Korstmossen-dennenbos

associatie uit het verbond van naaldbossen

Het korstmossen-dennenbos (Cladonio-Pinetum) is een voor Nederland zeldzame associatie uit het verbond van naaldbossen (Dicrano-Pinion). Het is een oligotrafente bosgemeenschap die voorkomt op droge, zure zandbodems en die gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van rendiermossen.

Korstmossen-dennenbos
Korstmossen-dennenbos in Noord-Duitsland
Korstmossen-dennenbos in Noord-Duitsland
Syntaxonomische indeling
Klasse:Vaccinio-Piceetea
(klasse van naaldbossen)
Orde:Vaccinio-Piceetalia
(orde van naaldbossen)
Verbond:Dicrano-Pinion
(verbond van naaldbossen)
Associatie
Cladonio-Pinetum
Kobendza 1930
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons

Naamgeving en codering

bewerken
Synoniemen
Cladonio-Pinetum Juraszek 1927
Cladonio arbusculae-Pinetum sylvestris
Cladonio rangiferinae-Pinetum sylvestris (Kobenza 1930) em. Pass. 1956

De wetenschappelijke naam Cladonio-Pinetum is afgeleid van de botanische namen van twee diagnostische taxa voor de associatie: rendiermossen (Cladonia sp.) en grove den (Pinus sylvestris).

Fysiognomie

bewerken

Het korstmossen-dennenbos is een laagblijvende naaldbosvegetatie. De boomlaag wordt maximaal 10 m hoog en bestaat praktisch volledig uit weinig vitale exemplaren van grove den en in mindere mate zomereik. De struiklaag is weinig ontwikkeld, de kruidlaag is beperkt tot struikhei en schrale grassen als bochtige smele.

De moslaag is zeer goed ontwikkeld en bestaat uit zowel bladmossen als korstmossen.

Ecologie

bewerken
 
Het aspect van de moslaag van een korstmossen-dennenbos in Polen.

Het korstmossen-dennenbos is een voor Nederland zeer zeldzaam en bedreigd bostype, dat voorkomt op droge, voedselarme en zure zandbodems zoals op stuifzand, op droge heide en in kalkarme duinen.

Deze vegetatie zal spontaan, maar zeer traag, verder evolueren naar het kussentjesmos-dennenbos.

Verspreiding

bewerken

Het korstmossen-dennenbos heeft een breed verspreidingsgebied over het laagland van West- en Centraal-Europa.

In Nederland is ze zeer zeldzaam en komt enkel voor in de stuifzanden op de hogere zandgronden of in de duinen. De associatie behoort tot de meest bedreigde Nederlandse plantengemeenschappen.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

bewerken
 
Grove den
 
Dennenorchis
 
Dennenwolfsklauw
 
Gerimpeld gaffeltandmos
 
Open rendiermos

De associatie heeft geen specifieke kentaxa, maar enkele kensoorten van de klasse van naaldbossen zijn vrij strikt beperkt tot deze associatie: de grote-, dennen- en stekende wolfsklauw, het klein wintergroen, het Linnaeusklokje, het gerimpeld gaffeltandmos en het riempjesmos.

Daarnaast vindt men vooral soorten van stuifzand en droge heide, zoals struikhei, bochtige smele, fijn schapengras en verschillende rendiermossen, die het korstmossen-dennenbos differentiëren ten opzichte van de associatie van het kussentjesmos-dennenbos.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen.

Boomlaag
Kentaxon Diff.soort Presentie Triviale naam Botanische naam Opmerking
kV > 70% grove den Pinus sylvestris
> 60% zomereik Quercus robur
> 20% zachte berk Betula pubescens
Struiklaag
Kentaxon Diff.soort Presentie Triviale naam Botanische naam Opmerking
> 40% Amerikaanse vogelkers Prunus serotina
> 30% wilde lijsterbes Sorbus aucuparia
Kruidlaag
Kensoort Diff.soort Presentie Triviale naam Botanische naam Opmerking
kK < 10% dennenorchis Goodyera repens
kK < 10% dennenwolfsklauw Huperzia selago
kK < 10% stekende wolfsklauw Lycopodium annotinum
kK < 10% linnaeusklokje Linnaea borealis
dA > 70% struikhei Calluna vulgaris t.o.v. het kussentjesmos-dennenbos
> 50% bochtige smele Avenella flexuosa
dA > 40% fijn schapengras Festuca filiformis t.o.v. het kussentjesmos-dennenbos
> 30% pijpenstrootje Molinia caerulea
grote wolfsklauw Lycopodium clavatum
klein wintergroen Pyrola minor
Moslaag
Kentaxon Diff.soort Presentie Triviale naam Botanische naam Opmerking
kV > 50% gerimpeld gaffeltandmos Dicranum polysetum
kK < 10% gerimpeld platmos Plagiothecium undulatum
kK < 10% struisveermos Ptilium crista-castrensis
kK < 10% riempjesmos Rhytidiadelphus loreus
> 90% gewoon gaffeltandmos Dicranum scoparium
> 70% bronsmos Pleurozium schreberi
> 50% gewoon peermos Pohlia nutans
> 50% gewoon klauwtjesmos Hypnum cupressiforme
> 30% heideklauwtjesmos Hypnum jutlandicum
dA > 30% open rendiermos Cladonia portentosa t.o.v. het kussentjesmos-dennenbos

Fotogalerij

bewerken

Bedreiging en bescherming

bewerken

Net als de meeste oligotrafente bosgemeenschappen wordt het ook het korstmossen-dennenbos bedreigd door verruiging, en dat vooral door hoge stikstofdepositie vanuit de atmosfeer.

Zie ook

bewerken
Zie de categorie Cladonio-Pinetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.