Wikipedia

Orchideeënfamilie

plantenfamilie uit de orde Asparagales

De orchideeënfamilie (Orchidaceae) is een van de grootste plantenfamilies op aarde. Het aantal soorten wordt op zo rond de 20.000 geschat. Wereldwijd zijn meer dan duizend geslachten bekend welke verdeeld worden over tientallen subfamilies. Orchideeën worden ook weleens kort orchis genoemd, wat ook de naam van een specifiek geslacht is.

Orchideeënfamilie
Soldaatje (Orchis militaris)
Typus
Taxonomische indeling
Rijk:Plantae (Planten)
Stam:Embryophyta (Landplanten)
Klasse:Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:Bedektzadigen
Clade:Eenzaadlobbigen
Orde:Asparagales
familie
Orchidaceae
Juss. (1789)
Verspreidingsgebied
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons
Orchideeënfamilie op Wikispecies Wikispecies
Portaal  Portaalicoon   Biologie
Bioscoopjournaal uit 1955. Op de rots Ifar in het Cycloopgebergte in het binnenland van Nieuw-Guinea worden orchideeën geplukt, o.a. zogenaamde Nieuw-Guineetjes. Bomen worden gekapt om zeldzame orchideeën te bemachtigen of Papoea's klimmen langs lianen omhoog om ze te plukken. Vervolgens worden de bloemen in Hollandia verkocht.

Naamgeving en etymologie bewerken

De naam 'orchidee' is afgeleid van Orchis. De Griekse filosoof Theophrastus was in 300 v.Chr. de eerste die het geslacht beschreef. De naam Orchis (όρχις) heeft mogelijk betrekking op de dubbele wortelknol: het Griekse 'orchis' betekent ook teelbal.

Kenmerken bewerken

 
Phalaenopsis 1:buitenste bloemdekbladen (kelkbladen); 2: binnenste bloemdekbladen (kroonbladen); 3: lip; 4: hierachter zitten de pollinia (stuifmeelklompjes); 5: stempel.

Orchideeën staan bekend om hun bloemen, die er soms vreemd uit kunnen zien. Ook de wilde flora in de Benelux kent soorten met opvallende bloemen. Vaak zijn er speciale aanpassingen aan bepaalde soorten dieren en dan met name insecten. Vele soorten zijn in de twintigste eeuw achteruitgegaan in deze regio. Waar eertijds vele graslanden in mei en juni werden gekleurd door de orchideeën zijn ze nu vaak beperkt tot natuurreservaten.

Orchideeën hebben doorgaans stoffijn zaad. Deze heel kleine zaden kunnen gemakkelijk door de wind over grote afstanden worden vervoerd. En zo kunnen ze relatief gemakkelijk nieuwe geschikte groeiplaatsen koloniseren. Op die plaats moet dan wel de voor de kieming noodzakelijke schimmel aanwezig zijn, omdat het zaad zonder de schimmel niet kan uitgroeien. Voorts kost het vaak vele jaren om tot een volwassen vruchtdragend exemplaar uit te groeien. In de Benelux staan vele orchideeën bekend als fijnproever. Ze stellen gemiddeld hoge eisen aan hun groeiplaats. Ze leven vaak in mutualistische symbiose met een schimmel (in de vorm van een mycorrhiza) waarmee ze voedingsstoffen uitwisselen.

In regenwouden groeien bepaalde soorten als epifyt hoog in de bomen. Sommige van deze epifyten worden tegenwoordig als kamerplant gehouden. Ook andere soorten zijn populair als kamerplant. Diverse soorten zijn met elkaar te kruisen en dit gebeurt dan ook veel. Omdat een soort voor de bestuiving afhankelijk is van een specifiek insect of vogel hebben ze geen andere barrières ontwikkeld. De bestuiving verloopt vaak via een complex mechanisme, bijvoorbeeld door bij een insect de hele meeldraden op het lijf vast te plakken en deze te laten meevoeren naar een andere bloem.

Bloemen bewerken

De bloem van een orchidee is meestal eenvoudig te onderscheiden van een andere bloem. De bloem is opgebouwd uit drie kelkbladen en drie kroonbladen. Het middelste kroonblad is afwijkend qua vorm en vergroot (de lip), zodat het een platform voor insecten vormt om makkelijker het centrum van de bloem te bereiken. Oorspronkelijk was de lip van een orchidee opwaarts gericht en vormde zo een afdakje boven het gynostemium. Bij een aantal soorten, zoals de spookorchis (Epipogium aphyllum) en de vanilleorchis (Nigritella), is dit nog steeds het geval. Bij de meeste soorten echter draait de bloem zich bij het openen 180°, waardoor de lip neerwaarts wijst. Dit verschijnsel wordt resupinatie genoemd en zorgt ervoor dat de bloem zijn kenmerkende vorm krijgt.

Juweelorchidee bewerken

 
Een Macodes petola (jong), een juweelorchidee

Een andere variant van de bekende orchidee die vooral bewonderd wordt om de bloem is de Juweelorchidee, zoals de Macodes petola of de Ludisia Discolor. Een juweelorchidee is een soort orchidee met prachtige bladeren die vaak opvallende patronen en kleuren hebben, die lijken op juwelen. Deze planten groeien meestal in tropische bossen en hechten zich vast aan bomen of andere planten. Ze halen voedingsstoffen uit de lucht en het vocht in hun omgeving. Juweelorchideeën worden vaak gekweekt als sierplanten vanwege hun mooie bladeren.

Taxonomie bewerken

 
Vleeskleurige orchis (Dactylorhiza incarnata)
 
Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii)
 
Grote muggenorchis (Gymnadenia conopsea)
 
Vrouwenschoentje (Cypripedium calceolus)
 
Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia)
 
Wilde orchidee in het Lauwersmeer gebied

Stamboom van de familie Orchidaceae bewerken

  Zie Taxonomie en fylogenie van de orchideeënfamilie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De orchideeënfamilie is een monofyletische groep die door het APG III-systeem van 2009 tot de orde Asparagales wordt gerekend.

De indeling van deze familie is echter continu in beweging, zolang er studies lopen die nieuwe elementen voor classificatie aanbrengen.

Er worden momenteel vijf onderfamilies erkend, wat het volgende cladogram geeft:

Familie Orchidaceae

Fylogenie:

Taxonomie:

  • Orde Asparagales
    • zustergroepen van de Orchidaceae
    • Familie Orchidaceae
      • Onderfamilie Apostasioideae: 2 geslachten, 16 soorten, Zuidwest-Azië
      • Onderfamilie Cypripedioideae: 5 geslachten, 130 soorten, gematigde streken en tropisch Zuid- en Midden-Amerika
      • Onderfamilie Vanilloideae: 15 geslachten en 180 soorten, tropisch en subtropisch oostelijk Noord-Amerika
      • Onderfamilie Epidendroideae: meer dan 500 geslachten en ongeveer 20.000 soorten, wereldwijd
      • Onderfamilie Orchidoideae: 208 geslachten en 3.630 soorten, wereldwijd

Deze onderfamilies zijn op hun beurt nog eens onderverdeeld in takken of tribus, subtribus, geslachtengroepen en ten slotte geslachten.

Stamboom van de in België en Nederland voorkomende orchideeën bewerken

  Zie Stamboom van Nederlandse en Belgische orchideeën voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In België en Nederland komen volgens de laatste nieuwe systematiek een 40-tal soorten orchideeën van 18 verschillende geslachten voor, alle in de onderfamilies Epidendroideae en Orchidoideae.

Opmerkingen bewerken

  • In dit artikel wordt de indeling gebruikt zoals vermeld in de 23e editie van de Heukels. Deze is gebaseerd op nieuwe inzichten gebaseerd op gegevens van DNA-sequenties. Een opvallend verschil met de 22e druk is vooral de samenvoeging van de keverorchissen (Listera) met de vogelnestjes (Neottia), van de poppenorchis (Aceras) met de orchissen (Orchis) en van de groene nachtorchis (Coeloglossum) met de handekenskruiden (Dactylorhiza).

Beschreven geslachten en soorten bewerken

De volgende geslachten en soorten worden verder in Wikipedia in detail beschreven.

Europese soorten bewerken

Hieronder een lijst van geslachten en soorten die in West- en Midden-Europa voorkomen en die in detail behandeld worden in Wikipedia:

 
Traunsteinera globosa

Soorten van andere continenten bewerken

Organisaties voor commercieel gebruik bewerken

Er zijn diverse organisaties die zich richten op de promotie van orchideeën als sierplant, waaronder de Royal Horticultural Society en de American Orchid Society.

De soorten die in gebruik als kamerplant worden meestal gestekt vanuit een moederplant, maar soms vanuit zaad opgekweekt. De stekken groeien in ongeveer negen maanden tot een orchidee zoals die in winkels worden aangeboden. Zowel het stekken als de verdere groei wordt doorgaans uitgevoerd door gespecialiseerde bedrijven.[1]

Externe links bewerken

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Orchideeënfamilie&oldid=67397594"