Theo Heemskerk

Theo Heemskerk
Algemene informatie
Volledige naam	Theodorus Heemskerk
Geboren	20 juli 1852
Geboorteplaats	Amsterdam
Overleden	12 juni 1932
Overlijdensplaats	Utrecht
Partij	ARP
Titulatuur	mr.
Alma mater	Universiteit Leiden
Politieke functies
1888-1908; 1925-1932	Lid Tweede Kamer
1908-1913	Voorzitter van de ministerraad; tevens minister van Binnenlandse Zaken
1913-1918	Lid Raad van State
1918-1925	Minister van Justitie
Portaal	Politiek ; Nederland

Theodorus (Theo) Heemskerk (Amsterdam, 20 juli 1852 – Utrecht, 12 juni 1932) was een Nederlands jurist die 40 jaar actief was als politicus. Van 1908 tot 1913 was hij namens de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) minister van Binnenlandse Zaken en voorzitter van de ministerraad. Hij leidde het langstzittende kabinet in Nederland sinds 1848. Hij trad in de voetsporen van zin vader, Jan Heemskerk Azn., beiden werden later boegbeelden van de Nederlandse politiek genoemd.

Korte levensloop bewerken

Theo Heemskerk was de zoon van de jurist en politicus Jan Heemskerk die onder meer enige malen minister en voorzitter van de ministerraad was, zijn moeder was Anna Maria Heemskerk. Hij was advocaat in Amsterdam en in die gemeente tegelijkertijd raadslid (1889-1895, 1900-1901) en wethouder (1901-1907). Anders dan het staatkundig landschap bij zijn vader, waren Nederland en België niet langer verenigd in een Koninkrijk, zoals gesmeed op het Congres van Wenen (1881-1819), maar hadden de Belgen zich afgescheiden.

Theo Heemskerk was tegen de zin van ARP-leider Abraham Kuyper minister van Binnenlandse Zaken geworden en voorzitter van de ministerraad. Kuyper en Heemskerk lagen elkaar niet, reden waarom Heemskerk tijdens de kabinetsformatie van 1901 weigerde op het verzoek van Kuyper in te gaan en onder hem te dienen als minister. Kuyper was voorman van de orthodoxe vleugel van de partij en Heemskerk was van huis uit eerder vrijzinnig. Ook zijn echtgenote verzette zich tegen samenwerking, ze had aangekondigd in dat geval naar het buitenland te zullen vertrekken.

Naast bovengenoemde functies was Heemskerk verder lid van Provinciale Staten van de provincie Noord-Holland, minister van Justitie, lid van de Raad van State en minister van staat. Met uitzondering van de perioden dat hij ministersposten bekleedde was hij van 1888 tot aan zijn dood Tweede Kamerlid. Hij studeerde Romeins en hedendaags recht aan de Hogeschool Leiden, tegenwoordig Universiteit Leiden. Het kabinet-Heemskerk, dat door hem in 1908 binnen twee weken werd geformeerd zonder Kuyper, diende 2025 dagen en is daarmee anno 2023 het langstzittende kabinet sinds 1848. Heemskerk is onder meer de grondlegger van de herziene Armenwet (1912) en van de Vaccinatiewet (1911). Verder nam hij voorbereidende maatregelen voor een grondwetsherziening, waarbij vooral de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs aandacht krijgt. Ook was hij bepalend in de discussie over grensbewaking en wapenbezit, het domein van minister Hendrikus Colijn, en de minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, Talma, zorgde voor een eerste aanzet van de sociale voorzieningen.

Heemskerk was tot 1886 remonstrants, een vrijzinnige stroming binnen de protestante kerk, maar sloot zich in dat jaar, ook om opportunistische redenen, aan bij de orthodoxe Doleantie-beweging van Abraham Kuyper en werd daarom gereformeerd.

Persoonlijk leven bewerken

Heemskerk was twee keer getrouwd. Op 3 november 1881 trouwde hij in Hilversum met jkvr. Maria Cornelia Hartsen (1857-1886), tegen de zin van haar vader, de politicus jhr. Cornelis Hartsen. Uit dit huwelijk stammen een doodgeboren kind (1882), twee dochters Anna Sarah (1883-1970) en Madelon (1885-1966) en een zoon Cornelis Jan (1882-1969). Maria Cornelia overleed op jonge leeftijd aan TBC. Hij trouwde nog eens op 14 januari 1891 in Sint-Petersburg met de aldaar geboren Lydia von Zaremba (1869-1955), van Pools-Russische afkomst. Hij ontmoette haar op vakantie in Duitsland. Dit huwelijk bracht twee dochters en een zoon voort: Adelaïde Maria (1893-1969), Frederik (1895-1962) en Maria (1898-1899), maar Lydia kon niet aarden in Den Haag.

Afbeeldingen bewerken

Heemskerk volgens Albert Hahn (1911)
Lydia Heemskerk-von Zaremba (ca. 1918)

Zie ook bewerken

Externe link bewerken

W.Slagter, Heemskerk, Theodorus (1852-1932), Huygens Instituut

Literatuur, referenties bewerken

A. Bornebroek Een heer in een volkspartij. Theodoor Heemskerk (1852-1932), minister-president en minister van Justitie. Aksant, Amsterdam, 2006 (dissertatie, Universiteit van Amsterdam).
Frederik Heemskerk, Van vader op zoon. Opkomst en teloorgang van het premiersgeslacht Heemskerk, Uitgeverij Boom, 2020, ISBN 9789024431397

Bronnen, noten en/of referenties

Voorganger: T.H. (Theo) de Meester	Voorzitter van de Ministerraad 1908-1913	Opvolger: P.W.A. (Pieter) Cort van der Linden
Voorganger: P. (Pieter) Rink	Minister van Binnenlandse Zaken 1908-1913	Opvolger: P.W.A. (Pieter) Cort van der Linden
Voorganger: D. (Dirk) Fock	Minister van Koloniën 1908	Opvolger: A.W.F. (Alexander Willem Frederik) Idenburg
Voorganger: A.P.L. (Anton) Nelissen	Minister van Justitie a.i. 1910	Opvolger: E.R.H. (Robert) Regout
Voorganger: E.R.H. (Robert) Regout	Minister van Justitie a.i. 1913	Opvolger: B. (Bastiaan) Ort
Voorganger: B. (Bastiaan) Ort	Minister van Justitie 1918-1925	Opvolger: J. (Jan) Schokking