Canon van de Bijbel

Deel van een serie artikelen over
Bijbelwetenschap

Canons

Hebreeuwse Bijbel · christelijke Bijbel · Oude Testament · Nieuwe Testament · canonvorming van het Nieuwe Testament · apocriefen van het Oude Testament · apocriefen van het Nieuwe Testament · deuterocanonieke boeken

Boeken en genres

OT: Thora · historische boeken · poëzie · wijsheidsboeken · profetenboeken
NT: evangeliën · handelingen · epistels · apocalyptische literatuur

Tekstkritiek

OT: Handschriften OT (Dode Zee-rollen · Masoretische Tekst · Samaritaanse Pentateuch · Septuagint)
NT: Handschriften NT (Vetus Latina · Vulgata · Textus Receptus) · Tekstvarianten NT

Historisch onderzoek

Auteurschap van de Bijbel · Historiciteit van de Bijbel · Jezus (historisch) · Zoektocht naar de historische Jezus · Vertaalkritiek

Portaal Literatuur

De canon (Grieks: κανών, kanoon, "richtsnoer", "maatstaf") van de Bijbel is een lijst van boeken die als doctrinaire autoriteit worden beschouwd binnen het christendom. De canon van het protestantse christendom omvat de (gewoonlijk) 39^[1] boeken die binnen het jodendom als canon worden beschouwd - de zogenaamde Hebreeuwse Bijbel, ook wel Tenach en binnen het christendom Oude Testament genoemd - als de 27 boeken van het Nieuwe Testament. De canon die in het katholicisme wordt gehanteerd bevat ook de deuterocanonieke boeken, die overwegend in Koinè-Grieks werden geschreven.

Oude Testament bewerken

De canon van het Oude Testament vindt zijn oorsprong in wat de joden tijdens de eeuwen rond het begin van de christelijke jaartelling als gezaghebbende boeken beschouwden.

In de Griekse vertaling van de joodse of Hebreeuwse Bijbel (de Septuagint) die omstreeks 150 v.Chr. verscheen staan meer boeken dan in de canon, zoals die gaandeweg groeide. De rabbijnen van Jamnia hebben waarschijnlijk niet een canon opgesteld, maar een canon bevestigd die reeds gegroeid was. Men stelde de volgende criteria:

Er moest een Hebreeuwse tekst beschikbaar zijn.
Ezra moet het boek hebben geaccepteerd.

Bij 1: Van het afgewezen boek Wijsheid van Jezus Sirach beschikken we over 2/3 van de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. We beschikken over snippers van de Hebreeuwse tekst van Tobit en Judit. 1 Makkabeeën zal ook in het Hebreeuws geschreven zijn, maar alleen de Griekse tekst is nog behouden. 2 Makkabeeën, Wijsheid van Salomo en de aanvullingen op Daniël en Ester zijn in het Grieks opgesteld. Bij 2: Wijsheid van Jezus Sirach, en de boeken van de Makkabeeën kunnen gezien de datering in de tweede eeuw die ze zelf geven, nooit bij Ezra bekend zijn geweest. Tegenwoordig wordt dat van sommige canonieke boeken, zoals Prediker echter ook in twijfel getrokken.

Tegenwoordig wordt de historiciteit van een synode van Jamnia die rond 100 n.Chr. over de Hebreeuwse canon zou hebben beslist, betwist. Waarschijnlijk was al lang duidelijk welke boeken men op wilde nemen, en is gesproken over waarom en niet over of een bepaald boek moest worden opgenomen.^[2]^[3]

Aanvankelijk volgden de christenen de Septuagint als gezaghebbende bundel. Hiëronymus van Stridon nam naast Oude Testament en Nieuwe Testament op aandrang van Augustinus van Hippo en de Paus ook de door hem deuterocanoniek ('in tweede instantie aan de canon toegevoegd') genoemde boeken op. Het concilie van Trente stelde vast dat de Vulgaat samenviel met de rooms-katholieke canon. De Hervormers echter stelden het Oude Testament gelijk aan de Hebreeuwse canon. Daarom is de katholieke en protestantse canon van het Oude Testament verschillend. De boeken die uiteindelijk niet tot de canon gerekend worden staan bekend als apocrief.

Zie: Apocriefen van het Oude Testament

In onderstaande tabel wordt weergegeven welke geschriften wel en niet als canoniek worden beschouwd binnen de diverse christelijke hoofdstromingen. (N.B.: mss. staat voor "manuscript(en)"/handschrift(en).)

	Westerse traditie		Oosters-orthodoxe traditie			Oriëntaals-orthodoxe traditie				Nestoriaanse traditie
	Protestants	Rooms-Katholiek	Grieks-Orthodox	Servisch-Orthodox	Georgisch-Orthodox	Armeens-Apostolisch^[4]	Syrisch-Orthodox	Koptisch-Orthodox^[5]	Ethiopisch-Orthodox^[6]	Kerk van het Oosten^[7]
Genesis	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Exodus	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Leviticus	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Numeri	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Deuteronomium	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Jozua	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Rechters	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Ruth	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Samuel	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Koningen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Kronieken	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Ezra	Ja	Ja	Ja (Esdras B)	Ja (1 Esdras)	Ja (1 Ezra)	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Nehemia	Ja	Ja	Ja (Esdras B)	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Tobit	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Judit	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Ester	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Toevoegingen aan Ester	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Makkabeeën	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja
Job	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Psalmen 1-150	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Psalm 151	Nee	Nee (appendix)	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja	Ja	Ja
Spreuken	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Prediker	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Hooglied	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Wijsheid van Salomo	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Wijsheid van Jezus Sirach	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja	Ja	Ja
Jesaja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Jeremia	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Klaagliederen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Baruch	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Brief van Jeremia	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja	Ja	Ja
Ezechiël	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Daniël	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Toevoegingen aan Daniël	Nee	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja	Ja	Ja
Kleine profeten	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Het gebed van Manasse	Nee	Nee (appendix)	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja	Ja	Ja
3 Ezra	Nee	Nee	Ja (Esdras A)	Ja (2 Esdras)	Ja (2 Ezra)	Ja	Nee	Nee	Ja	Nee
4 Ezra	Nee	Nee	Nee	Nee (3 Esdras)	Ja (3 Ezra)	Ja	Nee	Nee	part Ja	Nee
3 Makkabeeën	Nee	Nee (appendix)	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee	Nee	Nee	Nee sommige mss.
4 Makkabeeën	Nee	Nee (appendix)	Nee (appendix)	Nee (appendix)	Ja	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee sommige mss.
Henoch	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Ja	Nee
Jubileeën	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Ja	Nee
Psalm 152-155	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee sommige mss.
2 Baruch	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee sommige mss.
Brief van Baruch	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee sommige mss.
3 Baruch	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee
4 Baruch	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Ja	Nee
1-3 Meqabyan	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Ja	Nee

Er is ook enig verschil in de volgorde waarin de boeken in een band worden uitgegeven. In een protestantse uitgave ontbreken de apocriefen. In een moderne uitgave ontbreken de apocriefen of staan ze achteraan. De apocriefen zijn hieronder cursief.

Tenach	Louis Segond	Katholiek	Modern
Genesis Exodus Leviticus Numeri Deuteronomium Jozua Rechters
		Ruth
Samuel Koningen
		Kronieken
		Ezra Nehemia
		Tobit
		Judit
		Ester met toevoegingen	Ester
		Job Psalmen Spreuken Prediker Hooglied
		Wijsheid
		Sirach
Jesaja Jeremia
		Klaagliederen
		Baruch
Ezechiel
		Daniël met toevoegingen	Daniël
Hosea Joel Amos Obadja Jona Micha Nahum Habakuk Zefanja Haggai Zacharia Maleachi
Psalmen		Makkabeeën	Tobit
Spreuken	Job		Judit
Job	Spreuken		toevoegingen aan Ester
Hooglied	Ruth		Makkabeeën
Ruth	Hooglied		Wijsheid
Klaagliederen	Prediker		Sirach
Prediker	Klaagliederen		Baruch
Ester Daniël			Brief van Jeremia
Ezra Nehemia			toevoegingen aan Daniël
Kronieken			Gebed van Manasse

Nieuwe Testament bewerken

Wat betreft de canon van het Nieuwe Testament bestaat binnen de christelijke kerken geen verschil van mening. Deze canon kreeg een officieel karakter in de Paasbrief van de Alexandrijnse bisschop Athanasius in 367, waarin deze de 27 boeken van het Nieuwe Testament als gezaghebbend voor de christelijke kerk aanmerkte. Latere concilies hebben dit steeds bevestigd.

Zie ook: Canonvorming van het Nieuwe Testament

	Protestants	Rooms-Katholiek	Grieks-Orthodox	Servisch-Orthodox	Georgisch-Orthodox	Armeens-Apostolisch	Syrisch-Orthodox	Koptisch-Orthodox	Ethiopisch-Orthodox	Kerk van het Oosten^[8]
	Westerse traditie		Oosters-orthodoxe traditie			Oriëntaals-orthodoxe traditie				Nestoriaanse traditie
Matteüs	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Marcus	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Lucas	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Johannes	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Handelingen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Handelingen van Paulus	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee	Ja	Nee
Romeinen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Korintiërs	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Galaten	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Efeziërs	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Filippenzen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Kolossenzen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Tessalonicenzen	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 en 2 Timoteüs	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Titus	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Filemon	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Hebreeën	Ja^[9]	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Jakobus	Ja^[9]	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
1 Petrus	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
2 Petrus	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee
1 Johannes	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
2 en 3 Johannes	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee
Judas	Ja^[9]	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee
Openbaring	Ja^[9]	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee

Externe link bewerken

De canonvorming van de Hebreeuwse Bijbel, het Oude Testament door A. van der Kooij

Bronnen, noten en/of referenties

↑ De stof van de 39 boeken is in de Hebreeuwse Bijbel over 36 boeken verdeeld doordat de beide boeken Samuël, Koningen en Kronieken, telkens als één boek worden geteld.
↑ NBV Studiebijbel 2004
↑ Beentjes, P, Wijsheid van Jesus Sirach, bladz 22 voetnoot 2; Damon, 2006
↑ (en) https://www.armenianchurchlibrary.com/files/BibleintheArmenianChurchMovsesian.pdf. Gearchiveerd op 9 augustus 2022.
↑ (en) https://st-takla.org/pub_Deuterocanon/Deuterocanon-Apocrypha_El-Asfar_El-Kanoneya_El-Tanya__0-index.html. Gearchiveerd op 23 mei 2023.
↑ (en) http://www.ethiopianorthodox.org/english/canonical/books.html. Gearchiveerd op 7 april 2023.
↑ (en) https://web.archive.org/web/20110707175839/http://www.assyrianchurch.com/forum/viewtopic.php?f=1&t=863&sid=1893837d6f3b7b33511927081823df2d
↑ (en) Pagina op assyrianchurch.com (niet meer beschikbaar)
Naast het weglaten van enkele boeken in zijn totaliteit, beschouwen zij ook als niet-canoniek: Matteüs 27:35(b), Lucas 22:17-18, Johannes 7:53, 8:1-11, Handelingen 8:37, 15:34 en 28:29 en 1 Johannes 5:7.
↑ ^a ^b ^c ^d Maarten Luther twijfelde aan de canoniciteit van Hebreeën, Jakobus, Judas en Openbaring. Hij liet dit uitkomen in de volgorde die hij hanteerde. Maar hij nam de boeken wel op in zijn canon en sindsdien hebben alle Lutherse organen dat gedaan.

[1] De stof van de 39 boeken is in de Hebreeuwse Bijbel over 36 boeken verdeeld doordat de beide boeken Samuël, Koningen en Kronieken, telkens als één boek worden geteld.

[2] NBV Studiebijbel 2004

[3] Beentjes, P, Wijsheid van Jesus Sirach, bladz 22 voetnoot 2; Damon, 2006

[4] (en) https://www.armenianchurchlibrary.com/files/BibleintheArmenianChurchMovsesian.pdf. Gearchiveerd op 9 augustus 2022.

[5] (en) https://st-takla.org/pub_Deuterocanon/Deuterocanon-Apocrypha_El-Asfar_El-Kanoneya_El-Tanya__0-index.html. Gearchiveerd op 23 mei 2023.

[6] (en) http://www.ethiopianorthodox.org/english/canonical/books.html. Gearchiveerd op 7 april 2023.

[7] (en) https://web.archive.org/web/20110707175839/http://www.assyrianchurch.com/forum/viewtopic.php?f=1&t=863&sid=1893837d6f3b7b33511927081823df2d

[8] (en) Pagina op assyrianchurch.com (niet meer beschikbaar)
Naast het weglaten van enkele boeken in zijn totaliteit, beschouwen zij ook als niet-canoniek: Matteüs 27:35(b), Lucas 22:17-18, Johannes 7:53, 8:1-11, Handelingen 8:37, 15:34 en 28:29 en 1 Johannes 5:7.

[luther-9] Maarten Luther twijfelde aan de canoniciteit van Hebreeën, Jakobus, Judas en Openbaring. Hij liet dit uitkomen in de volgorde die hij hanteerde. Maar hij nam de boeken wel op in zijn canon en sindsdien hebben alle Lutherse organen dat gedaan.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]