Sint Pieter (Maastricht)
Sint Pieter is een dorp, dat sinds 1920 hoort bij de gemeente Maastricht, in de Nederlandse provincie Limburg. Tevens verwijst de naam naar de voormalige heerlijkheid Sint Pieter, de gelijknamige Nederlandse gemeente en de Maastrichtse buurt Sint Pieter (waarvan het dorp geen onderdeel is). De naam is afgeleid van Sint-Petrus, de patroonheilige van zowel de parochie Sint-Pieter boven als Sint-Pieter beneden.
| Buurt van Maastricht | ||
| ||
| ||
Kerngegevens
| ||
| Gemeente | Maastricht | |
| Wijk | Zuidwest | |
| Coördinaten | 50°49'34"NB, 5°41'10"OL | |
| Oppervlakte | 633 ha. | |
| - water | 27 ha. | |
| Inwoners (2017) | 145[1] | |
| Overig | ||
| Postcode(s) | 6212 | |
| Buurtnummer | 09350105 | |
LiggingBewerken
Het dorpBewerken
Het dorp Sint Pieter ligt op de linkeroever van de rivier de Maas ten zuiden van Maastricht. Het ligt tevens op de oostflank van de Sint-Pietersberg. De kern van het dorp lag in het verleden (tot 1747) meer noordwaarts. De uitbreidingswijk die hier tegenwoordig ligt, grenzend aan de bebouwde kom van Maastricht, heet officieel Villapark, maar wordt meestal aangeduid als Sint Pieter beneden.
De voormalige heerlijkheid en gemeenteBewerken
De voormalige heerlijkheid Sint Pieter - en de latere gemeente - besloeg het grondgebied tussen de rivieren Maas en Jeker met een kleine strook aan de oostzijde van de Maas (met onder meer de locatie van het huidige Gouvernement). In het noorden liep de gemeente door tot aan de buitenste grens van de vestingwerken van Maastricht (in de middeleeuwen tot aan de Jekermonding, later tot aan de stadsmuur). Ook het gebied van de "Bisschopskommel", tussen de Jeker en de weg naar Vroenhoven, behoorde daartoe. De zuidgrens kwam min of meer overeen met de huidige landsgrens.
De buurt Sint PieterBewerken
Volgens de officiële wijk- en buurtindeling van de gemeente Maastricht (en het CBS) ligt de dorpskern van Sint Pieter niet in de buurt Sint Pieter, maar in de buurt Villapark. De buurt Sint Pieter omvat volgens deze indeling slechts de dun bevolkte natuurgebieden van de Sint-Pietersberg en het Jekerdal. De belangrijkste woonkern binnen dat gebied is het gehucht Lombok aan de Jeker. De buurt Sint Pieter grenst aan Wolder en Campagne in het noordwesten, Biesland, Jekerdal en Villapark in het noorden, de rivier de Maas in het oosten en de landsgrens met België in het zuiden en het westen. In de volksmond worden de namen Sint Pieter, Villapark en Jekerdal echter door elkaar gebruikt en wordt het hele gebied vaak Sint Pieter genoemd.[2]
GeschiedenisBewerken
De Sint-Petrusparochie werd voor het eerst schriftelijk vermeld in 1045 in een document betreffende de Luikse bisschop Waso (1042-48) in het archief van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. De eerste kerk of kapel was mogelijk Karolingisch, op de plek waar tegenwoordig de Sint-Lambertuskapel staat.[noten 1] In een 8e-eeuws heiligenleven van Sint-Lambertus wordt van een kerk of kapel van Sint-Petrus gewag gemaakt, waar het lichaam van de gestorven bisschop aanvankelijk zou zijn bijgezet in het graf van zijn ouders, voordat het door zijn opvolger Hubertus werd overgebracht naar de nieuwgebouwde grafkapel in Luik, de latere Sint-Lambertuskathedraal.[3] Volgens latere hagiografieën (uit het midden van de 12e eeuw) bezat Lambertus hier goederen, die later overgingen naar het bisdom Luik. Dit zou de basis vormen van de Luikse vrijheid (baronatus) Sint Pieter in de middeleeuwen (vanaf 1248?). Uit de 11e eeuw dateert een zegelstempel, tegenwoordig in Brussel. De magistraat bestond uit twee burgemeesters en vier gezworenen. In 1400 waren er smeden, bakkers, gaardeniers en gewantmakers actief. Mogelijk had het dorp in deze tijd de kenmerken van een voorstad met een munthuis, een rechtsgebouw, een gasthuis en in tijden van voorspoed circa 500 huizen. Er zijn aanwijzingen dat het dorp in 1434 versterkt was.[4]
In 1468 werd de stad Luik en het omliggende land na een opstand verwoest door de troepen van Karel de Stoute. Ook Sint Pieter ontkwam niet aan de wraakactie en het dorp werd tot de grond toe platgebrand. De Bourgondische hertog verbood de wederopbouw, het grondgebied van Sint Pieter werd bij Maastricht gevoegd en de vrijheid van Sint Pieter viel voortaan onder de jurisdictie van de Luikse schepenen van Maastricht (zie: Tweeherigheid van Maastricht). Na de dood van de hertog in 1477 werd het dorp langzaam herbouwd, onder protest van de Maastrichtse raad en de Maastrichtse ambachten, die concurrentie vreesden. Deze laatsten zorgden ervoor dat het dorp in 1491 opnieuw werd afgebroken.[4]
Verwoestingen vonden plaats in 1624 door Staatse troepen en in 1672 door Franse troepen. Door de gestage uitbreiding van de buitenwerken van de vesting Maastricht, met name in het gebied De Kommen, moesten delen van Sint Pieter herhaaldelijk worden gesloopt, omdat ze het schootsveld vanaf de vesting belemmerden. De bisschop van Luik protesteerde vergeefs hiertegen. Bij het Beleg van Maastricht in 1673 werd het landhuis La Motterie afgebroken om vrij zicht op de vijandelijke activiteiten te waarborgen (zie: Claude van Lannoy). Om diezelfde reden moest in 1747, voorafgaand aan het Beleg door Maurits van Saksen tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog, de kerk wijken. Twee jaar later werd op deze plek de voorganger van de huidige Sint-Lambertuskapel gebouwd. De parochiekerk werd herbouwd op een zuidelijker locatie, ver van de vestingwerken van Maastricht.[5]
In 1762 kwam Petrus Ceulen in Sint Pieter wonen, en diens nazaten bekleedden regelmatig het burgemeesterschap (1803-18, 1838-1920). Tijdens de Blokkade van Maastricht (1830-1833) bleef Sint Pieter Nederlands. Ook na de deling van Limburg in 1839, bleef Sint Pieter bij Nederland, als onderdeel van de bufferzone rondom Maastricht. Van 1845-50 werd het Kanaal Luik-Maastricht aangelegd, om van 1963-67 weer gedempt te worden, waarbij ruimte vrijkwam voor een verkeersweg. De huidige kerk werd gebouwd in 1875. In 1920 werd de gemeente Sint Pieter opgeheven. Van grote betekenis voor het dorp was de oprichting van de ENCI in 1924, een cementverwerkend bedrijf dat een groot deel van de Sint Pietersberg heeft afgegraven.[4] In 2018 stopte de mergelwinning in de ENCI-groeve en een jaar later doofde de klinkeroven.
Bezienswaardigheden[noten 2]Bewerken
- De Tombe, restant van een vroeg-middeleeuws mottekasteel op de Sint-Pietersberg
- Kasteelruïne Lichtenberg, een middeleeuwse donjon met een 18e-eeuwse kasteelhoeve
- Huis de Torentjes, een deels 16e-eeuws landhuis
- Fort Sint Pieter, in 1702 gebouwd op de noordflank van de Sint-Pietersberg
- Buitengoed Slavante, midden-19e-eeuwse herensociëteit met uitzicht over het Maasdal
- Sint-Antoniuskapel, barokke kapel van mergelsteen, behorend bij het Observantenklooster (grotendeels verdwenen)
- De Kerk van Sint-Pieter boven, een neogotische kerk uit 1875
- Sint-Rochuskapel, eenvoudige laat-19e-eeuwse kapel op de Sint-Pietersberg
- Hoeve Zonneberg, typisch Limburgse vierkantshoeve van mergel uit 1875 op de Sint-Pietersberg
- De Molen van Lombok en de Molen van Dollaert, twee watermolens op de Jeker
- Hoeve Nekum en Apostelhoeve, 16e/17e-eeuwse vierkantshoeven met wijngaarden op de Louwberg in het Jekerdal
Natuur en landschapBewerken
Sint Pieter ligt op de linkeroever van de Maas, op een hoogte van ongeveer 60 meter. In het westen ligt de helling van de Sint-Pietersberg, ten zuiden de ingang van het grottencomplex Slavante en de cementfabriek met groeve van de ENCI. Zuidelijk daar weer van ligt de kunstmatige berg D'n Observant en de Belgisch-Nederlandse grens.
Het dorp Sint Pieter
Kerk Sint Pieter-Boven
Huis met de Torentjes
ENCI-groeve
Ruïne Lichtenberg
Schaapskudde Sint-Pietersberg
Fort Sint Pieter
Molen van Lombok
Zie ookBewerken
- Wapen van Sint Pieter
- Lijst van burgemeesters van Sint Pieter
- Lijst van rijksmonumenten in Maastricht/Lage Kanaaldijk
Bronnen, noten en/of referenties
|
|
Zie de categorie Sint Pieter, Maastricht van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
