NS 8100

De serie NS 8100 was een serie rangeerstoomlocomotieven van de Nederlandse Spoorwegen (NS) en diens voorganger Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS).

NS 8100
Loc NS 8107, bewaard door de Museum Buurtspoorweg op bezoek bij de SHM, te Medemblik; 28 oktober 2018.
Aantal	30
Nummering	SS: 651-680 NS: 8101-8130
Fabrikant	Machinefabriek Breda, Centrale werkplaats Tilburg, Centrale werkplaats Zwolle
In dienst	1901-1907
Uit dienst	1936-1955
Asindeling	B
Spoorwijdte	1435 mm
Massa locomotief	33,3 ton
Diameter drijfwielen	1100 mm
Lengte over buffers	7493 mm
Hoogte	4200 mm
Maximumsnelheid	45 km/u
Vuurkist	6,5 m2
Vlampijpen	56 m2
Roosteroppervlak	1,23 m2
Maximum stoomspanning	11,7 kg/cm2
Aantal cilinders	2
Diameter × slaglengte cilinders	370 x 480 mm
Stoomverdeling	Walschaerts
Waterinhoud	2,8 m3
Brandstofvoorraad	1,2 ton kolen
Trekkracht	4890 kg
Remsysteem	Westinghouserem
Soortmerk	NS: R2/L3
Bijnaam	Kikkers
Aantal bewaarde exemplaren	1
Portaal    Verkeer & Vervoer

SS-periode

Omdat de SS omstreeks de eeuwwisseling van 1900 de behoefte kreeg aan korte rangeerlocomotieven werd een serie van tien stuks besteld bij de Machinefabriek Breda, welke in 1901 als SS 651-660 werden geleverd. Uitbreidingen van deze serie werden in eigen beheer in de Centrale Werkplaatsen van de SS in Tilburg en Zwolle vervaardigd. In 1903 werden de in Tilburg vervaardigde 661-667 en de in Zwolle vervaardigde 668-670 in dienst gesteld, gevolgd door de in Tilburg vervaardigde 671-672, 673-677 en 678-680 in respectievelijk 1905, 1906 en 1907.

NS-periode

Bij de samenvoeging van het materieelpark van de HSM en de SS in 1921 kregen de locomotieven van deze serie de NS-nummers 8101-8130. Ter vervanging van de af te voeren serie 6800, die waren aangepast voor de inzet op de tramlijn Ede - Wageningen, werden tussen 1931 en 1934 de 8124-8126 en 8128-8130 geschikt gemaakt voor deze lijn. Diverse benodigde onderdelen werden van afgevoerde 4600-en, 6200-en, 6800-en en 9500-en afgenomen en hergebruikt.

Verhuur tijdens de Tweede Wereldoorlog

Van 1940 tot 1941 werden de 8101, 8118 en 8122 verhuurd aan de Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM). In 1941 werd de defect geraakte 8122 vervangen door de 8119.

Van 1942 tot 1944 werden de 8104, 8109, 8112 en 8129 verhuurd aan de Gooische Tramweg-Maatschappij (GoTM). De 8104 keerde al in 1943 terug naar de NS, om later in dat jaar met de 8105 te worden verhuurd aan de NTM. In 1944 werd ook de 8130 verhuurd aan de NTM.

Voor beide maatschappijen waren de schoorstenen van de 8100-en te hoog om in de loodsen te passen. De aan de GoTM verhuurde locomotieven werden daarop van een lagere schoorsteen voorzien. Bij de NTM werd de toegang tot de loods in Drachten vergroot. Tijdens de spoorwegstaking van 1944-'45 werden er 13 8100-en door de Duitsers naar het oosten afgevoerd, die alle tussen 1945 en 1947 weer terug naar Nederland keerden. Na de Tweede Wereldoorlog keerden alle verhuurde locomotieven weer terug naar de NS en werden alle in de oorlogsjaren uitgevoerde wijzigingen teruggedraaid. De aan de GoTM verhuurde locomotieven kregen hun oude schoorsteen weer terug.

Afvoer en behoud

Als eerste werden de 8116 en 8121 in respectievelijk 1936 en 1937 afgevoerd. In 1945 werden de 8111 en 8122 met onherstelbare oorlogsschade afgevoerd, in 1947 en 1948 gevolgd door de 8104, 8105, 8114 en 8110. De rest volgde in de jaren 1949-1954 en als laatste de 8102 in 1955.

De 8126 werd in 1950 verhuurd aan de Verenigde Coöperatieve Suikerfabrieken voor rangeerwerkzaamheden in Roosendaal.

Een aantal locs werd na afvoer niet aan een sloopbedrijf verkocht. De 8120 werd verkocht aan Montai Export in Den Haag, die de loc vermoedelijk naar haar moedermaatschappij Kweichow Moutai Distillery in het zuidwesten van China exporteerde. De 8107 werd in 1952 verkocht aan de Verenigde Coöperatieve Suikerfabrieken, waar de loc onder het nieuwe nummer VCS 3 tot 1964 rangeerwerkzaamheden op het terrein in Roosendaal verrichtte.

Door initiatief van de heer R. Stamkot, in 1966 als secretaris van het Comité Vrienden van het Trammuseum en in 1967 als secretaris van de Stichting Museum Buurtspoorweg (MBS), werd bereikt dat de VCS 3 in mei 1968 aan de MBS werd geschonken. Het transport van de CSM in Roosendaal naar Twente volgde in juni 1968. In 1973 werd daar begonnen met de restauratie, waarbij de loc in de afleveringsstaat als SS 657 werd teruggebracht op enkele voor de rijdende dienst noodzakelijke wijzigingen na. De omvangrijke restauratie duurde tot 1987. Sindsdien behoort de loc tot het rijvaardige materieelpark van de MBS. In 2018 werd de loc na een revisie in de uitvoering als NS 8107 gebracht.

Fabrikant	Fabrieksnummer	In dienst	SS nummer	NS nummer	Uit dienst	Bijzonderheden
Machinefabriek Breda	164	1901	651	8101	1952
Machinefabriek Breda	165	1901	652	8102	1955
Machinefabriek Breda	166	1901	653	8103	1951
Machinefabriek Breda	167	1901	654	8104	1947
Machinefabriek Breda	168	1901	655	8105	1952
Machinefabriek Breda	169	1901	656	8106	1949
Machinefabriek Breda	170	1901	657	8107	1952	verkocht aan de VCS in Roosendaal, als VCS 3 ingezet tot 1964. Bewaard door MBS als SS 657. Sinds 2018 uitgevoerd als NS 8107.
Machinefabriek Breda	171	1901	658	8108	1952
Machinefabriek Breda	172	1901	659	8109	1953
Machinefabriek Breda	173	1901	660	8110	1948
Centrale werkplaats Tilburg	10	1903	661	8111	1945
Centrale werkplaats Tilburg	11	1903	662	8112	1949
Centrale werkplaats Tilburg	12	1903	663	8113	1949
Centrale werkplaats Tilburg	13	1903	664	8114	1948
Centrale werkplaats Tilburg	14	1903	665	8115	1950
Centrale werkplaats Tilburg	15	1903	666	8116	1937
Centrale werkplaats Tilburg	16	1903	667	8117	1952
Centrale werkplaats Zwolle	1	1903	668	8118	1949
Centrale werkplaats Zwolle	2	1903	669	8119	1952
Centrale werkplaats Zwolle	3	1903	670	8120	1951	verkocht aan Montai Export in Den Haag.
Centrale werkplaats Tilburg	17	1905	671	8121	1937
Centrale werkplaats Tilburg	18	1905	672	8122	1945
Centrale werkplaats Tilburg	19	1906	673	8123	1951
Centrale werkplaats Tilburg	20	1906	674	8124	1949
Centrale werkplaats Tilburg	21	1906	675	8125	1951
Centrale werkplaats Tilburg	22	1906	676	8126	1950	verhuurd aan de VCS in Roosendaal.
Centrale werkplaats Tilburg	23	1906	677	8127	1954
Centrale werkplaats Tilburg	24	1907	678	8128	1950
Centrale werkplaats Tilburg	25	1907	679	8129	1951
Centrale werkplaats Tilburg	26	1907	680	8130	1954

Afbeeldingen

• 
  De tram uit Schoonhoven, getrokken door de stoomlocomotief NS 8128 bij aankomst te Gouda. (augustus 1942)
• 
  SS 657, bewaard door de Museum Buurtspoorweg, te Boekelo; 2004.
• 
  SS 657 bij station Twisk aan de Spoorlijn Hoorn - Medemblik, bewaard door de Museum Buurtspoorweg, te Boekelo; 2004.
• 
  Stoomlocomotieven NS 8128 en NS 8129 op het emplacement te Schoonhoven (tramlijn Gouda-Schoonhoven). (Augustus 1939)
• 
  Stoomlocomotief NS 8125 te Schoonhoven. (02-09-1940)
• 
  Stoomlocomotief NS 8130 langs het perron van het tramstation te Schoonhoven. (Tussen 1930- 1940)
• 
  Stoomlocomotief uit de serie 8100 van de N.S. met tram 652 bij de halte Stolwijk aan de tramlijn Gouda - Schoonhoven, op de laatste dag van de exploitatie. (23-08-1942)
• 
  Een tram, getrokken door een stoomlocomotief uit de serie 8100 van de N.S. op het traject Gouda - Schoonhoven, kort voor het opheffen van de exploitatie. (Augustus 1942)
• 
  Stoomlocomotief nr. 8130 tijdens waternemen te Wageningen. (28-03-1932)
• 
  Het trampersoneel en andere geïnteresseerden bij de met kransen versierde stoomlocomotief NS 8130 op het tramstation te Schoonhoven, bij aanvang van de laatste rit naar Gouda. (23-08-1942)
• 
  Met kransen versierde voorkant van de stoomlocomotief NS 8130 te Schoonhoven, bij aanvang van de laatste rit naar Gouda. (23-08-1942)

Bronnen, noten en/of referenties

• H. Waldorp: Onze Nederlandse stoomlocomotieven in woord en beeld. Uitg. De Alk, Alkmaar, 1981. ISBN 90 6013 909 7.
• A. Weijts: Tussen vuur en stoom. Uitg. Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 2001. ISBN 90 288 26947.
• P. Henken: Stoomlocomotieven Serie SS 601-612 en 651-680 (NS 6500 en 8100). Uitg. Uquilair, 's-Hertogenbosch, 2010. ISBN 90 71513 72 6.

Nederlandse stoomlocomotieven