Geschiedenis van station Utrecht Centraal

Ten minste één Wikipediagebruiker vindt dat de tekst van Station Utrecht Staatsspoor in dit artikel ingevoegd zou moeten worden, of dat er een duidelijkere afbakening tussen deze artikelen dient te worden gemaakt. Als de tekst wordt ingevoegd, dient dat artikel een redirect te worden (hier melden).

Ten minste één Wikipediagebruiker vindt dat de tekst van Station Utrecht Buurtstation in dit artikel ingevoegd zou moeten worden, of dat er een duidelijkere afbakening tussen deze artikelen dient te worden gemaakt. Als de tekst wordt ingevoegd, dient dat artikel een redirect te worden (hier melden).

De geschiedenis van Station Utrecht Centraal kan in vier perioden worden ingedeeld: de periode van 1843 tot en met 1938-1940 toen Utrecht verschillende stations had voor de diverse richtingen en spoorwegmaatschappijen. De periode van 1938-1940 tot en met 1973 toen Utrecht voor het eerst een Centraal Station had (in de oorspronkelijke en functionele betekenis) met een stationsgebouw van Sybold van Ravesteyn, de periode 1973 tot en met 2016-2018 toen Utrecht Centraal onderdeel uitmaakte van het Hoog Catharijne-complex en de periode vanaf 2016-2018, toen het station was omgebouwd tot een OV-terminal, en losgekoppeld ging worden van het Hoog Catharijne-complex.

Utrecht Centraal
Afkorting	Ut
Opening	18 december 1843
Lijn(en)	Centraalspoorweg, Rhijnspoorweg, Staatslijn H, Spoorlijn Utrecht - Rotterdam
Externe link	NS-stationsinformatie
Portaal    Openbaar vervoer

Luchtfoto van Station Utrecht Centraal met zowel een oud, toen nog te slopen, deel uit 1989 als een nieuwbouwdeel uit 2013, gezien vanuit het zuidwesten; 9 maart 2014.

Station Rijnspoorweg; 1859.

Perron van de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij in 1866, later het Centraal Station.

Media afspelen

De brand in 1938 in het Centraal Station en de gevolgen.

Voorgevel van het oude gebouw van het Utrechtse Centraal Station in 1973, kort voor de sloop.

De overgang tussen het stationsgebied en Hoog Catharijne uit 1973 in april 2006

De replica "Marc Seguin" tijdens de viering van 150 jaar spoorwegen in Utrecht.

Ligging en emplacement

Het station ligt ten westen van de Utrechtse binnenstad, op de plaats waar de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij in 1843 het eerste station van de stad Utrecht opende. Dat oorspronkelijke station bood Utrecht een treinverbinding met Amsterdam en later ook Arnhem. In 1863 legde de NCS de spoorlijn naar Zwolle aan. Het NRS-station werd het beginpunt van deze lijn. Tegelijkertijd bouwde de NCS het Buurtstation, vanwaar de lokale treinen naar Amersfoort, Baarn en Zeist vertrokken. Het NRS-station en het buurtstation waren door de Leidse Rijn van elkaar gescheiden. Een loopbrug over de Leidse Rijn verbond de beide stations. In 1870 werd de door de Staat der Nederlanden aangelegde spoorlijn naar 's-Hertogenbosch geopend. De staat en de NRS konden geen overeenstemming bereiken over een gezamenlijk gebruik van het NRS-station. De staat bouwde daarom een eigen station, station Utrecht SS, 750 meter ten zuiden van het NRS-station. Aan de oostkant van het centrum bouwde de HSM in 1874 het Maliebaanstation.

Van al deze stations was het NRS-station het meest gunstig gelegen. In 1874 werd Utrecht SS gesloten. Vanaf 1901 reden de treinen vanuit Hilversum door vanuit Lunetten naar het NRS-station. In 1921 kwam er een verbinding tussen Hilversum en het buurtstation. Meer en meer treinen uit Hilversum reden naar het buurtstation, in 1939 resulteerde dit in het sluiten van het Maliebaanstation. Ondertussen werd het NRS-station in 1909 omgedoopt in "Centraal Station". Na een uitbreiding van de capaciteit van het Centraal Station, werd het buurtstation in 1937 overbodig, want met de bouw van de Leidseveertunnel, die werd voltooid in 1940, konden de buurtsporen worden doorgetrokken, en werden er vier kopsporen aangelegd direct naast het stationsgebouw.

Naar aanleiding van Spoorslag '70 is er in dat jaar, voor het eerst buiten de klassieke overkappingen, een nieuw eilandperron in gebruik genomen. Ter hoogte van het huidige zesde perron met de sporen 14 en 15. De grootschalige verbouwing van het station tot onderdeel van het Hoog Catharijne complex was tussen 1975 en 1981 aangegrepen om drie van de vier buurtsporen (dat waren toen nog allemaal kopsporen) te verlengen. De twee middelste buurtsporen zijn, in fasen, doorgaande sporen richting het zuiden geworden door deze onder de verhoogde stationshal, de Katreinetoren en het Rayongebouw door, te verlengen. Het betroffen de (huidige) sporen 4 en 5. Aan de zuidzijde was op de positie van het huidige spoor 5b een kopspoor in de zuidelijke richting dat daarvoor als fietsperron werd gebruikt. De doorgetrokken sporen werden de eerste jaren overigens vooral gebruikt voor niet doorgaande treinen. Het meest oostelijke buurspoor is alleen maar verlengd tot aan de toenmalige nieuwe hooggelegen stationshal en is kopspoor gebleven (het huidige kopspoor 3). Het meest westelijke buurtspoor bleef daarmee onverlengd en lag daardoor voortaan excentrisch ten opzichte van alle andere perrons, als een verlenging van het huidige derde perron en het zat precies tussen de sporen 5 en 7 in. Het betrof kopspoor 6 dat in die periode als reserveperron ging functioneren. In 1986 was aan de centrumzijde een nieuw perron met de kopsporen 1 en 2 in gebruik genomen zodat er meer capaciteit was om de dienstregeling goed uit te voeren. Daardoor was er vanaf 1986 (net als tot 1975 met de buurtsporen) sprake van een groep kopsporen op Utrecht Centraal die in gebruik waren voor de treinen naar Hilversum, Baarn en (de stoptreinen naar) Amersfoort. Door het verschuiven van de treinen kon het perron met de sporen 5 en 7 vanaf die tijd worden gebruikt voor doorgaande Intercitytreinen. In verband met de uitbreiding van het aantal vrije kruisingen in de eerste helft van de jaren '90 is het perron met kopspoor 6 verwijderd. Rond 1995 was in het kader van Rail 21 een zevende perron aangelegd, ter hoogte van de huidige sporen 18 en 19. Dit was eerst een perron met alleen een noordelijke helft, de sporen liepen dood op een stootblok. In 2006 heeft dit perron een relatief lange zuidelijke helft gekregen zodat er genoeg capaciteit was voor de dienstregeling van 2007. Het station telde tot 13 juli 2015 zeven perrons en veertien perronsporen (waarvan drie kopsporen). Parallel aan de treinperrons aan de jaarbeurszijde was er een parkeerterrein voor NS-personeel. Voor die tijd waren hier de voormalige goederensporen van Van Gend & Loos. Aan de oostelijke centrumzijde waren twee busstations die, vanuit het station gezien, alleen via twee tunnels of via de hoofdwinkeltraverse van Hoog Catharijne bereikbaar waren. Aan de centrumzijde liep tussen de sporen en de busstations een fietspad. In het kader van de bouw van de OV-terminal is er vanaf 2014 gebouwd aan een achtste eilandperron met de sporen 20 en 21. Dit perron is op 13 juli 2015 in gebruik genomen.

Het stationsgebouw

Het oorspronkelijke stationsgebouw uit 1843 was al snel te klein. Na de aanleg van de spoorlijn naar Rotterdam in 1855 werd het stationsgebouw in 1856 voor het eerst verbouwd. Tien jaar later, na de aanleg van de spoorlijn naar Zwolle, werd het station opnieuw ingrijpend verbouwd. Eind 19e eeuw, rond 1894, kreeg het toenmalige station perronoverkapping (die ter hoogte van de noordelijke perronhelften alle toenmalige sporen overspande). De architect was George van Heukelom. In 1936 werd het nogmaals grondig verbouwd, vernieuwd en uitgebreid naar een ontwerp van architect Sybold van Ravesteyn. Kort daarna, op 17 december 1938 brandde het gebouw grotendeels uit, waarna het in 1939 werd herbouwd waarbij in dit geval ook de bovenste deel van het station in dezelfde stijl meeverbouwd kon worden. Als aandenken aan dit feit heeft er jarenlang een feniks op de nok van het station gestaan. Het stationsgebouw stond tot de eerste helft van de jaren ´70 op de plek waar nu de noordelijke a-helft van het perron is met de sporen 5 en 7. De westelijke helft van dat perron met het huidige spoor 7 was toentertijd nog een lang zij-perron met een stationsgebouw aan het stationsplein, zoals in veel andere steden. De kopsporen 1 en 2 waren er toen nog niet, en de voorlopers van de sporen 3, 4, 5 en 6 waren toen nog kopsporen die eindigden ten noorden van dat stationsgebouw. Via de Zuidertunnel (1904), en de Noordertunnel die in 1948 geopend werd, was het mogelijk om vanaf het eerste perron (nu het perron met het spoor 7) naar de eilandperrons te gaan.

In 1970 werd de traverse geopend, een nieuwe voetgangersverbinding boven de sporen tussen het station en de Jaarbeurs. Deze traverse kwam net ten zuiden van het stationsgebouw te liggen. Met deze traverse kreeg het station zijn eerste roltrappen (zowel op- als neergaand) maar alleen naar de (zuidelijke) b-zijde van de perrons. Aan de noordzijde van de traverse waren alleen trappen. Vervolgens werd op 17 december 1973 in het kader van de nieuwbouw van Hoog Catharijne een stationshal geopend aan het begin van de traverse, boven de huidige sporen 4 en 5. De laagbouw voor de hal overspande het perron dat leidde richting het huidige kopspoor 3 (en later ook de kopsporen 1 en 2). Zowel de traverse als de hal waren ontworpen door Koen van der Gaast, de hal was in samenwerking met Mart van Schijndel ontworpen. Deze hal kenmerkte zich door zware betonconstructies, en een hoog dak dat afgewerkt was met hout: een schrootjesplafond, een afwerking die gebruikelijk was in de jaren '70. De traverse en de stationshal hadden een zwarte rubberen vloer (ook gebruikelijk in die tijd) die qua uitstraling in sterk contrast stond met de luxe natuurstenen vloer van het aangrenzende winkelcentrum Hoog Catharijne. Daarna werd in 1975 het oude stationsgebouw afgebroken, de sloop van het oude stationsgebouw viel samen met de sloop van de complete Utrechtse stationswijk waar de oude gebouwen plaats hebben gemaakt voor de bouw van Hoog Catharijne. Op het voormalige stationsplein werd daarna een overdekte stationsfietsenstalling en een taxiplateau gebouwd. Het taxiplateau (tevens de breng- en afhaallocatie voor reizigers met de auto) sloot aan op het hogere winkelniveau van Hoog Catharijne, met onder het taxiplateau een stadsbusstation.

Tussen 1986 en 1989 was door architect M.W. Markenhof het station nogmaals uitgebreid: de stationshal werd vergroot, zodat deze voortaan alle perrons overspande (de toenmalige nieuwbouw overspande de huidige sporen 7 t/m 14). Alle perrons kregen een lift en ook de (noordelijke) a-helften van de perrons kregen roltrappen (zowel op- als neergaand). Kenmerkend voor die hal was de voor die tijd lichte dakconstructie met de rode bogen en de blauwe lichtinval boven de toegangen naar de perrons. De hal uit 1989 werd om, en over, een deel van de traverse uit 1970 heen gebouwd zodat de bovenbouw van de traverse daar kon worden afgebroken. De trappen en roltrappen van de traverse werden vernieuwd en werden samen met de onderbouw onderdeel van de nieuwe hal. De hal uit 1973 fungeerde na deze grote uitbreiding niet meer als de belangrijkste hal. Gelijktijdig werd de zwarte rubberen vloer in deze oudere hal uit 1973 en in de Jaarbeurstraverse (die traverse bleef wel bestaan) vervangen door een nieuwe tegelvloer waardoor deze qua kleurstelling veel beter aansloot op Hoog Catharijne. Ook de lichtval in de Jaarbeurstraverse werd vergroot. De tegelvloer in de beide hallen hadden een rail-patroon in overeenstemming met het aantal sporen één verdieping lager op het perronniveau. In 1989 kwam in de nieuwe hal ook het blauwe bord. Vanwege de bouw van een nieuw perron werd in de periode 1993 tot 1995 de stationshal aan de westelijke jaarbeurszijde opnieuw, in dezelfde stijl met rode bogen, uitgebreid (dit stuk hal overspande de sporen 15 t/m 18). Doordat het station Utrecht Centraal door de jaren heen telkens was uitgebreid was er tot 2015 sprake van verschillende en uiteenlopende bouwstijlen op het station met zowel perronoverkappingen uit de 19e eeuw als een stationshal uit 1989 (met een ouder deel uit 1973). Tot 2011, voor de verbouwing tot OV-terminal, was Utrecht Centraal uitgegroeid tot een, qua oppervlak, zeer groot OV-knooppunt met lange looplijnen naar bijvoorbeeld de sneltram of naar de busstations. Deze tramhaltes en busstations waren niet geïntegreerd in het stationsgebouw maar maakten meer een onderdeel uit van het grotere Hoog Catharijne-complex.

Verwevenheid met Hoog Catharijne

Het kenmerkende van het station Utrecht was vanaf 1973 dat het opgenomen was in het winkel- en kantorencomplex Hoog Catharijne, bij oplevering het grootste overdekte winkelcentrum van Europa. In dat complex lag het voetgangersniveau één verdieping hoger dan het straatniveau zodat volgens de filosofie van die tijd voetgangersstromen gescheiden werden van het gemotoriseerde verkeer. Mensen konden overdekt en via een korte hellingbaan bijna ongemerkt het winkelcentrum inlopen. De directe onderlinge nabijheid zorgde voor een positieve wisselwerking: het belangrijke station als onderdeel van het winkel(- en kantoren)complex zorgde voor een zeer goede bereikbaarheid voor winkelend publiek en voor de kantoorgebruikers. En omgekeerd zorgde de aanwezigheid van kantoren en winkels in het gemeenschappelijke complex voor meer reizigers voor de NS. Een van de nadelen van deze integratie was het gebrek aan herkenbaarheid aan zowel de binnen- als de buitenkant: om de bussen bijvoorbeeld te bereiken moest je een (kort) stuk door Hoog Catharijne lopen. Ook van buitenaf was het station niet specifiek zichtbaar als station behalve door de NS bewegwijzering en de grote stationsklok. Aan de hand van onder andere deze kritiek is de nieuwe OV-terminal op deze plek als een apart gebouw ontworpen dat niet meer rechtstreeks in verbinding staat met Hoog Catharijne. Passanten kunnen via het nieuwe stationsplein, dankzij het dak, beschut naar Hoog Catharijne lopen v.v..

Viering van 150 jaar spoorwegen in 1989

In 1989 werd ter gelegenheid van 150 jaar spoorwegen in Nederland een grote manifestatie gehouden, 'Treinen door de Tijd'. Er was een expositie met spoorwegmaterieel op de nu verdwenen rangeersporen aan de zuidkant van het station. Daarnaast werden er regelmatig locomotief defilés gehouden met veel rijdende stoomlocomotieven. Hiervoor was een tijdelijk stoomdepot ingericht met een steenkoolvoorraad, watervoorziening en andere onderhoudsvoorzieningen.

Vernieuwingen

Vrije kruisingen

Door het toenemend aantal treinbewegingen moest al sinds de bouw van het station aan de noordwestkant de capaciteit flink uitgebreid worden. Aan deze kant van het station zijn er meer treinbewegingen omdat veel treinen hier kopmaken. Om de treinen in de drie hoofdrichtingen: Gouda, Amsterdam, en later, Amersfoort onafhankelijk en kruisingsvrij van elkaar af te wikkelen, is in het begin van de jaren '70 een enkelsporig viaduct gebouwd waardoor treinen naar Gouda en Amsterdam in elke situatie gelijktijdig konden vertrekken. Met dit viaduct kon de dienstregeling, die sinds Spoorslag '70 sterk was uitgebreid, beter worden uitgevoerd. In het kader van het opheffen van de 8 (later 10) grote spoorwegknelpunten in Nederland is tussen 1989 en 1996 het baanvak Utrecht Centraal – Utrecht Overvecht – Blauwkapel viersporig gemaakt en werd het aantal vrije kruisingen aan de noordzijde van Utrecht Centraal sterk uitgebreid. Het oorspronkelijke viaduct werd verdubbeld (daarvoor maakten zowel treinen naar Gouda, als uit Gouda, soms gebruik van hetzelfde spoor) en de oorspronkelijke fly-over werd enkelsporig verlengd over de intercity-sporen naar en van Amersfoort. Grotendeels parallel aan dit verlengde stuk werd een tweede enkelsporig viaduct gebouwd voor de treinen naar Amsterdam over de intercitysporen naar en van Amersfoort. Tegelijk werden er extra sporen aangelegd, onder de fly-overs door, waardoor het, bijvoorbeeld, mogelijk was voor de stoptrein om naar Woerden te vertrekken zonder de intercity's uit Woerden en Gouda te hinderen. Door dit stelsel van vrije kruisingen kunnen de treinen uit Woerden over alle andere sporen heen rijden. Hierdoor zijn de meeste perronsporen vanuit de drie richtingen grotendeels kruisingsvrij bereikbaar geworden. (zie spoordiagram van Utrecht – Amersfoort).

Aan de zuidzijde zijn in het kader van Randstadspoor in 2016 nieuwe vrije kruisingen (dive-unders) in gebruik genomen. Deze bevinden zich echter niet bij Utrecht Centraal maar vlak ten noorden van het station Utrecht Lunetten als onderdeel van de splitsing waar de sporen naar Den Bosch en Arnhem (vanuit Utrecht Centraal gezien) uit elkaar gaan. Door deze nieuwe 'dive-unders' hinderen de treinen naar Arnhem en de Intercity's uit Den Bosch elkaar niet meer, tevens zitten de sprinters tussen Utrecht Centraal en Geldermalsen (het Randstadspoor) de Intercity's van Utrecht Centraal naar Den Bosch niet meer in de weg. Daardoor kunnen ook ten zuiden van Utrecht Centraal alle treinen onafhankelijk van elkaar rijden.

Sloop van de oude stationsgedeelten

Het besluit Utrecht om te bouwen tot OV-terminal betekende dat de hal die bekend stond om het blauwe bord zou gaan verdwijnen, evenals de oudere gedeelten uit de tijd van de opening van Hoog Catharijne zoals de Jaarbeurstraverse, de hal uit 1973, de busstations en het taxiplateau.

In 2011 ging het taxiplatform dicht. In 2013 gingen het stadsbusstation, de Jaarbeurstraverse (de winkels op deze traverse waren toen nog een onderdeel van Hoog Catharijne) en de hal uit 1973 dicht voor de verbouwing. De hal met de rode bogen die vroeger bekend stond om het blauwe bord is in 2015 buiten gebruik gesteld voor de verbouwing. Het voormalige streekbusstation, dat ook busstation centrumzijde werd genoemd werd in de zomer van 2016 buiten gebruik gesteld.

De klassieke perronoverkappingen uit 1894 van George van Heukelom die qua staat van onderhoud sterk achteruit waren gegaan, zijn niet meer gehandhaafd bij de bouw van de OV-terminal en de laatste resten overkapping zijn in 2011 verwijderd. Een klein deel van de oude stationsoverkapping is behouden gebleven en als een vierkant geplaatst op het Berlijnplein in Utrecht, een plein niet ver van het hoofdwinkelcentrum van de Utrechtse Vinex-wijk Leidsche Rijn, net ten zuiden van het station Utrecht Leidsche Rijn. De voormalige perronkappen zijn dan ook te zien vanuit de trein.

Voorzieningen

Kunst op het station

In de stationshal stond een tweetal beelden. Het standbeeld midden bij het meetingpoint is een werk uit 2005 van Wim Steins, getiteld "l'Incontra". Dit beeld is gemaakt in opdracht van MS Research. De persoon boven op het werk zou wijzen naar een beeldscherm, waarop een nummer stond waarheen een sms verstuurd kon worden. Een deel van het sms-bedrag kwam dan ten goede aan de stichting en het bericht zou verschijnen in het beeldscherm. In 2010 is dit beeld (tijdelijk) verwijderd.

In de hal hangt ook een Plaquette voor het Gevallen Spoorwegpersoneel, ter nagedachtenis aan het spoorwegpersoneel dat omkwam tijdens de Tweede Wereldoorlog. De plaquette hangt nabij de zuidelijke toegang naar perron 2.

In de midden- en noordtunnel zijn schilderingen aangebracht door Leön Keer (die in de noordtunnel zijn bij de herinrichting in 2009 verwijderd). Tevens is de noordtunnel verfraaid met een mozaïek van Jan Boon uit 1948, dit stamt nog uit de tijd van het stationsgebouw van Van Ravesteyn. De gekleurde vlakken bij de fietsingang aan de bushaltezijde is een ontwerp van Ton van Os en dateert van de uitbreiding in 1986.

Informatieschermen

Het grote blauwe bord met ratelende lamellen met vertrektijden, dat van 1989 tot 28 oktober 2011 in de stationshal hing. Het werd vervangen door een digitale versie die in 2013 is verwijderd.

Het grote lcd-scherm van dichtbij

Tussen 1989 en 2011 hing in de centrale hal een groot bord met paletten (de lamellen maakten een ratelend geluid) met dynamische informatie over alle vertrekkende treinen. Vanwege de grote zichtbaarheid van dit bord was dit voor veel mensen een zeer praktische plek om af te spreken. In persberichten werden ernstige verstoringen van de treinenloop ook in beeld gebracht middels foto's waarop treinreizigers massaal naar het blauwe bord keken. De eerste versie bleek in 2011 te verouderd om te onderhouden en is dat jaar op 28 oktober gedemonteerd. Landelijke dagbladen zoals het NRC en de Volkskrant hebben hier nieuwsartikelen aan gewijd. Twee dagen later werd een nieuw lcd-scherm, bestaande uit kleinere deelschermen, in gebruik genomen. Op 14 augustus 2013 werd het grote lcd-scherm weer verwijderd vanwege de verbouwing van de stationshal. Het is niet zeker of het grote scherm terug zal keren. Dit eerste lcd-scherm van groot formaat in een Nederlands station wordt gevolgd door soortgelijke exemplaren in andere grote stations, ter aanvulling van de al bestaande kleinere lcd-schermen. Het oude scherm is nu in Het Spoorwegmuseum te zien en is ook beschikbaar als app voor de iPad.

Busstation en sneltram

Voormalig busstation voor streekbussen in 2007.

Het keerperron van de Utrechtse sneltram, dat tot midden 2013 in dienst was

Drukte op Busstation Oost

Gesloopte sneltramhalte Centraal Station in 2011

Na de ingebruikname van Hoog Catharijne in 1973 had Utrecht Centraal drie busstations: aan de oostkant van het station bevonden zich bij elkaar het stadsbusstation (noordelijk) en het streekbusstation (zuidelijk), en aan de westzijde het busstation Jaarbeursplein. Het busstation Jaarbeursplein is door de jaren heen niet altijd gebruikt voor lijndiensten. In de jaren '80 en '90 waren de bussen aan één zijde geconcentreerd (centrum-zijde) zodat looplijnen en zoektijd voor reizigers beperkt bleven. Wel vertrokken vanaf dit busstation de KLM-bus (tot 1986), en jaren later, de bussen van Eurolines. Ook was het busstation Jaarbeurszijde een opstap- en uitstapplek voor diverse touringcars.

In 1983 kwamen er door de ingebruikname van de sneltram Utrecht-Nieuwegein (de tak naar IJsselstein werd in 1985 in gebruik genomen) twee haltes bij in het centrumgebied. Een tramhalte bij het stadsbusstation en de eindhalte bij het streekbusstation.

In 2004 kregen het stadsbusstation en het streekbusstation een laatste opknapbeurt. De uitvoering van CU2030 had vertraging opgelopen en voor de resterende jaren voorafgaand aan de verbouwing en voor de periode tijdens de verbouwing zelf wilde de gemeente, ook met het oog op de sociale veiligheid, representatieve busstations zodat dit gebied in deze jaren geen verwaarloosde indruk zou wekken. Beide busstations kregen een roze/rode betegeling en de abri's werden vervangen door de (bruingrijze) exemplaren die ook bij HOV(Hoogwaardig Openbaar Vervoer)-haltes in Utrecht worden gebruikt. De abri's kunnen na de verbouwing elders worden hergebruikt. Ook was er aan de beide uiteinden (noordzijde stadsbusstation en zuidzijde streekbusstation) een grote zuil geplaatst als aanduiding voor het station.

Op 23 augustus 2010 werd het stadsbusstation omgedoopt tot Busstation Noord en het streekbusstation tot Busstation Zuid, omdat een aantal stadsbussen voortaan stopten op het streekbusstation.

Vanwege de verbouwing van het Centraal Station is deze situatie gewijzigd. Het busstation Jaarbeursplein sloot op 3 maart 2013, en is vervangen door een tijdelijk Busstation West. Busstation West lag schuin achter het Beatrixgebouw tegen de sporen 20-21. Het Busstation Noord is op 2 september 2013 gesloten, de stadsbussen zijn verhuisd naar Busstation Oost (voormalige Busstation Zuid, voorheen streekbusstation), dat daarvoor is uitgebreid. Vanaf 8 december 2013 wijzigden de namen van de busstations opnieuw, Busstation Oost heet nu Utrecht CS Centrumzijde, Busstation West heet Utrecht CS Jaarbeurszijde. De toename van het aantal bussen heeft Busstation Oost (Utrecht CS Centrumzijde) erg druk gemaakt en sommige reizigers noemen de nieuwe situatie een "complete chaos". De gemeente geeft aan dat werken in zo'n druk stukje stad te vergelijken is met een schuifpuzzel. Daar waar gewerkt wordt moet worden geschoven met de voorzieningen. Waar te veel drukte wordt verwacht, worden de looproutes gescheiden.

Op 14 december 2015 werd het nieuwe busstation Jaarbeurszijde geopend. Enkele lijnen van Centrumzijde verhuisden naar dit busstation en de lijnen van Connexion en U-OV die op busstation West halteerden. Tegelijkertijd werd er een tijdelijk busstation Jaarbeursplein naast de tramhalte in gebruik genomen, de bussen van Arriva vertrekken van dit tijdelijke busstation totdat de Uithoflijn gereed is, dus tot ca. 2020 (dan ontstaat er ruimte op busstation Jaarbeurszijde). Vanaf april 2016 verhuisde ook de lijn 90 richting Rotterdam Zuidplein van Arriva van busstation Jaarbeursplein naar busstation Jaarbeurszijde.

Op 2 juli 2016 is busstation Centrumzijde gesloten, zo is er ruimte ontstaan om een bus en tramstation voor de Uithoflijn te realiseren. Het busstation Jaarbeurszijde was helemaal gereed waardoor een groot deel van de bussen naar hun definitieve plaats is verhuisd. Alle lijnen verhuisden naar de Jaarbeurskant maar niet allemaal naar Jaarbeurszijde. Enkele lijnen verhuisden naar het tijdelijke busstation Jaarbeursplein voor een periode van 1,5 jaar (de lijnen die later weer terugkomen naar de Centrumzijde op het nieuwe gecombineerde bus- en tramstation voor de Uithoflijn), de rest van de lijnen verhuizen naar hun definitieve plaats namelijk het busstation Jaarbeurszijde. Ook de lijnen 81/181 richting Gorinchem en de lijn 85 naar Leerdam van Arriva verhuizen naar Jaarbeurszijde. De andere Qliners (387 naar Gorinchem en de lijn 388 naar Dordrecht) + Brabantliners (400 en 401) van Arriva vertrekken nog vanaf busstation Jaar beursplein

De Utrechtse sneltram heeft sinds het begin van de verbouwing al twee keer een nieuw beginpunt gekregen rond het Centraal Station: halte Moreelsepark, het oorspronkelijk eindpunt, werd eind 2009 gesloten voor het reizigersverkeer, maar bleef behouden als keerpunt voor de trams. Halte Centraal Station was van eind 2009 tot 18 april 2013 het eindpunt, maar ook deze halte moest wijken voor de verbouwing. Vanaf 23 april 2013 is de nieuwe beginhalte van de sneltram halte Jaarbeursplein, de plaats van het voormalige busstation Jaarbeursplein. Bij deze verhuizing is halte Westplein opgeheven, daar het stuk spoor waar deze halte aan lag buiten de route kwam te liggen.

Aan de centrumzijde van station Utrecht Centraal komt een gecombineerd bus-/tramstation voor de Uithoflijn en bussen van en naar de binnenstad. Op 9 december 2018 is het busstation Centrumzijde in gebruik genomen en stoppen er enkeke buslijnen. In het midden van het perron komen twee keersporen waar de trams van en naar de Uithof kunnen keren. De huidige busbaan langs de spoorlijn is verbouwd tot trambaan. Aan de westzijde van het spoor is er een vervangende busbaan aangelegd. Deze Dichtersbaan loopt vanaf busstation Jaarbeurszijde als vrijliggende busbaan direct langs het spoor tot de Vondellaan.

De bussen van U-OV stoppen op busstation Jaarbeurszijde en een viertal lijnen op busstation Centrumzijde. De bussen van Syntus (en lijn 195 en 295 ook, wordt gereden door Arriva en Syntus) stoppen op busstation Jaarbeurszijde. De Brabantliners van Arriva stoppen nog op busstation Jaarbeursplein totdat er ruimte ontstaat op Jaarbeurszijde (bij opheffing van lijn 12 t.b.v. de tram 22, de Uithoflijn). De Streekbuzz (81 en 90) en Snelbuzz (387 en 388) van Qbuzz stoppen op Utrecht CS Jaarbeurszijde.

Touringcars

Tot 12 april 2008 vertrokken vanaf het Jaarbeursplein wekelijks vele touringcars naar diverse vakantiebestemmingen. Met de herinrichting van het streekbusstation is er geen plek meer voor touringcars. Vanaf 20 april 2008 hebben een aantal streeklijnen hun begin- en eindpunt op het Jaarbeursplein. Per 1 juni 2008 vertrekken de touringcars vanaf het nieuw ingerichte terrein bij het Muziekcentrum Vredenburg te Leidsche Rijn. De lijnbussen van Eurolines vertrokken tot 2016 nog bij het Jaarbeursplein.

Zie ook

• Voormalige schuilkelder de Noordertunnel

Externe links

• Station Utrecht op Stationsweb
• Documenten toen en nu Utrecht CS in Het Utrechts Archief

Foto's

• 

  Wachtkamer; november 1973, kort voor de sloop.

• 

  Wachtkamer; november 1973, kort voor de sloop.

• 

  Aankomsthal; november 1973, kort voor de sloop.

• 

  De stationshal van 1989 op 27 juni 2013.

• 

  Panorama-foto stationshal 9 mei 2008

• 

  In oktober 2011 hingen een oud en nieuw scherm naast elkaar.

• 

  Incheckpaaltjes in de nieuwe hal (deze zijn inmiddels vervangen door poorten); 11 augustus 2015.

• 

  Zicht op het spoor vanaf spoor 5a.

• 

  Zicht op de perrons

• 

  Wissels en bovenleiding emplacement Utrecht noordzijde.

• 

  Het sporenplan ten noorden van Utrecht Centraal anno 2013. Tussen 2013 en 2016 werden vrijwel alle wissels hier gesaneerd.

• 

  Kunstwerk 'De Vier Windstreken'; 23 mei 2009.

• 

  Taxiplatform, inmiddels (sinds 31 januari 2011) gesloopt en verplaatst.

• 

  Stadsbusstation (tot 2 september 2013)

Literatuur

• Renes, H. (2005) "Historische atlas van de stad Utrecht". Amsterdam: SUN. ISBN 90-8506-189-X
• Vermooten, M. en Smit, T. (1991) "spoortocht langs oude en nieuwe n.s.-stations". Hapert: De Kempen Pers B.V. ISBN 90-70427-68-0.
• Verjongd stadshart. Een nieuw Utrecht Centraal. Ton Burgers, Jan Vredenberg, Herbert Boland. Uitgave in samenwerking met Gemeente Utrecht; november 2016. ISBN 978-90-5345-509-8
• Utrecht Centraal. Victor Lansink en Jos Zijlstra. Uitgeverij WBOOKS; november 2016 ISBN 978-94-6258-159-3

Bronnen, noten en/of referenties

• Beeldmateriaal van Het Utrechts Archief

Zie de categorie Station Utrecht Centraal van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Openbaar vervoer in de provincie en stad Utrecht

Spoorwegstations in de provincie Utrecht

Abcoude · Amersfoort · -Schothorst · -Vathorst · Baarn · Bilthoven · Breukelen · Bunnik · Den Dolder · Driebergen-Zeist · Hoevelaken · Hollandsche Rading · Houten · -Castellum · Leerdam · Maarn · Maarssen · Rhenen · Soest · -Zuid · Soestdijk · Utrecht: -Centraal · -Leidsche Rijn · -Lunetten · -Maliebaan · -Overvecht · -Terwijde · -Vaartsche Rijn · -Zuilen · Veenendaal: -Centrum · -West · Vleuten · Woerden Voormalige stations: zie de lijst van voormalige spoorwegstations in Utrecht

Spoorwegstations in de provincie Utrecht

Abcoude · Amersfoort · -Schothorst · -Vathorst · Baarn · Bilthoven · Breukelen · Bunnik · Den Dolder · Driebergen-Zeist · Hoevelaken · Hollandsche Rading · Houten · -Castellum · Leerdam · Maarn · Maarssen · Rhenen · Soest · -Zuid · Soestdijk · Utrecht: -Centraal · -Leidsche Rijn · -Lunetten · -Maliebaan · -Overvecht · -Terwijde · -Vaartsche Rijn · -Zuilen · Veenendaal: -Centrum · -West · Vleuten · Woerden Voormalige stations: zie de lijst van voormalige spoorwegstations in Utrecht