Moerasheide

Moerasheide
	Herfstaspect van de associatie
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Oxycocco-Sphagnetea; (klasse van hoogveenbulten en natte heiden)
Orde:	Sphagnetalia magellanici; (hoogveenmos-orde)
Verbond:	Oxycocco-Ericion; (hoogveenmos-verbond)
Associatie
	Sphagno palustris-Ericetum; Meltz. 1945
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

De moerasheide (Sphagno palustris-Ericetum) is een associatie uit het hoogveenmos-verbond (Oxycocco-Ericion). Het is een zeldzame plantengemeenschap die thuishoort in laagveenmoerasgebieden.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Sphagnetum palustri-papillosi Den Held & Barkm. in Westh. & Den Held 1969

Natura2000-habitattypecode (EU-code): H4010
Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r11Ba02

De wetenschappelijke naam Sphagno palustris-Ericetum is afgeleid van de botanische namen van twee dominante diagnostische plantensoorten van de associatie. Dit zijn gewoon veenmos (Sphagnum palustre) en gewone dophei (Erica tetralix).

Fysiognomie

Moerasheide wordt net als alle andere heidevegetatie gekenmerkt door de volledige afwezigheid van een boomlaag. De struiklaag is vertegenwoordigd door dwergstruiken als de gewone dophei en de struikhei en een aantal zeldzamere soorten zoals kraaihei, grote veenbes en lavendelhei, waarbij de oorspronkelijke aard van het water (zoet- of brak) bepalend is voor de soortensamenstelling.

De kruidlaag is ijl en in de samenstelling ervan komen de soorten van het veenmosrietland terug, zoals riet (zij het dan armzalig en zeer verspreid), gewoon reukgras, waternavel en tormentil.

Er is een sterk ontwikkelde moslaag met verschillende soorten veenmossen, maar ook algemene soorten als gewoon haarmos en gewoon peermos.

Ecologie

De moerasheide lijkt door het overwicht van veenmossen en heidestruiken op de verwante associatie van gewone dophei en veenmos (Erico-Sphagnetum magellanici). In tegenstelling tot de hoogveengemeenschappen komt ze echter enkel voor in laagveenmoerasgebieden. Ze ontstaat als laatste fase van een verlandingsreeks van open zoet- of brakwatervenen via een veenmosrietland (Pallavicinio-Sphagnetum), waarbij rietmaaien als beheersvorm overheerst.

De gelijkenis met hoogveen wordt veroorzaakt door de zeer voedselarme bodem in combinatie met een hoog grondwaterpeil en zuur water. Dieper in de bodem komen echter eutrofe veenlagen voor, waardoor bij gebrek aan beheer snel struiken en bomen opschieten.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van de moerasheide worden in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties onderscheiden.

Subassociatie met pijpenstrootje

Een subassociatie met pijpenstrootje (Sphagno palustris-Ericetum molinietosum) bevat overwegend pijpenstrootje (Molinia caerulea), met kleine veenbes (Oxycoccus palustris) en rode bosbes (Vaccinium idaea).

Subassociatie met gewoon reukgras

Een subassociatie met gewoon reukgras (Sphagno palustris-Ericetum anthoxanthetosum) bevat overwegend gewoon reukgras (Anthoxanthum odoratum).

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van de moerasheide is beperkt tot de Atlantische provincie: de kuststrook van West-Europa, Groot-Brittannië en Ierland. Het is een typische vegetatie die zich thuis voelt in streken met een maritiem klimaat, met hoge luchtvochtigheid, niet te warme zomers en geen strenge winters.

In Nederland is deze vegetatie nog sporadisch terug te vinden in Noord- en Zuid-Holland, Noordwest-Overijssel en Friesland.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste diagnostische plantentaxa van de moerasheide voor Nederland en Vlaanderen.

Gewone dophei

Kraaihei

Riet

Ronde zonnedauw

Gewoon reukgras

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kK		F/O	gewone dophei	Erica tetralix
		A/F	struikhei	Calluna vulgaris
kO		A/F	kleine veenbes	Vaccinium oxycoccos	zoet water
		A/F	rode bosbes	Vaccinium vitis-idaea	zoet water
		A/F	kraaihei	Empetrum nigrum	brakwater
kO		F/O	grote veenbes	Vaccinium microcarpus	brakwater
kO		Z	lavendelhei	Andromeda polifolia	brakwater
			gewoon riet	Phragmites australis
kK			ronde zonnedauw	Drosera rotundifolia
			tormentil	Potentilla erecta
			waternavel	Hydrocotyle vulgaris
			veenpluis	Eriophorum angustifolium
	dS	D/A	gewoon reukgras	Anthoxanthum odoratum	subassociatie met gewoon reukgras
	dS	A/F	pijpenstrootje	Molinia caerulea	subassociatie met pijpenstrootje

Gewoon veenmos

Gewoon haarmos

Moslaag

Kentaxon	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam
kA	A/F	gewoon veenmos	Sphagnum palustre
kV	A/F	rood veenmos	Sphagnum rubellum
kV		wrattig veenmos	Sphagnum papillosum
		gewimperd veenmos	Sphagnum fimbriatum
		gewoon spinragmos	Kurzia pauciflora
		rood viltmos	Aulacomnium palustre
	A/F	gewoon haarmos	Polytrichum commune
		gewoon peermos	Pohlia nutans
		glanzend maanmos	Cephalozia connivens

Bedreiging en bescherming

Moerasheide is een halfnatuurlijk vegetatietype dat enkel kan blijven bestaan bij een hoge grondwaterstand en continu maaibeheer, zo niet nemen struiken en bomen snel de overhand.

Fotogalerij

Een ringslang in moerasheide

Zie ook

Zie de categorie Sphagno palustris-Ericetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

E.J. Weeda, J.H.J. Schaminée en L. van Duuren, 2000: Atlas van plantengemeenschappen in Nederland - Deel 1: Wateren, moerassen en natte heiden, KNNV Uitgeverij, Utrecht, ISBN 90-5011-132-7

Orde:	Ericetalia tetralicis (dophei-orde)
Verbond:	Ericion tetralicis (dophei-verbond)
Associaties:	Lycopodio-Rhynchosporetum (associatie van moeraswolfsklauw en snavelbies) · Ericetum tetralicis (associatie van gewone dophei) · Empetro-Ericetum (associatie van kraaihei en gewone dophei)

Orde:	Sphagnetalia magellanici (hoogveenmos-orde)
Verbond:	Oxycocco-Ericion (hoogveenmos-verbond)
Associaties:	Erico-Sphagnetum magellanici (associatie van gewone dophei en veenmos) · Sphagno palustris-Ericetum (moerasheide)