Nedermaas

voormalig departement in Frankrijk

Het departement Nedermaas (Frans: Département de la Meuse-Inférieure; andere Nederlandse vertalingen departement van de Nedermaas of Beneden-Maas) was een in de Franse tijd ingesteld Frans departement in de Nederlanden. Het bestond van 1795 tot 1814 en werd bestuurd vanuit de departementshoofdstad Maastricht.

Nedermaas
(Meuse-Inférieure)
Departement van de Nederlanden
1795 – 1814 Limburg (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) 
Gulik-Kleef-Berg (provincie) 
Kaart
Departement Beneden-Maas (Meuse-Inférieure)
Departement Beneden-Maas (Meuse-Inférieure)
Algemene gegevens
Hoofdstad Maastricht
Talen Nederlands, Frans (officieel)
Religie(s) Rooms-katholicisme
Regering
Regeringsvorm Departement
Staatshoofd Prefect
Voorgaande en opvolgende staten

Tweeherigheid van Maastricht Tweeherigheid van Maastricht
Staats-Opper-Gelre Staats-Opper-Gelre
Staats-Overmaas Staats-Overmaas


Rijksgraafschap Gronsveld Rijksgraafschap Gronsveld
Rijksgraafschap Wittem Rijksgraafschap Wittem
Rijksheerlijkheid Kessenich Rijksheerlijkheid Kessenich
Abdijvorstendom Thorn Abdijvorstendom Thorn
Graafschap Horn Graafschap Horn
Graafschap Loon Graafschap Loon
Prinsbisdom Luik Prinsbisdom Luik
Oostenrijks Opper-Gelre Oostenrijks Opper-Gelre
Landen van Overmaas Landen van Overmaas

Limburg (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) Limburg (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden)
Gulik-Kleef-Berg (provincie) Gulik-Kleef-Berg (provincie)







Instelling bewerken

Het departement Nedermaas werd ingesteld op 31 augustus 1795. Dat gebeurde ongeveer een jaar na de door de Fransen gewonnen Slag bij Fleurus (26 juni 1794) en de inname van Maastricht door generaal Kléber (4 november 1794). Daarna werden de door het Franse Sambre- en Maasleger en het Rijn- en Moezelleger bezette gebieden geannexeerd door de Eerste Franse Republiek. Aanvankelijk werd het gebied van het latere departement Nedermaas bestuurd vanuit de Centrale Administratie van Aken, ingesteld op 14 november 1794. Dit was verdeeld in zeven arrondissementen, waaronder Maastricht en Geldern.[1]

In augustus 1795, bij de instelling van de negen nieuwe departementen in de bezette gebieden in de Zuidelijke Nederlanden, werd Nedermaas, voorheen het arrondissement Maastricht, overgeheveld van de Centrale Administratie van Aken naar die van Brussel. Op 1 oktober 1795 werd het departement Nedermaas bij wet aan Frankrijk toegevoegd als een van de départements réunis en waren de inwoners Franse staatsburgers ("Vous êtes Français!").[2] De instelling van het departement viel samen met de introductie van de nieuwe Franse grondwet van 1795 (Constitution de l'an III). Deze grondwet, met onder andere een duidelijke scheiding der machten, werd meteen van kracht in de nieuwe departementen.[3]

Aanvankelijk leek het erop dat het Luiks-Limburgse Maasland één departement zou gaan vormen met als hoofdstad Luik, maar door toedoen van onder anderen de Maastrichtse advocaat Charles Roemers werd besloten om het Nederlandstalige deel van het voormalige Prinsbisdom Luik, samen met enkele andere gebieden, onder te brengen in een apart departement.[4]

Nedermaas ontstond door samenvoeging van de volgende gebieden:[5]

De gebieden ten noorden en ten westen van Venlo en de omgeving van Sittard, die tegenwoordig wel deel uitmaken van Nederlands-Limburg, behoorden niet tot het departement van de Nedermaas, maar tot het Roerdepartement (arrondissementen Kleef, Krefeld en Aken). Staats-Brabant, dat onderdeel was van de generaliteitslanden, trad op 1 maart 1796 als gewest Bataafs-Brabant toe tot de Bataafse Republiek. Dit gebied zou pas in 1810 bij Frankrijk komen.

Bestuurlijke indeling bewerken

 
Oude kaart van het departement

Het departement was verdeeld in de volgende arrondissementen en kantons:

Niet alle staatkundige eigenaardigheden uit het feodale tijdperk waren verdwenen. Zo lag in het Roerdepartement nabij Jülich een exclave van Nedermaas, bestaande uit de dorpen Rurdorf en Welz, die tot 1794 tot het Land van 's-Hertogenrade behoord had, en die in de Franse tijd deel bleef uitmaken van het kanton Rolduc binnen het arrondissement Maastricht. Bij het arrondissement Roermond hoorden twee exclaves: het kanton Venlo (de vestingstad Venlo met omliggend gebied), eveneens gelegen in het Roerdepartement, en het dorp Luyksgestel, een enclave in de Bataafse Republiek/Koninkrijk Holland.

Prefecten van Nedermaas bewerken

 
De prefectuur in Maastricht, later Gouvernement (Philippe van Gulpen, 1850)

De hoofdstad van het departement van de Nedermaas was Maastricht. De prefect zetelde in de prefectuur, het oude gouvernementspaleis aan de Bouillonstraat (in 1929 gesloopt voor het huidige Oud Gouvernement).[7]

1800-1801: Jean Henri Becays Ferrand
1801-1805: Pierre Loysel
1806-1814: Jean-Baptiste Roggieri

Opheffing bewerken

Na de nederlaag van Napoleon in 1814 werd het departement een deel van de provincie Limburg in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, met uitzondering van het kanton Nederkruchten en de gemeente 's-Hertogenrade, die aan Pruisen toegewezen werden.

Zie ook bewerken