Mauna Kea-observatorium

bouwwerk in Hawaï

Het Mauna Kea-observatorium is een stelsel van vlak bij elkaar gevestigde astronomische observatoria op de 4.200 m hoge piek van de slapende vulkaan Mauna Kea op Hawaï. Het is heden ten dage een van de belangrijkste observatoria ter wereld. Hoewel de telescopen op de Mauna Kea door verschillende universiteiten en andere instituten uit in totaal 11 verschillende landen worden geëxploiteerd, worden ze gezamenlijk het Mauna Kea-observatorium genoemd.

De Mauna Kea vanuit het noordwesten, met v.l.n.r. de koepels van de Subaru-telescoop, de beide Keck-telescopen en de IRTF
Aan de voet van Puʻu Poliʻahu, een van de kraters op Mauna Kea. Van links naar rechts: het Caltech Submillimeter Observatory, de James Clerk Maxwell Telescope, en vier van de antennas van het Submillimeter Array.
Op 2800m hoogte bevindt zich het Onizuka Center for International Astronomy (Hale Pohaku), waar astronomen overdag verblijven. Op de afbeelding de slaapgelegenheden.

De locatie is bijzonder geschikt voor een observatorium, omdat op deze hoogte de lucht reeds zo ijl en extreem droog is (een vereiste voor infraroodastronomie), de top gewoonlijk boven de wolken (inversielaag) ligt (waardoor het aantal heldere nachten zeer groot is) en de lucht weinig turbulent is (weinig seeing) zodat astronomische opnames van hoge kwaliteit mogelijk zijn. De inheemse bewoners van Hawaii, Kanaka Maoli, gebruikten deze plek daarom al voor hun observaties van het heelal.[1]

Tussen 1968 en 1999 werden in totaal negen spiegeltelescopen voor zichtbaar en infrarood licht in bedrijf genomen, waaronder de Gemini North-telescoop en de Subaru-telescoop, ieder met een hoofdspiegel van ca. 8 m, en de beide Keck-telescopen, die een uit een groot aantal zeshoekige segmenten bestaande hoofdspiegel van 10 m hebben en een tijdlang de grootste telescopen ter wereld waren, totdat in juli 2007 de Large Binocular Telescope in Arizona (VS) in gebruik werd genomen. Deze twee Keck-telescopen kunnen ook gezamenlijk worden gebruikt voor interferometrie.

Behalve optische telescopen bevinden zich hier ook drie telescopen voor het sub-millimeterbereik. De oudste is het Caltech Submillimeter Observatory (gesloten in 2015). Nederland was tot 2014 voor 20% betrokken bij de James Clerk Maxwell Telescope. Het Sub-millimeter Array, bestaande uit acht antennes met een diameter van elk 6 m, is in 2002 in gebruik genomen. Tot slot herbergt het Mauna Kea-observatorium nog een radiotelescoop van 25 m diameter, die samen met negen andere radiotelescopen over de hele wereld (het Very Long Baseline Array) als radio-astronomische interferometer wordt gebruikt (een zogenaamde very long baseline interferometer).

In maart 2015 werden pogingen te beginnen met de bouw van de Thirty Meter Telescope voorkomen door tegenstanders van deze telescoop.[2] Hetzelfde gebeurde in juli 2019 en daarna[3]. Als de Thirty Meter Telescope gebouwd wordt, is men van plan (onder druk van de protesten) vijf bestaande telescopen van de berg te verwijderen.

Het terrein als geheel staat onder beheer van het Instituut voor Astronomie van de Universiteit van Hawaï, locatie Hilo.

In de herfst van 2017 zijn astronomen Michael E. Brown en Konstantin Batygin hier begonnen met hun zoektocht naar de door hun veronderstelde planeet negen.

Overzicht telescopen

bewerken
Telescopen op Mauna Kea
Telescoop Diameter Soort Eigenaar Sinds
UH 2.2m 2,2 m Optisch/infrarood Universiteit van Hawaï 1970
United Kingdom Infrared Telescope (UKIRT) 3,8 m Infrarood Lockheed-Martin, NASA, Universiteit van Arizona 1979
Infrared Telescope Facility (IRTF) 3,0 m Infrarood NASA 1979
Canada-France-Hawaii Telescope (CFHT) 3,6 m Optisch/infrarood Canada, Frankrijk, Universiteit van Hawaï 1979
Caltech Submillimeter Observatory (CSO) 10,4 m Submillimeter Caltech, NSF 1987
James Clerk Maxwell Telescope (JCMT) 15 m Submillimeter, millimeter China, Japan, Taiwan, Zuid-Korea, Verenigd Koninkrijk, Canada 1987
Een antenne van het Very Long Baseline Array 25 m Radio NRAO, AUI, NSF 1992
Keck I 10 m Optisch/infrarood Caltech, California Association for Research in Astronomy 1992
Keck II 10 m Optisch/infrarood Caltech, California Association for Research in Astronomy 1996
Subaru-telescoop 8,2 m Optisch/infrarood NOAJ (Japan) 1999
Gemini-Noord 8,1 m Optisch/infrarood Verenigde Staten, Canada, Chili, Argentinië, Brazilië 1999
Submillimeter Array (SMA) 8 × 6 m Submillimeter-interferometer Smithsonian Astrophysical Observatory, Taiwan 2002
Hoku Kea 0,9 m Optisch Universiteit van Hawaï 2010
Optische telescopen groter dan 4 meter
Naam Diameter (m) Spiegel Nationaliteit van de sponsors Locatie In gebruik
A. "Extreem grote telescopen" (diameter > 20 m):
Extremely Large Telescope (ELT) 39,3 798 segm. à 1,45 m ESO-landen Cerro Armazones, Chili gepland ca. 2024
Thirty Meter Telescope (TMT) 30 492 segm. à 1,4 m VS, Canada, Japan, China Mauna Kea-observatorium, Hawaï gepland ca. 2029
Giant Magellan Telescope (GMT) 24,5 7 spiegels à 8,4 m VS, Australië, Korea Las Campanas-observatorium, Chili gepland ca. 2024
B. Overige telescopen groter dan 4 meter:
Very Large Telescope 1 t/m 4 4 × 8,2 = 32,8 4 × enkel ESO-landen + Chili Paranal-observatorium, Chili 1998-2001
Keck-telescopen I en II 2 × 10 = 20 gesegmenteerd VS Mauna Kea-observatorium, Hawaï 1993, 1996
Large Binocular Telescope (LBT) 2 × 8,4 = 11,8 2 × enkel VS, Italië, Duitsland Mount Graham Int.-obs., Arizona 2007
Gran Telescopio Canarias (GTC) 10,4 gesegmenteerd Spanje, Mexico, VS Obs. R. de los Muchachos, Can. Eil. 2006
Southern African Large Telescope (SALT) 9,5 gesegmenteerd Zd.-Afrika, VS, VK, Duitsland, Polen, Nw.-Zeeland South African Astron. Obs., Zd.-Afrika 2005
Hobby-Eberly-telescoop (HET) 9,2 gesegmenteerd VS, Duitsland McDonald-observatorium, Texas 1997
Subaru-telescoop (JNLT) 8,3 enkel Japan Mauna Kea-observatorium, Hawaï 1999
Gemini North 8,1 enkel VS, VK, Canada, Chili, Australië, Argentinië, Brazilië Mauna Kea-observatorium, Hawaï 1999
Gemini South 8,1 enkel VS, VK, Canada, Chili, Australië, Argentinië, Brazilië Cerro Pachón, Chili 2001
Atacama-obs. v.d. Univ. van Tokio (TAO) 6,5 enkel Japan Cerro Chajnantor, Chili 2011?
Multiple/Magnum Mirror Telescope (MMT) 6,5 enkel VS Fred L. Whipple Obs., Arizona 1987, 2002
Magellan-1 (‘W. Baade’) en -2 (‘L. Clay’) 6,5 enkel VS Las Campanas-observatorium, Chili 2000, 2002
Bolshoi Teleskop Alt-azimutalnyi (BTA-6) 6 enkel Rusland Zelentsjoekskaja, Karatsjaj-Tsjerk. (Rusl.) 1976
Large Zenith Telescope (LZT) 6 vloeibaar Canada, Frankrijk M. Knapp Research Forest, Brits-Columbia 2003
Haletelescoop 5 enkel VS Palomar-observatorium, Californië 1948
William Herschel-telescoop 4,2 enkel VK, Nederland, Spanje Obs. R. de los Muchachos, Can. Eil. 1987
Southern Astrophys. Res. Telescope (SOAR) 4,1 enkel VS, Brazilië Cerro Pachón, Chili 2002
Niet opgenomen zijn telescopen die nog overwogen worden (zoals de Overwhelmingly Large Telescope (OWL), voorlopig opgeschort, zie ESO).
bewerken

Referenties

bewerken
  1. (en) Prescod-Weinstein, Chanda (2021). The disordered cosmos. Bold Type books, p. 88-90. ISBN 9781541724684.
  2. http://khon2.com/2015/04/11/thirty-meter-telescope-construction-delayed/. Gearchiveerd op 1 mei 2016.
  3. https://www.science20.com/hontas_farmer/maunakea_protest_have_grown_into_broad_antiscience_with_threats_of_terrorism-242762. Gearchiveerd op 5 december 2022.
Zie de categorie Mauna Kea Observatory van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.