Generaalshuis
Het Generaalshuis is een groot huis (hôtel particulier of stadspaleis) aan de noordzijde van het Vrijthof in de Nederlandse stad Maastricht. Het gebouw bevindt zich op een historisch belangrijke plek, waar waarschijnlijk een vroeg-middeleeuwse palts heeft gestaan. Het Generaalshuis werd begin 19e eeuw gebouwd in neoclassicistische stijl, op de fundamenten van het kort daarvoor opgeheven Wittevrouwenklooster. Enkele kalkstenen kelderbogen van dit klooster zijn nog altijd zichtbaar in de foyer van het Theater aan het Vrijthof, dat sinds 1992 gebruikmaakt van het gebouw.
Generaalshuis
| ||||
| ||||
| Locatie | Vrijthof, Maastricht | |||
| Huidig gebruik | Theater aan het Vrijthof | |||
| Start bouw | 1804 | |||
| Bouw gereed | 1805 | |||
| Monumentstatus | Rijksmonument | |||
| Monumentnummer | 27715 | |||
| ||||
Inhoud
GeschiedenisBewerken
Vroeg-middeleeuwse paltsBewerken
Voorafgaand aan de nieuwbouw van het Theater aan het Vrijthof en na de sloop van enkele zestiende- en zeventiende-eeuwse overblijfselen van het Wittevrouwenklooster, vond in 1988-'89 een archeologische opgraving plaats door het Gemeentelijk Oudheidkundig Bodemonderzoek Maastricht (GOBM) onder leiding van T. Panhuysen en R. Hulst. Hiertoe werd het gebied tussen het Generaalshuis en de dertiende-eeuwse stadsmuur tot op enkele meters diepte ontgraven. Daarbij werden weinig cultuursporen uit de Romeinse en vroegmiddeleeuwse periode aangetroffen, hoewel het terrein grenst aan de heerbaan Keulen - Boulogne-sur-Mer (Via Belgica). Wel stootte men op de zeer zware fundamenten van het noordelijk deel van een monumentaal bouwwerk, waarschijnlijk een palts uit de tiende, elfde of twaalfde eeuw.[1][2] Wellicht gaat het hierbij om het hertogelijk paleis van Karel van Neder-Lotharingen of één van zijn voorgangers. Deze vondst geeft nieuwe betekenis aan de mededeling van de elfde-eeuwse schrijver Jocundus, dat Maastricht in de tiende eeuw de hoofdstad van Lotharingen was. De opgravingen zijn zichtbaar gemaakt door middel van contrasterende tegels in de vloer van de benedenfoyer van het theater.
Wittevrouwenklooster (1224-1803)Bewerken
Volgens een overlevering werd het Wittevrouwenklooster in de zevende eeuw gesticht door Johannes Agnus, bisschop van Maastricht. Het bodemonderzoek van 1988-'89 heeft geen vroegmiddeleeuwse bebouwing kunnen aantonen, waardoor deze legende definitief naar het rijk der fabelen kan worden verwezen. Het convent van de Magdalenerinnen of Witte Vrouwen werd waarschijnlijk omstreeks 1230 gesticht.[3] In 1253 worden de zusters voor het eerst in een bewaard gebleven akte genoemd. In 1268 werd het klooster verwoest, wellicht als gevolg van het Beleg van Maastricht (1267) en de daarop volgende Luikse bezetting. Daarna duurde het twaalf jaar voordat het klooster kon worden herbouwd. De financiering van dit nieuwe klooster werd mogelijk gemaakt door de jaarrente over goederen die de Heer Van Hardevust het klooster had nagelaten.
Het Maastrichtse Wittevrouwenklooster was een klooster van Magdalenerinnen, waarvan de eerste vestiging in 1226 in Worms plaats had.[4] De in 1227 door de paus goedgekeurde kloosterorde was gesticht om "gevallen vrouwen" op te vangen, die in het klooster boete zouden kunnen doen. Deze vrouwen stonden bekend als 'penitenten van de Heilige Maria Magdalena' en leefden volgens de kloosterregel van Augustinus. De naam 'Witte Vrouwen' dankten de zusters aan hun geheel witte habijt en sluier. Volgens het laat-middeleeuwse mirakelspel Mariken van Nieumeghen zou de hoofdpersoon Mariken de laatste vijfentwintig jaren van haar leven in dit klooster hebben doorgebracht.
In 1794 raakte het klooster beschadigd door beschietingen van Franse troepen onder generaal Kléber. In 1796 werd het Wittevrouwenklooster, zoals alle andere kloosters in Maastricht, door de Franse bezetters opgeheven. Alle kloostergoederen, waartoe onder andere het buitenverblijf Wittevrouwenhof in Scharn en uitgestrekte landerijen in het gebied Wittevrouwenveld behoorden, werden door de staat geconfisqueerd. De kloostergebouwen en de kapel werden een aantal jaren als opslagruimte gebruikt, alvorens verkocht te worden.
Kapel Wittevrouwenklooster
Torentje, overblijfsel van het klooster
Restant in benedenfoyer Theater aan het Vrijthof
Stadsmuur achter het Generaalshuis
Generaalshuis (stadspaleis, 1805-1914)Bewerken
In 1803 kocht de rijkgeworden handelaar in tabak en meekrap Petrus Franciscus de Ceuleneer het klooster aan het Vrijthof om het vervolgens te laten slopen en op het terrein het huidige Generaalshuis te bouwen. De Ceuleneer gaf opdracht aan architect François Hermans voor een groot stadspaleis in de toen populaire neoclassicistische stijl. In 1825 kocht generaal B.J.C. Dibbets, dan commandant van de vesting Maastricht, het huis van De Ceuleneer voor 35.640 gulden. Aan deze generaal, baron Dibbets, is ook de naam van het uiteindelijke generaalshuis ontleend. Na Dibbets hebben nog een aantal notabelen in het Generaalshuis gewoond, waaronder de generaals F.B.A.P. van der Capellen en A.J.J. Des Tombe, ook wel liefkozend "de Stoomp" genoemd, beiden eveneens commandant van Maastricht.
Generaalshuis (publieke functies, 1914-1985)Bewerken
Het Generaalshuis werd in 1888 gesplitst in drie delen, die de huisnummers 45, 46 en 47 kregen. Nummer 47 werd in 1914 door de kooplieden Caan en Heumann aan de stad Maastricht verkocht, waarna dit deel onderdak bood aan diverse overheidsdiensten:
- Bureau van de gemeenteontvanger (1915-1962)
- Politiebureau (1915-1978)
- Stadsbibliotheek (1914-1977)
- Stadsarchief (1914-1977)
- Stedelijk museum (1925-1942)
- Conservatorium (1978-1985)
Theater aan het Vrijthof (1985-nu)Bewerken
In 1985 werd begonnen met de restauratie van het Generaalshuis, dat door achterstallig onderhoud in zeer slechte staat verkeerde. Om als volwaardig theater te kunnen fungeren werd achter het Generaalshuis een theaterzaal gebouwd. Een aantal nog bestaande bijgebouwen van het Witte Vrouwenklooster moesten hiervoor wijken. In december 1989 werd met de bouw van de zaal begonnen, naar een ontwerp van architect Arno Meijs. In maart 1992 werd het Theater aan het Vrijthof officieel geopend. Het gerestaureerde Generaalshuis doet thans dienst als entree, kassahal, foyer, theatercafé, kleine zaal en kantoorvleugel.
Kunsthistorische beschrijvingBewerken
Het generaalshuis is gebouwd in classicistische stijl. Deze stijl is herkenbaar in de strikt symmetrische gevelcompositie, de risalieten bekroond door frontons, decoraties in de voorgevel en in de interieurs. In het middenfronton in de voorgevel worden de landbouw en handel uitgebeeld in zandstenen reliëfs naar een ontwerp van beeldhouwer Matthieu Tombay uit Luik.
De Luikse schilder Charles Soubre schilderde in 1860 een achttal panelen in de veelgebruikte trouwzaal, de Edmond Hustinxzaal. Zij personifiëren de vier jaargetijden, de vier elementen en de vier kunsten: architectuur, beeldhouwkunst, schilderkunst en poëzie.[5]
Gestuct plafond vestibule, nu entreehal theater
Schoorsteenmantel salon oostvleugel, thans theaterhal
Schoorsteenmantel salon westvleugel, nu theatercafé
Edmond Hustinxzaal met sierstucwerk en schilderingen
|
|
Zie de categorie Generaalshuis (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |