlijke heren, die dikwijls landgoederen bezaten, en dikwijls ook bestuurlijke functies bezetten, zoals die van grietman. De meeste staten en stinzen zijn in de negentiende eeuw afgebroken, toen het te duur werd om ze goed te kunnen onderhouden. Enkele nog bestaande fungeren als museum. Bij de resterende staten en borgen (in Groningen) liggen vaak fraaie parken en tuinen.

Stinzen en states bewerken

Naam Alternatieve naam Plaats Jaar stichting Jaar sloop Afbeelding Bijzonderheden
Aebinga State Abbema-huis, Abbinga State Huizum voor 1402 1859
Allemastate Oudwoude voor 1495 nog bestaand  
Andringahuis Oenkerk voor 1698 1895
Andringastate Oldeboorn 15e eeuw of eerder 1894, een vleugel gespaard  
Aylva State Het Slot, de Spijker Ternaard ca. 1658 1882
Aytta State Boekama State Swichum 15e eeuw of eerder 1794
Beuckenswijk Sondel 1664 1885
Broersma State Kollum 1505 of eerder 1680
Burmania State Haijema State Stiens 1550 of eerder na 1722
Camminghaslot Jelmera State Ballum begin 15e eeuw 1828
Cammingha State Hooghiemstra, Hooghuistra, Camminga Arum 1652 of eerder voor 1724
Crackstate Heerenveen 1608 bestaand  
Dekemastate Fetsa State, Camstra State of Camstrahuys Jelsum waarschijnlijk 13e eeuw bestaand   tuin en park met stinzenflora
Domastate Beetgum 16e eeuw? 16e eeuw?
Elgersma State Boer onbekend voor 1830   portaal resteert (verplaatst naar de kerk van Boer)
Eminga State Hijum onbekend voor 1786
Epema State IJsbrechtum 13e eeuw (stins) bestaand (opvolger)  
Eysinga State Oenkerk 1412 of eerder 1759
Eysinga State Asingastins, Essinghastins Rinsumageest 13/14e eeuw 1909  
Fogelsangh State Veenklooster 1646 bestaand   publiek toegankelijk park
Foppinga State Dronrijp waarschijnlijk 14e eeuw 1742
Galama State Koudum voor 1500 voor 1788
Gerbranda State Mernstera State, Groot Marnstra Almenum voor 1345 (eind 15e eeuw verplaatst) bestaand
Groot Deersum Great Dearsum ten oosten van Achlum ca. 1658 bestaand (deels)
Groot Terhorne Martena State, Thoe Hoerne tussen Beetgum en Beetgumermolen 1496 of eerder 1879  
Hania state Sytzama state aan de Vossleane, Tzummarum 15e eeuw begin 19e eeuw pentekening van Sytzema state anno 1723 door Stellingwerf[1]
Harinxma State Mockema State Jelsum voor 1708 onbekend
Harinxmastate Beetsterzwaag 1843 bestaand  
Harsta State Hersma State Hogebeintum 1511 of eerder bestaand   tuin met stinzenflora
Heemstra State Oenkerk begin 16e eeuw of eerder 1972
Heeremahuis Heremastate Bolsward 15e eeuw bestaand  
Herema State Joure onbekend (stins in 1581 gesloopt); 1589 bestaand  
Herjuwsma State Juwsma State, Burmania State Ferwerd voor 1500 1816
Hinnemastate Hennemastate Jelsum voor 1501 1732  
Groot Hermana Minnertsga onbekend (mogelijk 9e eeuw) ca. 1700 (vervangen door boerderij)
Holdinga State Auta, Nye Holdinga, Holdingaburg Anjum ca. 1580-1595 (mogelijk voorganger) 1831  
Hottinga State Pietersbierum voor 1640 1844
Hoxwier Mantgum 15e eeuw of eerder ca. 1748
Hoytema State Jonkershuizen 1503 (herbouw 1779) 1906  
Jellema State Oosterend ??? ???
Jongema State Rauwerd onbekend (1515 stins verwoest); herbouw 15e eeuw 1912   poort aanwezig, publiek toegankelijk park
Kingma State Zweins 1500 of eerder 1864   portiershuis resteert in de buurtschap Kingmatille
De Klinze Oppe Clinke, Aysma State Oudkerk 1567 of eerder bestaand   park
Liauckama State Sexbierum 14e eeuw of eerder 1824   poortgebouw resteert
Lycklama state Lycklamastins Wolvega 17e eeuw 1736  
Lyndenstein Beetsterzwaag 2e helft 17e eeuw; 1821 herbouwd bestaand  
Martenastate Cornjum 1579 bestaand (opvolger in origineel park)   park met stinzenflora
Mellema State Oostrum voor 1511 1735  
Monsmastate Bolsward 1709 bestaand  
Ockingastins Ockingahuis Franeker 15e eeuw 1887   traptoren opgenomen in fragmentengebouw
Oenemastate Heerenveen 1640 bestaand (opvolger)  
Offinga State Hallum 11e eeuw 1738
Osinga State Langweer 17e eeuw in 1939 vervangen door een soort kopie  
Papinga stins Leeuwarden opgenomen in Princessehof
Poptaslot Heringastate Marssum 16e eeuw bestaand   toegankelijk op afsprask
Riniastate Oudemirdum 1843 bestaand  
Roordaburg Hitzum
Roordastate Franeker 16e eeuw 1765
Ropta State (Metslawier) Metslawier voor 1297 1731  
Schierstins Veenwouden rond 1300 bestaand   stinsmuseum
Sjaerdemaslot Franeker 1446 1727  
Stania State Oenkerk ca. 1520 bestaand (opvolger)   publiek toegankelijk park
Thetinga State Wieuwerd voor 1512 1733
Tjaarda State Rinsumageest 1242 na 1834  
Uniastate Beers onbekend (1e vermelding 17e eeuw) poortgebouw resteert   contouren state in staal opgetrokken
Unia State Oenkerk  
Walburgastate Pietersbierum /
Sexbierum (1909-1984)
1857  
Waltastins Sneek 1540  
Walta State Tjerkwerd
Ylostins IJlst
Zyaerda State Lombersburen

Zie ook bewerken

Externe links bewerken

Commons heeft mediabestanden in de categorie Country estates in Friesland.