Kabinetsformatie in Nederland
De kabinetsformatie in Nederland is het proces van regeringsformatie waarbij een Nederlands kabinet wordt samengesteld. De meeste kabinetsformaties vinden plaats na Tweede Kamerverkiezingen, maar deze kunnen ook tussentijds plaatsvinden. Tijdens de formatie wordt de basis gelegd voor het beleid dat het kabinet zal voeren en welke bewindslieden daarin zetelen. Over de formatie zelf bestaan geen wettelijke bepalingen of regels. Alleen het begin en het einde van de kabinetsformatie zijn vastgelegd: het ontslaan van het oude kabinet en het benoemen van het nieuwe kabinet door het staatshoofd. Door de jaren heen is de procedure omtrent het tot stand komen van een nieuw kabinet continu gewijzigd.
.jpg)
Verloop van formatie bewerken
Informateurs en formateurs worden ambtelijk ondersteund door twee raadsadviseurs van het ministerie van Algemene Zaken en de directeur-generaal van de Rijksvoorlichtingsdienst.[1]
Het verloop van de formatie valt grofweg op te delen in drie fasen, die overeenkomen met de drie aparte posities. Tot 1951 werden alle fasen geleid door de formateur. Pas sinds 1951 is er een informateur en pas sinds 2012 een verkenner.
Verkenners bewerken
Van 1946 tot en met 2010 vroeg de Koning(in) advies over een nieuw te vormen kabinet aan de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer, de vicepresident van de Raad van State, de fractievoorzitters in de Tweede Kamer en eventueel de ministers van Staat.
Sinds 2012 wijzen de beoogde fractievoorzitters na de verkiezingen een verkenner aan. Deze verkenner heeft als taak om een inventarisatie te doen bij alle partijen.
Informateur bewerken
Sinds 1951 is het gebruikelijk dat een informateur aangesteld wordt, aanvankelijk door de monarch en vanaf 2012 door de Tweede Kamer. De informateur onderzoekt welke combinaties van politieke partijen mogelijk zijn om tot een nieuwe regeringscoalitie te komen. De informateur voert hiervoor gesprekken met de fractievoorzitters en doet daarvan verslag. Daarna wordt een nieuwe opdracht aan dezelfde of een andere informateur gegeven. De informateur gaat onderhandelen met de fractievoorzitters van de coalitie die het meest haalbaar lijkt. Onderwerpen van de onderhandelingen zijn het regeringsprogramma en de verdeling van de posten. Het resultaat hiervan is een conceptregeerakkoord, dat de informateur opneemt in het eindverslag. De informateur beveelt hierin ook een formateur aan.
Over het conceptregeerakkoord vindt alvorens de formateur benoemd wordt een debat plaats in de Tweede Kamer waar de fracties hun mening over kunnen geven. Op grond van de grondwettelijke rol en op verzoek van de Tweede Kamer, wordt de Koning tijdens het gehele proces van verkenning en informatie voortdurend geïnformeerd over de gang van zaken. Als de onderhandelingen geen resultaat opleveren, kan de informateur zijn opdracht teruggeven. Er wordt dan op basis van adviezen een nieuwe informateur benoemd. Sinds 1994 kan de Kamer een plenair debat voeren na afronding van de werkzaamheden van een informateur en in diens aanwezigheid.[a]
Formateur bewerken
Zodra de beoogde coalitiepartners een conceptregeerakkoord zijn overeengekomen, wordt een formateur benoemd met als opdracht een kabinet te formeren. Doorgaans is dit de beoogde minister-president. De formateur benadert vervolgens, in overleg met onderhandelaars van de toekomstige coalitie, kandidaat-ministers en kandidaat-staatssecretarissen.
In de gesprekken wordt aan de kandidaten gevraagd of ze de afspraken in het regeerakkoord ondersteunen. Kandidaten krijgen de mogelijkheid alle niet-vertrouwelijke stukken van hun beoogde portefeuille of departement indien gewenst of noodzakelijk in te zien om een goede afweging te maken voor hun eventuele toetreden tot het kabinet.
Daarnaast wordt nagegaan of er voor de kandidaat mogelijke bezwaren zijn om als minister of staatssecretaris tot het kabinet toe te treden. De formateur geeft Justitie, de AIVD en de Belastingdienst opdracht om te onderzoeken of er bezwaren voortkomen uit hun dossiers.[2] Ten slotte stelt de formateur in een persoonlijk gesprek de vraag of er nog andere feiten 'uit heden of verleden' zijn, 'die op enig moment van negatieve invloed kunnen worden op het functioneren van de kandidaat als bewindspersoon, dan wel het kabinet in een moeilijke situatie zouden kunnen brengen'. Kandidaten moeten alle betaalde en onbetaalde nevenfuncties neerleggen en afstand doen van zakelijke of financiële belangen.[3]
Als de nieuwe ministersploeg compleet is, komen zij bijeen in een constituerend beraad. Tijdens deze vergadering onderschrijven de ministers het regeerakkoord en wordt de portefeuilleverdeling en vervangingsregeling vastgesteld. In het eindverslag vermeldt de formateur welke ministers en staatssecretarissen bereid zijn toe te treden tot het nieuwe kabinet.
Tot 1963 was het gebruikelijk dat de formateur op eigen houtje het regeerakkoord samenstelde.
Benoeming en beëdiging bewerken
De Koning tekent de koninklijke besluiten waarin de ontslagaanvraag van vertrekkende bewindspersonen wordt geaccepteerd en nieuwe bewindspersonen worden benoemd. De nieuwe minister-president contrasigneert zijn eigen benoeming en de benoemingen en ontslagen van de andere ministers en staatssecretarissen en neemt daarmee de verantwoordelijkheid voor deze besluiten op zich. Ministers die reeds deel uitmaakten van het vorige kabinet worden niet opnieuw beëdigd, maar simpelweg geen ontslag verleend.
De nieuwe ministers en staatssecretarissen zweren of beloven vervolgens trouw aan de Koning, het Statuut voor het Koninkrijk en de Grondwet, en leggen ten overstaan van de Koning een zuiveringseed af.[4] In 2012 werd dit voor het eerst live op televisie uitgezonden.[5]
Het is gebruik sinds 1971 dat de nieuwe ministersploeg officieel samen met het staatshoofd met wie zij de regering vormen aan 'den volke' gepresenteerd wordt (met de traditionele 'bordesscène') door het gezamenlijk staan op de trappen van Paleis Huis ten Bosch en het laten maken van een groepsfoto door fotografen en beelden door visuele media.
De uittredende bewindspersonen dragen hun departementen en portefeuilles over aan de inkomende ministers en staatssecretarissen. Hierbij wordt ook een overdrachtsdossier ter hand gesteld en volgt de ondertekening dat alle verplichtingen en verantwoordelijkheden van hun ambtsvoorgangers worden doorgegeven.
Een aantal dagen na installatie, beëdiging en overdracht legt de minister-president namens de regering in de Tweede Kamer verantwoording af over de formatie en volgt het debat over de regeringsverklaring.
Plaats van onderhandelingen bewerken
De onderhandelingen vonden tot 2012 plaats in het gebouw van de Eerste Kamer der Staten-Generaal aan het Binnenhof. De gesprekken vonden plaats in de Ministerskamer van dat gebouw. Daartoe stelde de Eerste Kamer de Ministerskamer en aanpalende ruimtes gelegen naast de vergaderzaal van de Eerste Kamer aan de informateurs en formateurs ter beschikking. Informateur Herman Wijffels verplaatste de onderhandelingen voorafgaand aan de vorming van het kabinet-Balkenende IV in 2006 naar een hotel in Beetsterzwaag. Sinds 2012 vinden de onderhandelingen plaats in de Stadhouderskamer van de Tweede Kamer. Tijdens de kabinetsformatie in 2017 werd ook gebruik gemaakt van het Johan de Witthuis nabij het Binnenhof.
Kritiek bewerken
Vanwege een beveiligingsprobleem met de MediaWiki Graph-software is het momenteel niet mogelijk deze grafiek weer te geven. Zodra de software is bijgewerkt zal de grafiek vanzelf weer zichtbaar worden.
Kabinetsformaties in Nederland duren langer dan in andere landen.[6] De langste formatie was de kabinetsformatie van 2021-'22 die 299 dagen duurde. De duur van formaties wordt beïnvloed door of het na verkiezingen plaatsvindt, hoeveel partijen er zijn en hoe gefragmenteerd de uitslag is.[6] Een langer durende formatie heeft geen invloed op de stabiliteit van een resulterend kabinet.[7][8]
Kabinetsformaties worden als ondemocratisch gezien. Zo is er een zwak verband tussen verkiezingsuitslagen en de formatie. Verliezende partijen kunnen tijdens deze formatie toetreden tot een kabinet, terwijl winnende partijen de oppositie in gaan.[9]
De kabinetsformatie wordt gezien als ontransparant. De daadwerkelijke onderhandelingen vinden doorgaans plaats achter gesloten deuren.[10]
Zie ook bewerken
Externe link bewerken
- Kabinetsformatie, Rijksoverheid.nl
Noten bewerken
- ↑ Later is deze mogelijkheid in het reglement van orde vastgelegd.
Bronnen bewerken
- Van Baalen, Carla, De kabinetsformatie in vijftig stappen. Boom (2012). ISBN 9789461055729.
- veelgestelde vragen over de kabinetsformatie op https://web.archive.org/web/20141116065422/http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kabinetsformatie/vraag-en-antwoord ("Onder voorwaarde dat (een link naar) de bron wordt vermeld, mogen onderdelen van de inhoud van Regering.nl worden overgenomen.")
Referenties bewerken
- ↑ Van Baalen & Van Kessel 2012, pp. 16-17.
- ↑ Van Baalen & Van Kessel 2012, pp. 230-235.
- ↑ Benoemingsprocedure bewindslieden Parlement.com, Geraadpleegd 28 juli 2022. Gearchiveerd op 28 juli 2022.
- ↑ P.P.T. Bovend'Eert, commentaar op art. 49 Gw, in: Tekst & Commentaar Grondwet, Deventer: Wolters Kluwer 2015 (boek en online).
- ↑ Nieuwe ministers kabinet-Rutte II beëdigd. parlement.com (5 november 2012). Gearchiveerd op 24 juni 2021. Geraadpleegd op 19 juni 2021.
- ↑ a b van de Meer, Tom, Waarom duren formaties zo lang?. Stuk Rood Vlees (25 augustus 2017). Gearchiveerd op 9 juni 2021. Geraadpleegd op 9 juni 2021.
- ↑ van de Meer, Tom, Langere formatie, (in)stabielere regering?. Stuk Rood Vlees (10 augustus 2017). Gearchiveerd op 9 juni 2021. Geraadpleegd op 9 juni 2021.
- ↑ van de Meer, Tom, Lange formatie, stabieler kabinet? Economen slaan plank mis (21 september 2017). Gearchiveerd op 9 juni 2021. Geraadpleegd op 9 juni 2021.
- ↑ Otjes, Simon; Stiers, Dieter, Regeringswissels en electorale verantwoording. Stuk Rood Vlees (2 maart 2021). Gearchiveerd op 9 juni 2021. Geraadpleegd op 9 juni 2021.
- ↑ Verheijen, Mark, De kabinetsformatie is het zwarte gat van ons staatsrecht. De Limburger. Gearchiveerd op 2 april 2021. Geraadpleegd op 2 april 2021.
