Gebruiker:RonnieV/Stadsrechten - gemengde sortering

Aan een aantal plaatsen in Nederland zijn ooit stadsrechten toegekend. Van sommige van de plaatsen op de lijst is niet bekend of, en zo ja, wanneer stadsrechten verleend zijn. Dat die plaatsen, met name de meeste Friese steden, Appingedam en Groningen, wel een eigen stadsrecht bezaten staat daarbij echter niet ter discussie.

De toekenning van stadsrechten heeft sinds de herzieningen van de grondwet in 1848 en de daaruit voortvloeiende Gemeentewet van 1851 geen betekenis meer. Vanuit sociaal-geografisch gezichtspunt hebben veel van deze plaatsen niet de bevolkingsaantallen die de benaming rechtvaardigen voor wat nu onder een stad wordt verstaan.

Tabel bewerken

Stad	Jaartal	Provincie
Aardenburg	1127
Abbekerk^[1]	1414	Noord-Holland
Alkmaar	1254	Noord-Holland
Almelo	1394	Overijssel
Ameide	1277
Amersfoort	1259	Utrecht
Ammerstol	1322
Amsterdam	1306	Noord-Holland
Appingedam	1327	Groningen
Arnemuiden	1574	Zeeland
Arnhem	1233	Gelderland
Asperen	1314
Assen^[2]	1809	Drente
Austerlitz	1806	Utrecht
Axel	1213	Zeeland
Baarn^[3]	1350 Omstreeks 1350	Utrecht
Barsingerhorn^[1]	1415
Batenburg	1349
Bergen op Zoom	1212 voor 1212^[4]	Noord-Brabant
Berlikum	1355
Beverwijk	1298	Noord-Holland
Biervliet	1183	Zeeland
Bolsward	1455	Friesland
Borculo	1375	Gelderland
Breda^[5]	1198-1212	Noord-Brabant
Bredevoort	1388 voor 1388
Brielle	1306	Zuid-Holland
Bronkhorst	1482	Gelderland
Brouwershaven	1403
Bunschoten	1383	Utrecht
Buren	1395
Coevorden	1408	Drente
Kuilenburg	1318
Delden	1322 voor 1322; opnieuw in 1333	Overijssel
Delft	1246	Zuid-Holland
Delfzijl	1825	Groningen
Haag Den Haag	1806, herbevestigd in 1811
Deventer^[6]	1123	Overijssel
Doesburg	1237	Gelderland
Doetinchem	1236	Gelderland
Dokkum	1298	Friesland
Domburg	1223	Zeeland
Dordrecht	1220	Zuid-Holland
Echt	1343	Limburg
Edam	1357	Noord-Holland
Eembrugge	1300	Noord-Holland
Eemnes-Binnen	1439	Noord-Holland
Eemnes-Buiten	1352	Noord-Holland
Eindhoven	1232	Noord-Brabant
Elburg	1233	Gelderland
Enkhuizen	1355	Noord-Holland
Enschede	1325	Overijssel
Franeker	1374	Friesland
Geertruidenberg	1213	Zeeland
Geervliet	1381
Gendt	1233
Genemuiden	1275	Zeeland
Gennep	1371 voor 1371
Goedereede	1312	Zuid-Holland
Goes	1405	Zeeland
Goor	1263	Overijssel
Gorinchem	1322	Zuid-Holland
Gouda	1272	Zuid-Holland
Grafhorst	1333
Gramsbergen	1442	Overijssel
Grave	1233
Groenlo	1277	Gelderland
Groningen^[7]	1227	Groningen
Haarlem	1245	Noord-Holland
Haastrecht	1396	Zuid-Holland
Hardenberg	1362	Overijssel
Harderwijk	1231	Gelderland
Harlingen	1234	Friesland
Hasselt	1252	Overijssel
Hattem	1299	Overijssel
Heenvliet	1469
Helmond	1232	Noord-Brabant
Hem^[1]	1414	Noord-Holland
Heukelum	1391
Heusden	1318	Noord-Brabant
Hindeloopen	1225	Friesland
Hoogwoud^[1]	1414	Noord-Holland
Hoorn	1357	Noord-Holland
Huissen	1314	Gelderland
Hulst	1180	Zeeland
IJlst	1268	Friesland
IJsselstein	1331	Utrecht
IJzendijke	1303
Kampen	1236	Overijssel
Kessel	1312	Limburg
Klundert	1357
Kortgene	1431	Zeeland
Laag-Keppel	1404	Overijssel
Langedijk^[1]	1415 ^[8]	Noord-Holland
Leerdam	1407	Zuid-Holland
Leeuwarden	1285	Friesland
Leiden	1266	Zuid-Holland
Lochem	1233	Gelderland
Maasbommel	1328	Noord-Brabant
Maassluis	1811	Zuid-Holland
Maastricht^[9]	1204 Voor 1204	Limburg
Medemblik	1289	Noord-Holland
Megen	1357
Meppel	1644,^[10] 1809	Drente
Middelburg	1217	Zeeland
Monnickendam	1355	Noord-Holland
Montfoort	1329	Zuid-Holland
Montfort	1294	Limburg
Muiden	1296	Noord-Holland
Naarden	1255	Noord-Holland
Nieuwpoort	1283	Zuid-Holland
Nieuwstadt	1263 of 1271
Nijkerk	1413	Gelderland
Nijmegen	1230 (in Romeinse tijd) vrije Duitse Rijksstad
Oisterwijk	1230^[11]
Oldenzaal	1249	Overijssel
Ommen	1248	Overijssel
Oostburg	1237
Oosterhout	1809^[12]
Ootmarsum	1325	Overijssel
Oss	1399	Noord-Brabant
Oudewater	1265	Zuid-Holland
Philippine	1506
Purmerend	1410	Noord-Holland
Ravenstein	1380	Noord-Brabant
Reimerswaal	1374
Rhenen	1250-1258	Gelderland
Rijssen	1243	Overijssel
Roermond	1231	Limburg
Roosendaal	1809	Noord-Brabant
Rotterdam	1340	Zuid-Holland
Schagen^[1]	1415	Noord-Holland
Schellinkhout^[1]	1402	Noord-Holland
Schiedam	1275	Zuid-Holland
Schoonhoven	1280	Zuid-Holland
Gravenzande 's-Gravenzande	1246	Zuid-Holland
Heerenberg 's-Heerenberg	1379	Gelderland
Hertogenbosch 's-Hertogenbosch	1184	Noord-Brabant
Sint Anna ter Muiden	1242
Sint-Maartensdijk	1491
Sint-Oedenrode	1232
Sittard	1243	Limburg
Sloten	1426	Friesland
Sluis	1290	Zeeland
Sneek	1456	Friesland
Spanbroek^[1]	1414	Noord-Holland
Staverden	1298	Gelderland
Stavoren^[13]	1058-1068	Friesland
Grootebroek Grootebroek (of Broek)	1364
Niedorp Stede Niedorp^[1]	1415
Steenbergen	1272
Steenwijk	1327	Overijssel
Susteren	1276	Limburg
Terborg	1419	Gelderland
Terneuzen	1584	Zeeland
Texel^[1]	1415	Noord-Holland
Tholen	1366	Zeeland
Thorn	1250 13e eeuw	Limburg
Tiel	1250 13e eeuw	Gelderland
Tilburg	1809	Noord-Brabant
Utrecht	1122^[14]	Utrecht
Valkenburg	1452	Limburg
Veere	1355	Zeeland
Venlo	1343	Limburg
Vianen	1336	Zuid-Holland
Vlaardingen	1273	Zuid-Holland
Vlissingen	1315	Zeeland
Vollenhove	1354	Overijssel
Waalwijk	1303	Noord-Brabant
Wageningen	1263	Gelderland
Weert	1414	Noord-Brabant
Weesp	1355	Noord-Holland
Wessem	1150 Na 1150, voor 1329
Westkapelle	1223	Zeeland
Westwoud^[1]	1414	Noord-Holland
Wieringen^[1]	1432	Noord-Holland
Wijk bij Duurstede	1300
Willemstad	1585	Noord-Brabant
Wilsum	1331
Winkel^[1]	1415
Winschoten	1825	Groningen
Woerden	1372	Zuid-Holland
Workum	1399	Friesland
Woudrichem	1284
Zaandam	1812	Noord-Holland
Zaltbommel	1231	Noord-Brabant
Zevenaar	1487	Gelderland
Zevenbergen	1427	Noord-Brabant
Zierikzee	1248	Zeeland
Zutphen	1190	Overijssel
Zwolle	1230	Overijssel

Verdwenen steden bewerken

Burghorn, stadsrechten in 1492, maar nooit ontwikkeld tot stad. Is als buurtschap opgegaan in de bebouwde kom van Schagen.
Delfshaven, stadsrechten in 1825, is als wijk opgegaan in Rotterdam.
Gasperde, stadsrechten in 1382, in 1405 tijdens de Arkelse Oorlogen verwoest. Later werd hier het dorp Hagestein gesticht.
Geyne, stadsrechten in 1295, werd in 1333 door de Hollanders verwoest en niet meer opgebouwd. Op deze plaats ligt nu Nieuwegein
Hughevliet, stadsrechten in de 13e eeuw, is verdronken in de golven.
Niervaart, stadsrechten in 1357, is verdronken in de golven. Later werd op dezelfde plaats Klundert gesticht, dat eveneens stadsrechten kreeg.
Reimerswaal, stadsrechten in 1374, is verdronken in de golven.

Verloren stadsrechten bewerken

Sinds de grondwetsherziening van 1848 is het begrip stadsrechten komen te vervallen. Er zijn echter ook plaatsen die in een eerder stadium hun stadsrechten kwijtraakten:

Austerlitz - de plannen uit 1806 om er een stad van te maken werden nooit ten volle geïmplementeerd, en in 1812 werd de plaats heringedeeld bij Zeist.
Eembrugge heeft sinds 1300 stadsrechten, die officieel nooit zijn afgenomen. Omdat het zich niet ontwikkelde, werd het echter al snel niet meer als stad beschouwd. In de tijd van de Republiek had het geen zitting in de Staten van Utrecht en in het Koninkrijk werd het geen zelfstandige stad.
Nijenstede, stadsrechten vóór 1362, deze werden overgelegd naar de plaats Hardenberg, doordat de meeste bewoners daarheen verhuisden in verband met de burcht die er destijds werd gebouwd.
Noordwijk, kreeg op 1 april 1398 stadsrechten verleend, maar graaf Albrecht nam de verleningsbrieven op 12 maart 1399 weer terug, omdat de indieners niet gerechtigd waren tot een dergelijk verzoek (formeel is er dus geen sprake van verleende stadsrechten).^[15]
Staverden is vergelijkbaar met Eembrugge: het kreeg in 1298 stadsrechten, die nooit formeel zijn afgenomen, maar gold de facto niet als stad. Het had geen zitting in de Staten van de Kwartieren en werd in het Koninkrijk geen zelfstandige stad.
Vreeland, had van 1265 tot 1560 stadsrechten, hoewel sommige historici betwisten of de stadsrechten daadwerkelijk zijn ontnomen, wordt er algemeen aangenomen dat dit wel het geval is.
In 1426 verloren vrijwel alle West-Friese 'plattelandssteden' de stadsrechten die ze in de meeste gevallen pas tien tot twintig jaar eerder hadden verkregen. Dit vanwege hun steun aan Jacoba van Beieren in de Hoekse en Kabeljauwse twisten. De meeste steden kregen hun rechten binnen enige tientallen jaren weer terug, met uitzondering van de stede Wognum, die onder de jurisdictie van Hoorn werd gesteld en niet meer zelfstandig werd.

Ook zijn er plaatsen die vergaande stedelijke rechten kregen. Deze worden soms ook tot de plaatsen met stadsrechten gerekend, omdat deze bundel aan stedelijke rechten in de praktijk bijna hetzelfde effect had als echte stadsrechten. Het gaat in dit verband om de plaatsen Diepenheim, Kuinre, Linne, Obdam-Hensbroek, Sas van Gent, Sijbekarspel, en Wijdenes en Oosterleek.

Blokzijl bewerken

Hoewel Blokzijl door stadhouder Willem III stadsrechten kreeg verleend, werden deze niet door de Staten van Overijssel erkend. Dit stadsrecht wordt in de literatuur dan ook beschouwd als een 'onbevoegd' verleend stadsrecht.^[16]

Emmeloord bewerken

Aan Emmeloord, de hoofdplaats van de gemeente Noordoostpolder, werden in 1992 bij wijze van ludieke actie 'stadsrechten' verleend. Dit werd gedaan door de Commissaris van de Koningin van Noord-Holland uit naam van de Staten van Holland, die in de tijd van de Republiek over dit deel van de Zuiderzee hadden geheerst.^[17] Uiteraard is deze ceremonie zonder betekenis, aangezien de Nederlandse wet geen steden erkent en Emmeloord geen zelfstandige entiteit is.

Zie ook bewerken

Lijst van steden in België
Vlek (nederzetting): met name in Friesland en Noord-Brabant zijn wel bijzondere rechten verleend aan nederzettingen met stedelijke kenmerken die geen stad heetten.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Het betreft hier een stadsrechtverlening uit een hele serie stadsrechtverleningen in het begin van de 15e eeuw waarmee vrijwel het gehele West-Friese platteland een of andere vorm van stadsrechten kreeg. Dit was in vrijwel alle gevallen een zuiver juridische constructie en de meeste van deze 'steden' hebben zich nooit daadwerkelijk tot stad ontwikkeld.
↑ Stadsrechten op Encyclopedie Drenthe Online
↑ De oorsprong van Baarn op www.baarn.nl
↑ Het is niet precies bekend wanneer Bergen op Zoom stadsrechten heeft verworven doordat de stadsarchieven bij een grote stadsbrand in 1397 verloren zijn gegaan. Aangenomen wordt dat dit bij of al voor het afscheiden van de stad als heerlijkheid is gebeurd.
↑ Breda, stad van borderlords en baronnen, door Leo Nierse. Blz. 21
↑ In 952 werd het een stad (urbs) genoemd in een schenkingsoorkonde van koning Otto I aan het Mauritiusklooster in Maagdeburg, Online versie; 1ste helft 12de eeuw eerste vastlegging van rechten, vrije Duitse Rijksstad
↑ Bedelorden en begijnen in de stad Groningen tot 1594 Door F. J. Bakker. Het hier gegeven jaartal is de eerste zekere vermelding van Groningen als stad. Er zijn vermoedens dat Groningen mogelijk tussen | 1122 en | 1190; of 1190 en | 1230 ongeschreven stadsrecht heeft gekregen; echter de eerste onomstotelijke verwijzing wordt gevonden in | 1227.
↑ Er wordt van uitgegaan dat Langedijk zijn stadsrechten terug kreeg nadat deze waren afgenomen na een verloren strijd van Willems dochter Jacoba van Beieren tegen haar rivaal Philips van Bourgondië. Zie voor meer informatie hierover de subkop Langedijk#StadsrechtenStadrechten op het artikel van Langedijk.
↑ Dit jaartal markeert de oudst bewaarde oorkonde waarin de | tweeherigheid van Maastricht wordt vastgelegd. Maastricht heeft nooit een stadsbrief gehad waarin de stadsrechten werden vastgelegd, waarschijnlijk omdat het al zo'n oude stad was. De meeste auteurs gaan ervan uit dat Maastricht al in de Merovingische tijd stedelijke kwaliteiten had, voor zover het die in de laat-antieke periode al niet had, toen het de rol van | civitas-hoofdstad overnam van | Tongeren. De 6e-eeuwse geschiedschrijver | Gregorius van Tours schrijft in zijn | Historia Francorum over Maastricht als urbs treiectinsis, de "stad Maastricht".
↑ Meppel kreeg in 1648 van de drost van Drenthe voorwaarden waarop men zich in het stadje kon vestigen. Stadsrechten op Encyclopedie Drenthe Online
↑ Website Oisterwijk
↑ Website Oosterhout
↑ Stavoren. Gemeente Sudwest Fryslân. Geraadpleegd op 3 september 2014.
↑ In de rond 766 door Willibald (priester)Willibald geschreven vita over Bonifatius wordt Utrecht (Trecht) een urbs genoemd; online versie (MGH), blz. 47, regel 25. In de door Liudger, vermoedelijk rond 795, geschreven vita over Gregorius van Utrecht noemt deze Traiectum (Utrecht)Traiectum (Utrecht) een antiquam civitatem: een oude stad; online versie (MGH), blz. 71, regel 35. In 936 wordt een oorkonde opgemaakt: koning keizer Otto I de GroteOtto I schenkt de stad Utrecht (civitate Traiectensi) het muntrecht.
↑ Meijer, A.H. (1992) Straatnamenboek van Noordwijk: Noordwijks historie vanuit de straatnaam
↑ J.C.M. Cox, Stadsrechtelijke steden en www.stadsrechten.nl, lezing. Hier staat: "In de 17e en 18e eeuw vinden geen verdere stadsrechtverleningen plaats." Zie ook voetnoot 28 aldaar: "Het ‘geval’ Blokzijl in 1672 wordt, in navolging van de toenmalige Staten van Overijssel, door auteur dezes als een ‘onbevoegd verleend stadsrecht’ beschouwd."
↑ Gemeente Noordoostpolder - Stadsrechten Emmeloord

[[Categorie:Geschiedenis van Nederland naar stad| ]] [[Categorie:Lijsten van Nederlandse steden|Stadsrechten]]

[west-friesland-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Het betreft hier een stadsrechtverlening uit een hele serie stadsrechtverleningen in het begin van de 15e eeuw waarmee vrijwel het gehele West-Friese platteland een of andere vorm van stadsrechten kreeg. Dit was in vrijwel alle gevallen een zuiver juridische constructie en de meeste van deze 'steden' hebben zich nooit daadwerkelijk tot stad ontwikkeld.

[assenencyclopediedrenthe.nl-2] Stadsrechten op Encyclopedie Drenthe Online

[baarn.nl-3] De oorsprong van Baarn op www.baarn.nl

[4] Het is niet precies bekend wanneer Bergen op Zoom stadsrechten heeft verworven doordat de stadsarchieven bij een grote stadsbrand in 1397 verloren zijn gegaan. Aangenomen wordt dat dit bij of al voor het afscheiden van de stad als heerlijkheid is gebeurd.

[5] Breda, stad van borderlords en baronnen, door Leo Nierse. Blz. 21

[Deventerurbs-6] In 952 werd het een stad (urbs) genoemd in een schenkingsoorkonde van koning Otto I aan het Mauritiusklooster in Maagdeburg, Online versie; 1ste helft 12de eeuw eerste vastlegging van rechten, vrije Duitse Rijksstad

[7] Bedelorden en begijnen in de stad Groningen tot 1594 Door F. J. Bakker. Het hier gegeven jaartal is de eerste zekere vermelding van Groningen als stad. Er zijn vermoedens dat Groningen mogelijk tussen | 1122 en | 1190; of 1190 en | 1230 ongeschreven stadsrecht heeft gekregen; echter de eerste onomstotelijke verwijzing wordt gevonden in | 1227.

[8] Er wordt van uitgegaan dat Langedijk zijn stadsrechten terug kreeg nadat deze waren afgenomen na een verloren strijd van Willems dochter Jacoba van Beieren tegen haar rivaal Philips van Bourgondië. Zie voor meer informatie hierover de subkop Langedijk#StadsrechtenStadrechten op het artikel van Langedijk.

[9] Dit jaartal markeert de oudst bewaarde oorkonde waarin de | tweeherigheid van Maastricht wordt vastgelegd. Maastricht heeft nooit een stadsbrief gehad waarin de stadsrechten werden vastgelegd, waarschijnlijk omdat het al zo'n oude stad was. De meeste auteurs gaan ervan uit dat Maastricht al in de Merovingische tijd stedelijke kwaliteiten had, voor zover het die in de laat-antieke periode al niet had, toen het de rol van | civitas-hoofdstad overnam van | Tongeren. De 6e-eeuwse geschiedschrijver | Gregorius van Tours schrijft in zijn | Historia Francorum over Maastricht als urbs treiectinsis, de "stad Maastricht".

[encyclopediedrenthe.nl-10] Meppel kreeg in 1648 van de drost van Drenthe voorwaarden waarop men zich in het stadje kon vestigen. Stadsrechten op Encyclopedie Drenthe Online

[11] Website Oisterwijk

[12] Website Oosterhout

[Stavoren-13] Stavoren. Gemeente Sudwest Fryslân. Geraadpleegd op 3 september 2014.

[Utrecht-14] In de rond 766 door Willibald (priester)Willibald geschreven vita over Bonifatius wordt Utrecht (Trecht) een urbs genoemd; online versie (MGH), blz. 47, regel 25. In de door Liudger, vermoedelijk rond 795, geschreven vita over Gregorius van Utrecht noemt deze Traiectum (Utrecht)Traiectum (Utrecht) een antiquam civitatem: een oude stad; online versie (MGH), blz. 71, regel 35. In 936 wordt een oorkonde opgemaakt: koning keizer Otto I de GroteOtto I schenkt de stad Utrecht (civitate Traiectensi) het muntrecht.

[15] Meijer, A.H. (1992) Straatnamenboek van Noordwijk: Noordwijks historie vanuit de straatnaam

[16] J.C.M. Cox, Stadsrechtelijke steden en www.stadsrechten.nl, lezing. Hier staat: "In de 17e en 18e eeuw vinden geen verdere stadsrechtverleningen plaats." Zie ook voetnoot 28 aldaar: "Het ‘geval’ Blokzijl in 1672 wordt, in navolging van de toenmalige Staten van Overijssel, door auteur dezes als een ‘onbevoegd verleend stadsrecht’ beschouwd."

[17] Gemeente Noordoostpolder - Stadsrechten Emmeloord

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]