Religie in Maastricht

Dit artikel geeft een overzicht van religies en andere levensbeschouwingen in de Nederlandse stad Maastricht.

'Kerkentweeling' aan het Vrijthof: links de protestantse Sint-Jan; rechts de katholieke Sint-Servaas

Verleden en heden

bewerken
  Zie Geschiedenis van Maastricht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Al sinds de vroege middeleeuwen kon Maastricht beschouwd worden als een christelijke stad. De patroonheilige van de stad is vanouds Sint-Servaas, de eerste bisschop van Maastricht. In de middeleeuwen ontwikkelde de stad zich als een bedevaartscentrum van belang, waarbij vooral de zevenjaarlijkse heiligdomsvaarten tienduizenden op de been brachten. De stad telde vier parochies en een tiental buurt- of kerspelkapellen, en daarnaast twee kapittels en een groot aantal kloosters. Het godsdienstige en 'wereldlijke' leven waren innig met elkaar verweven, waarbij met name de ambachten een grote rol speelden. Tot de dertiende eeuw woonden er ook joden in de stad. Hun aanwezigheid werd in de vijftiende eeuw expliciet verboden, waarna ze pas aan het einde van de achttiende eeuw geleidelijk terugkeerden. De reformatie vond in Maastricht, zoals elders in de Zuidelijke Nederlanden, aanvankelijk veel aanhang, maar werd onder andere door een succesvolle rekatholisering na de inname van de stad door Parma in 1579, de kop ingedrukt. Na de inname door Frederik Hendrik in 1632 kregen de protestantse minderheid en de katholieke meerderheid gelijke rechten.[1]

De Franse Tijd (1794-1814) betekende de opheffing van kapittels en kloosters, en tevens het einde van veel met de Kerk verbonden maatschappelijke instellingen. In de loop van de negentiende eeuw wisten de katholieken weer meer rechten te verwerven. Het kerkelijk leven bloeide op en er vonden weer kloosterstichtingen plaats. De oprichting van katholieke scholen en instellingen droeg bij aan de verzuiling van de samenleving, die vaak gepaard ging met 'socialistenhaat'. Vooral in de eerste helft van de twintigste eeuw was het "Rijke Roomse Leven" in Maastricht zeer zichtbaar.[2] Tegelijkertijd leefden de minderheden van hervormden, gereformeerden (sinds 1902 in Maastricht), joden en socialisten (vaak onkerkelijk) binnen hun eigen, verzuilde gemeenschappen.

In de tweede helft van de twintigste eeuw deed zich een proces van secularisatie en ontkerkelijking voor,[noot 1] waardoor de dominantie van de Rooms-Katholieke Kerk (met name in onderwijs, politiek en maatschappelijk leven) sterk verminderde.[4] Door de diversificatie van de Maastrichtse bevolkingssamenstelling nam ook het aantal niet-katholieke en niet-christelijke geloofsgemeenschappen toe. In de loop van de jaren 1980 versmolten de hervormde en gereformeerde gemeente in het kader van het Samen op Weg-proces tot één PKN-gemeente. Andere, evangelicaal of juist oosters-orthodox georiënteerde groeperingen vestigden zich in de stad, evenals een tweetal moskeeën. Volgens gegevens van het CBS over de periode 2012-2021 beschouwde 69,7% van de bevolking van Zuid-Limburg zichzelf als religieus en 61,5% als katholiek. Dat is aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde van 49,3%, respectievelijk 23,2%. Van de Zuid-Limburgers gaf 12,6% aan minimaal één keer per maand een religieuze bijeenkomst bij te wonen, minder dan het landelijk gemiddelde (15,3%).[5]

Volkstellingen

bewerken

In 1795 hield de Bataafse Republiek een volkstelling, maar omdat Limburg, inclusief Maastricht, daar niet onderdeel van was werd het niet inbegrepen in de volkstelling.
Van 1830 tot aan de Tweede Wereldoorlog werden ongeveer om de tien jaar volkstellingen gehouden. [6]

In 1830 was van de Maastrichtse bevolking 92,7% katholiek, 6,0% protestants (niet verder opgesplitst) en 1,3% joods. Voor Limburg als geheel was dat 97,8%, 1,6% en 0,5% (35% van de joden in Limburg woonden in Maastricht, terwijl op de totale bevolking Maastricht maar 13% uitmaakte).
In 1840 was dat voor Maastricht veranderd in 84,8%, 13,5% en 1,5%. Nu werd er echter bij vermeld dat 16,3% van de bevolking uit militairen bestond.
In 1849 werd het verder opgesplitst; 88,5% was katholiek, 8,2% nederduits hervormd, 0,9% evangelisch luthers en 2,5% joods. Verder werd opgesplitst naar geslacht. Onder de katholieken waren er iets meer vrouwen dan mannen, vergelijkbaar met Nederland. Maar bij de protestanten was het omgekeerd, en met een aanmerkelijk verschil; de nederduits hervormden waren voor 70,5% mannelijk en de evangelisch luthersen voor 60,0%. Militairen maakten dan ook 7,4% van de bevolking uit. Maastricht had maar liefst 11 kazernes. 55,8% van de nederduits hervormde mannen woonden in die kazernes, en 6,7% van de katholieke mannen.
In de decennia daarop diversifieerden de protestantse gemeenschappen sterk, maar nam het totaal aantal protestanten sterk af, van 2477 in 1849 tot 1198 in 1889, ondanks dat totale bevolking groeide van 25140 naar 32128 inwoners.
In 1889 was nog maar 3,7% van de bevolking protestants en 94,7% katholiek. Dat laatste percentage bleef vervolgens ongeveer gelijk, tot 1947, toen het 95,5% was.
Daarna liep het hat aantal katholieken en protestanten terug door secularisatie en opkomst van andere religies.

De laatste cijfers van het CBS met betrekking tot Maastricht zijn van de periode 2010-2014. Toen rekende 69,8% van de Maastrichtenaren zich tot een religieuze gezindte of levensbeschouwelijke groepering. 13,9% gaf aan minimaal eenmaal per maand een religieuze bijeenkomst te bezoeken.[7]

gezindte %
katholiek 60,4
moslim 3,7
protestants (PKN) 2,0
hervormd 0,5
boedhist 0,4
gereformeerd 0,3
hindoe 0,2
joods 0,1
anders 2,2
geen 30,2

Rooms-Katholieke Kerk in Maastricht

bewerken

Voormalige Hubertuskerk

Parochie-indeling

bewerken

Alhoewel het aantal kerkgaande rooms-katholieken in Maastricht, zoals ook elders in Nederland, sterk is teruggelopen, zijn er binnen de gemeente Maastricht nog zestien min of meer zelfstandige parochies actief, die alle deel uitmaken van het dekenaat Maastricht (dat daarnaast enkele parochies in de gemeente Meerssen omvat). De zestien parochies hebben 23 parochiekerken in gebruik, een aantal dat dalend is. Het dekenaat Maastricht is een van de veertien dekenaten van het bisdom Roermond en wordt geleid door deken John Dautzenberg (feb. 2022).[8]

Afgezien van de vier centrumparochies – die al sinds de Middeleeuwen bestaan – vallen/vielen de parochiegrenzen grotendeels samen met de wijkindeling van Maastricht). Door de ontkerkelijking zijn sinds de jaren 1990 diverse parochiekerken gesloten en bestaande parochies gefuseerd. Dit proces lijkt nog niet afgerond. Om de toekomst van het katholicisme in Maastricht te waarborgen, zijn de bestaande parochies gebundeld in een zevental parochieclusters of -federaties, die samenwerken op het gebied van bestuur, financiën en inzet van pastoors en kapelaans.[9][noot 2] De parochie-indeling anno 2023 is als volgt:[noot 3]

Daarnaast bestaat er in de kapel van het verpleeghuis Vivre (Amby) een RK parochie van de H. Geest (oosters-katholieke parochie met Byzantijnse liturgie).

Kloosters en gemeenschappen in Maastricht

bewerken

Van het grote aantal kloosters in Maastricht (22 in de zeventiende eeuw) zijn er nog maar enkele over. De meeste zijn kloosterstichtingen uit de negentiende of twintigste eeuw.

Maastricht als bedevaartplaats

bewerken

Maastricht was al in de Middeleeuwen een belangrijke bedevaartplaats. Ook heden ten dage spelen de vier zogenaamde stadsdevoties een belangrijke rol in het geloofsleven van veel Maastrichtenaren en bezoekers:

Eenmaal in de zeven jaar, tijdens de heiligdomsvaart van Maastricht, worden de stadsdevoties in processie door de binnenstad gedragen. Naast de stadsdevoties worden ook andere heiligen vereerd, onder anderen de heiligen Monulfus en Gondulfus, de heilige Hubertus en O.L. Vrouw van Banneux.

Niet-rooms-katholieke kerkgenootschappen

bewerken

Russisch-Orthodoxe en Armeens-Apostolische deelname Heiligdomsvaart, 2018

Anno 2023 zijn er 22 niet-rooms-katholieke, christelijke kerken en groeperingen actief in Maastricht.[noot 4] Het spreekt voor zich dat het aantal kerkelijke gemeenten niets zegt over het aantal leden per gemeenschap.

Oudkatholieke, orthodoxe en oriëntaalse kerkgenootschappen

bewerken

Protestantse kerkgenootschappen

bewerken

Evangelicale kerkgenootschappen

bewerken

Overige christelijke kerkgenootschappen

bewerken

Niet-christelijke religies

bewerken

Parareligieuze en niet-religieuze levensbeschouwingen

bewerken

Het Lectorium Rosicrucianum, een genootschap van rozenkruisers, heeft een vestiging ('tempel') aan de Wycker Grachtstraat.[18] In een pand aan de Heggenstraat zijn twee vrijmetselaarsloges gevestigd: La Persévérance (opgericht in 1753) en La Constance (1750; heropgericht in 2008).[19] Het Humanistisch Verbond organiseert regelmatig bijeenkomsten en cursussen in het Maastrichtse Toon Hermanshuis aan het Sint Servaasklooster.

Zie ook

bewerken