1800-1809

decennium

De jaren 1800-1809 (van de christelijke jaartelling) zijn een decennium in de 19e eeuw.

Meerjarige gebeurtenissen

bewerken
Iberisch Schiereiland
 
Goya's El tres de mayo de 1808 en Madrid, over de massa-executies op 3 mei 1808 na de dos de mayo-opstand in Madrid.
Lage Landen
Ottomaanse Rijk

Amerika

bewerken
 
Het Witte Huis wordt in 1800 in gebruik genomen

Wereldhandel en kolonies

bewerken

Innovatie

bewerken
  • De Fransman Joseph-Marie Jacquard ontwikkelt het jacquardgetouw, een programmeerbaar weefgetouw waarmee tapijten met ingewikkelde bloemmotieven mechanisch kunnen worden geproduceerd.
  • De Engelsman Henry Maudslay ontwikkelt de eerste industriële schroefdraaddraaibank. Hiermee maakt hij een eind aan het handmatig fabriceren van bouten en moeren. Zijn machine zorgt dat het concept van standaardisatie (een idee dat reeds plaatsvindt) praktisch toegepast kan worden op bouten en moeren. Aan een bestaande draaibank voegt hij schakelwielen en een transportschroef toe voor het snijden van de schroefdraad in een ronde staaf die voor elke schroef identiek is. Door de installingen te wijzigen kan hij met dezelfde draaibank bouten maken met een verschillende schroefdraad. Daarnaast is zijn machine sneller en nauwkeuriger dan de handgemaakte bouten en moeren. Zijn bouten en moeren worden meteen toegepast in de bouw van stoommachines.
  • 1803 - Uitvinding van de optische telegraaf door Claude Chappe, een officier van Napoleon.
  • Franz Carl Achard verbetert door selectieve teelt het suikergehalte van de Silezische voederbiet, zodat de suikerbiet ontstaat. Hij sticht in 1802 de eerste suikerfabriek. Benjamin Delessert verbetert de zuivering. Napoleon krijgt interesse in het nieuwe product en wijst veel gebieden aan waarop voortaan suikerbieten moeten worden geteeld.
  • De mijnbouwingenieur Richard Trevithick bouwt in 1801 een stoomwagen, waarmee hij rondrijdt in het mijngebied van Zuid-Wales waar hij werkt. In 1803 bouwt hij een stoomomnibus voor Londen, maar die blijkt te duur in de exploitatie. In 1804 bouwt hij 's werelds eerste functionerende stoomlocomotief. Deze wordt gebruikt in de Pen-y-Darren ijzermijn bij Merthyr Tydfil in Wales, daar beschikte men over rails waar wagens door paarden werden getrokken.

Wetenschap

bewerken
  • Na de eerste, en tevens grootste, planetoïde Ceres in 1801 worden ook de planetoïden Pallas en Vesta ontdekt.
  • Luke Howard begint in 1801 met uitgebreide registraties van het weer in de omgeving van Londen. In zijn Essay on the Modification of Clouds, dat in 1803 wordt gepubliceerd, benoemt hij de drie belangrijkste categorieën van wolken (cumulus, stratus en cirrus) en evenwel een reeks van tussentijdse en samengestelde wijzigingen, zoals cirrostratus en stratocumulus, om de overgangen tussen de voorkomende vormen inzichtelijk en mogelijk te maken.
  • Het element cerium, ontdekt in 1803, wordt vernoemd naar Ceres. In datzelfde jaar wordt een ander element aanvankelijk ook naar Ceres vernoemd, maar omdat de naam Cerium al wordt gebruikt, noemt de ontdekker William Hyde Wollaston het element Palladium, naar de planetoïde. Hij ontdekt nog een tweede onbekend element: rodium (in 1804).
  • Ontdekking in 1803 van de metalen Osmium en Iridium.
  • In 1800 introduceert de Italiaanse natuurkundige Alessandro Volta de eerste elektrische batterij. De Britse scheikundige Humphry Davy gebruikt deze Voltazuil om zouten in hun elementen te scheiden door middel van wat nu bekendstaat als elektrolyse. Met een groot aantal batterijen in serie geschakeld is hij in 1807 in staat om de alkalimetalen kalium en natrium vrij te maken. Het jaar daarop volgen calcium, strontium, barium en magnesium – deze laatste alleen in onzuivere vorm.
  • Publicatie in 1801 van Disquisitiones arithmeticae, een getalsleer door Carl Friedrich Gauss, die in 1809 ook een theorie over de beweging van planetoïden het licht doet zien.
  • Wilhelm von Humboldt wordt in 1809 hoofd van de afdeling Eredienst en Onderwijs in het Pruisische ministerie van Binnenlandse Zaken. In die hoedanigheid stelt hij in het kader van de Pruisische hervormingen het gehele onderwijswezen onder staatstoezicht en tracht hij hoog gekwalificeerd personeel op te leiden. Hieraan moeten de in 1809 gestichte gymnasia bijdragen, alsmede de kroon op zijn werk, de in 1810 in de geest van het Bildungsideaal gestichte Universiteit van Berlijn.
  • De Engelse mijnbouwkundige William Smith gebruikt als eerste stratigrafische principes om de ondergrond van Groot-Brittannië in kaart te brengen. Ook is hij de eerste die gidsfossielen gebruikt om gesteentelagen mee te correleren.

Kunst en cultuur

bewerken


Zie de categorie 1800s van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.