Niche (ecologie)
Sjabloon:Zijbalk ecosysteem schema Voor de term niche wordt ook wel de term standplaats gebruikt, met een grotendeels overeenkomstige betekenis. De ecologische niche is altijd een vaag begrip geweest. De beste definitie die er gevonden kan worden, is die van Hutchinson uit 1957: De ecologische niche is een n-dimensionaal hypervolume waarbinnen de soort een stabiele en leefbare populatie kan onderhouden. Om dit te begrijpen moeten we tolerantiegrenzen kennen. Dit zijn factoren die het organisme limiteren. Om een voorbeeld te geven: een hond sterft als de omgevingstemperatuur hoger is dan 55 °C. Eén tolerantiegrens voor temperatuur is bij de hond dus 55 °C.
We kunnen het aantal factoren en de bijbehorende tolerantiegrenzen nu uitbreiden naar oneindig veel. We kunnen beginnen met één geijkte lijn te trekken met daarop de temperatuur. We kunnen hierin een gebied afbakenen waarin de populatie leefbaar is (vb. van 10° tot 55°). We kunnen nu een 2de dimensie toevoegen (bijvoorbeeld luchtvochtigheid). We kunnen nu een tweedimensionaal gebied afbakenen waarbinnen de populatie leefbaar is. Doe hetzelfde in 3 dimensies en trek de redenering door naar hogere dimensie. Stel dat we 10 beperkende factoren (limiterende factoren) hebben, dan kunnen we een gebied van 10 (theoretische) dimensies afbakenen.
De beschrijving van de niche kan vooral verklaren waarom populaties samen voorkomen. Volgens het principe van wederzijdse uitsluiting (zie concurrentie) kunnen geen twee soorten dezelfde niche bezetten in dezelfde biotoop. Ze zouden dan elkaars directe concurrenten zijn en een van beide zal (over evolutionaire tijdperken gezien) de strijd om het bestaan winnen. Het bezitten van dezelfde niche is echter wel mogelijk als er geen concurrentie om bronnen (exploitatieconcurrentie) bestaat tussen de verschillende populaties. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan als meerdere populaties in een bepaalde niche door predatoren klein worden gehouden. Hierdoor blijven allebei de populaties voortbestaan omdat de klein gehouden populaties niet hoeven te concurreren om voedsel.
Er zijn twee soorten ecologische niches: De fundamentele en gerealiseerde niche. De fundamentele niche is een theoretische niche waar alle mogelijke tolerantiegrenzen in worden opgenomen. De gerealiseerde niche is de niche die in de realiteit voorkomt. Zo kan het zijn dat de gerealiseerde niche van een generalist veel kleiner is dan zijn theoretische door interspecifieke competitie met een specialist.
Standplaatseisen of milieucondities van soorten en levensgemeenschappen worden gekarakteriseerd door abiotische en biotische factoren. Dit zijn de eigenschappen van een standplaats die bepalend zijn voor het functioneren van organismen en daarmee uiteindelijk bepalend voor de soortsamenstelling van de levensgemeenschap. Een niche is dus geen plaats (habitat) waar het organisme leeft, maar een reeks voorwaarden die de habitat van dieren bepalen. De belangrijkste standplaatsfactoren zijn (toegespitst op vegetatie):
- klimaat en microklimaat
- waterhuishouding, vochtleverantie
- grondwaterstand en fluctuaties (conditionerende standplaatsfactor voor de vochtleverantie)
- bodemtextuur (conditionerende standplaatsfactor voor de vochtleverantie)
- zuur/basenhuishouding van de bodem
- chloridegehalte van het (grond)water
- voedselrijkdom: beschikbaarheid van nutriënten
- aëratie van de bodem: zuurstofbeschikbaarheid