Latijnse klassen

Met Latijnse klassen wordt een indeling van Latijnse substantieven (zelfstandige naamwoorden) en adjectieven (bijvoeglijke naamwoorden) bedoeld, die vooral bij het aanleren van Latijn op de middelbare school wordt gebruikt. Deze wijkt af van de onderverdeling in declinaties (zie: Algemene Latijnse vervoegingen en verbuigingen).

Mini legenda:
- a = kort
- ā = lang
- sub. = substantief (zelfstandig naamwoord)
- adj. = adjectief (bijvoeglijk naamwoord)
- m. = mannelijk
- v. = vrouwelijk
- o. = onzijdig

Naamvallen bewerken

Het klassiek Latijn kent zes naamvallen. Een naamval is een middel waarmee de grammaticale functie van een naamwoord of voornaamwoord in het grotere verband van de zin wordt aangegeven.

Gebruik bewerken

Naamval	Gebruik	Beknopt gebruik / Afkorting	Voorbeeld
Nominatief (nom.)	Onderwerp	Ond.	Avus dormit. Grootvader slaapt.
Nominatief (nom.)	Naamwoordelijk deel van het gezegde bij het werkwoord esse of predicaatsnomen	NWD	Avus senex est. Grootvader is een oude man. BVG (bepaling van gesteldheid)
Vocatief (voc.)	Aangesproken persoon		Vale, ave! Tot ziens, grootvader!
Accusatief (acc.)	Lijdend voorwerp	LV	Avum video. Ik zie grootvader.
	Subjectsaccusativus, dus onderwerp	Ond. in inf.zin.	Gaudeo avum hic esse. Ik ben blij dat grootvader hier is.
	Bijwoordelijke bepaling na bepaalde voorzetsels^[1]	BWB na bep. voorzetsels	Apud avum sumus. We zijn bij grootvader.
	Bijwoordelijke bepaling van richting of duur	Acc. van richting	Avus Romam it. Grootvader gaat naar Rome.
	Bij sommige voorzetsels die als prefix in een werkwoord vervat zijn	Prefixacc.	Avus aviam fluminem traduxit. Grootvader brengt grootmoeder over de rivier.
Genitief (gen.)	Van-bepaling of bezittelijke bepaling	Bezitsgen.	Hic est liber avi. Dit is het boek van grootvader.
	Bepaling bij een substantief dat van een werkwoord is afgeleid, waarbij de genitief het voorwerp zou zijn. Ook worden enkele adjectieven en werkwoorden gevolgd door een voorwerpsgenitief^[2]	Voorwerpsgen.	Avus spem vitae post mortem habet. Grootvader koestert hoop op leven na de dood. Grootvader hoopt op leven na de dood – op leven na de dood is voorwerp bij hoopt
	Bepaling bij een substantief dat van een werkwoord is afgeleid, waarbij de genitief het onderwerp zou zijn	Onderwerpsgen.	Avus canit victoriam Graecorum. Grootvader bezingt de overwinning van de Grieken. De Grieken overwinnen – de Grieken is onderwerp bij overwinnen
	Bij woorden die een deel uitdrukken^[3]	Partitieve gen. of gen. van het geheel	Avus partem panis edit. Grootvader eet een deel van het brood.
	De genitief van eigennamen van steden en kleine eilanden van de eerste klasse, die voorkomen in het enkelvoud, kan de plaats uitdrukken	Gen. van plaats	Avus Romae est. Grootvader is in Rome. Maar niet: ~~Avus Athenarum est.~~ Zie: ablatief → BWB van plaats
Datief (dat.)	Meewerkend voorwerp (aan of voor)	MV	Piscem avo dono. Ik geef een vis aan grootvader.
	Bij sommige werkwoorden en adjectieven^[4]	Voorwerpsdat.	Avus pecuniae parcit. Grootvader spaart geld. Avus iratus tibi est. Grootvader is woedend op jou.
	Om bezit uit te drukken in combinatie met het werkwoord esse	Bezitsdat.	Avo duo liberi sunt. Grootvader heeft twee kinderen. Letterlijk: Aan grootvader zijn twee kinderen.
	Handelend persoon bij een gerundivum	HP	Nunc vina avo bibendum est. Nu moet grootvader de wijn drinken. Letterlijk (bij benadering): Nu is het aan grootvader de wijn te drinken.
	Om aan te duiden of een persoon of zaak voor- of nadeel ondervindt bij de handeling	Dat. van voordeel/nadeel	Avus nepotibus vivit. Grootvader leeft voor zijn kleinkinderen.
	Bij sommige voorzetsels die als prefix in een werkwoord vervat zijn^[5]	Prefixdatief	Avus nepotibus adest. Grootvader staat zijn kleinkinderen bij.
	Om het doel van een bepaalde actie weer te geven.	Dat. van doel	Avus aviae auxilio venit. Grootvader komt grootmoeder te hulp.
Ablatief (abl.)	Bijwoordelijke bepaling van middel	BWB van middel	Avus stilo scribit. Grootvader schrijft met een schrijfstift.
	Bijwoordelijke bepaling van oorzaak	BWB van oorzaak	Avus metu fugit. Grootvader vlucht uit angst.
	Bijwoordelijke bepaling van wijze	BWB van wijze	Avus magnā curā litteras scribit. Grootvader schrijft met grote zorg een brief.
	Bijwoordelijke bepaling van tijd	BWB van tijd	Avus aestate iter facit. 's Zomers maakt grootvader een reis.
	Bijwoordelijke bepaling van plaats; ook bij namen van steden en kleine eilanden van de tweede of derde klasse, of van de eerste klasse die in het meervoud voorkomen. Meestal wordt voor de bepaling van plaats echter geen losse ablativus gebruikt, maar het voorzetsel in + ablativus.	BWB van plaats	Avus lapide sedet. Grootvader zit op een steen. Avus Athenis est. Grootvader is in Athene. Maar niet: ~~Avus Romā est.~~ Zie: genitief → gen. van plaats
	Bijwoordelijke bepaling na bepaalde voorzetsels	BWB na vz.	Avus in horto est. Grootvader is in de tuin.
	Handelend voorwerp	HV	Lapis primus ab avo ponitur. De eerste steen wordt door grootvader gelegd.
	Tweede lid van een vergelijking, dus na een comparatief	2^e lid vgl.	Avus non melior aviā est. Grootvader is niet beter dan grootmoeder.
	Bij werkwoorden en adjectieven die een verwijdering, een scheiding, een gemis, een weggaan, een beroving of een bevrijding uitdrukken^[6] heeft de ablatief van scheiding de functie van voorzetselvoorwerp	Abl. van scheiding	Avia nepotibus suis caret. Grootmoeder mist haar kleinkinderen.
	De losse ablatief of ablativus absolutus wordt ook uitgedrukt in de ablatief	LA	Aviā dormiente^[7], avus in horto laborat. Terwijl grootmoeder slaapt, werkt grootvader in de tuin.
	Enkele deponente werkwoorden worden gevolgd door een voorwerpsablatief^[8], met de functie van lijdend voorwerp of voorzetselvoorwerp	Voorwerpsabl.	Avus vitā fruitur. Grootvader geniet van het leven.

Alle naamvallen worden ook gebruikt als bijstelling of bepaling van gesteldheid.

De substantieven bewerken

In het Latijn zijn alle substantieven onderverdeeld in declinaties, naargelang hun verbuiging. Zoals de inleiding zegt kan men de substantieven ook onderverdelen in klassen, woordgroepen dus.

Net zoals het Frans en het Nederlands kent het Latijn geslachten. Deze zijn mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. (Het Frans onderscheidt enkel mannelijk en vrouwelijk. Het Nederlands heeft in principe drie geslachten).

Eerste klasse van de substantieven bewerken

Elke klasse heeft haar paradigma's. Dit zijn de voorbeeldwoorden van de klasse en geslacht waaraan je kan zien hoe gelijkaardige woorden verbogen worden.

Modellen: avus (de grootvader), rosa (de roos), donum (het geschenk)

Substantieven klasse I	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
Substantieven klasse I	Enkelvoud			Meervoud
Nominatief	Av-us	Ros-a	Don-um	Av-i	Ros-ae	Don-a
Accusatief	Av-um	Ros-am	Don-um	Av-os	Ros-as	Don-a
Genitief	Av-i (van grootvader)	Ros-ae	Don-i	Av-orum	Ros-arum	Don-orum
Datief	Av-o (aan/voor grootvader)	Ros-ae	Don-o	Av-is	Ros-is	Don-is
Ablatief	Av-o ( met/door grootvader)	Ros-ā	Don-o	Av-is	Ros-is	Don-is
Vocatief	Av-e	Ros-a	Don-um	Av-i	Ros-ae	Don-a

In de tweede klasse van de substantieven worden mannelijke en vrouwelijke substantieven op dezelfde manier verbogen.

Tweede klasse van de substantieven bewerken

Modellen: Dux (de leider), mater (de moeder), corpus (het lichaam)

Substantieven klasse II	m.	v.	o.	m.	v.	o.
Substantieven klasse II	Enkelvoud			Meervoud
Nominatief	Dux	Mater	Corpus	Duc-es	Matr-es	Corpor-a
Accusatief	Duc-em	Matr-em	Corpus	Duc-es	Matr-es	Corpor-a
Genitief	Duc-is	Matr-is	Corpor-is	Duc-um	Matr-um	Corpor-um
Datief	Duc-i	Matr-i	Corpor-i	Duc-ibus	Matr-ibus	Corpor-ibus
Ablatief	Duc-e	Matr-e	Corpor-e	Duc-ibus	Matr-ibus	Corpor-ibus
Vocatief	Dux	Mater	Corpus	Duc-es	Matr-es	Corpor-a

Derde klasse van de substantieven bewerken

Substantieven klasse III	m.	v.	m.	v.
Substantieven klasse III	Enkelvoud		Meervoud
Nominatief	Fructu-s (vrucht)	res (zaak)	Fructu-s	res
Accusatief	Fructu-m	rem	Fructu-s	res
Genitief	Fructu-s	rei	Fructu-um	rerum
Datief	Fructu-i	rei	Fructi-bus	rebus
Ablatief	Fructu	re	Fructi-bus	rebus
Vocatief	Fructu-s	res	Fructu-s	res

Er bestaan in de derde klasse maar enkele onzijdige woorden zoals cornu (hoorn, legerflank) en genu (knie).

Ook is er een onregelmatige verbuiging van domus (huis), deze gaat gedeeltelijk volgens de eerste klasse.

Substantieven klasse III bis	v./o.	v./o.
Substantieven klasse III bis	Enkelvoud	Meervoud
Nominatief	Dom-us(huis)/ Cornu(hoorn, legerflank)	Dom-us/Cornu-a
Accusatief	Dom-um / Cornu	Dom-os/Cornu-a
Genitief	Dom-us / Cornu-s	Dom-orum/Cornu-um
Datief	Dom-ui / Corn-i	Dom-ibus/Corn-ibus
Ablatief	Dom-o / Cornu	Dom-ibus/Corn-ibus
Vocatief	Dom-us / Cornu	Dom-us/Cornu-a

Opmerkingen bij de substantieven bewerken

Sommige naamwoorden (adjectieven en substantieven) van de eerste klasse eindigen in de nominatief mannelijk enkelvoud op -er of -r. In de stam kan dan de -e- wegvallen (ager = agri, puer = pueri).
Bij de meeste substantieven van de eerste klasse waarvan de stam eindigt op –i of –e, is de vocatief gelijk aan de stam. Bij diegenen waarvan de stam eindigt op -e, wordt de -e vervangen door een -i. Deze regel is niet van toepassing op deum, socium, liberum en virum.
Deus heeft een onregelmatige nominatief en vocatief meervoud, namelijk di. Maar ook de datief en ablatief meervoud is anders, namelijk dis. Dit is niet zo bij dea.
Sommige woorden worden als vrouwelijke Ie sub. verbogen maar zijn mannelijk (agricola en namen van rivieren).
Vroeger was de GEN v. enk. –as, zoals in pater familias.
In Latijnse poëzie is de uitgang van de ABL en DAT mv. van filia en dea soms –ābus, om verwarring met filius en filia te voorkomen
Sommige woorden worden als mannelijke Ie sub. verbogen maar zijn onzijdig/vrouwelijk (bomen, (ei)landen, steden enz).
- Aegyptus, Populus (populier), Corinthus (Korinthe), humus (grond). Onzijdig is vulgus (gepeupel).
De meeste IIe sub. op –us en –men zijn meestal onzijdig, -o, -s en –x vrouwelijk, -er, -or en -os mannelijk.
Sommige woorden worden als mannelijke IIIe sub. verbogen maar zijn noch vrouwelijk noch onzijdig (v: manus (hand), o: enige woord: cornu). Ook domus is vrouwelijk en wordt deels als fructus verbogen en deels als avus.
Soms wordt van de locativus gesproken, dit is een onderdeel van de ABL en volledig zoals ABL verbogen (LOC = plaats).
Dies is het paradigma voor de vrouwelijke IIIe sub., maar zelf kan het ook mannelijk zijn als de dag onbekend is. Als een bepaalde dag wordt bedoeld is ze vrouwelijk (daarom is het dies ill-a).
De uitzonderingen van de laatste opmerking bij de adjectieven is soms van toepassing op de substantieven.

Adjectieven bewerken

Eén vorm bewerken

Bijwoord: Vorm voor het bijwoord, als het adj. terugvalt op het werkwoord.(goede opa = avus bonus, opa ziet goed = avus bene videt)

Eerste klasse van de adjectieven bewerken

Adjectieven klasse I	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
Adjectieven klasse I	Enkelvoud			Meervoud
NOM	Bon-us (goed(e))	Bon-a	Bon-um	Bon-i	Bon-ae	Bon-a
ACC	Bon-um	Bon –am	Bon-um	Bon-os	Bon-as	Bon-a
GEN	Bon-i	Bon-ae	Bon-i	Bon-orum	Bon-arum	Bon-orum
DAT	Bon-o	Bon-ae	Bon-o	Bon-is	Bon-is	Bon-is
ABL	Bon-o	Bon-ā	Bon-o	Bon-is	Bon-is	Bon-is
VOC	Bon-e	Bon-a	Bon-um	Bon-i	Bon-ae	Bon-a
BIJW	Ben-e (onr).: regelmatige vorming: stam+e (maxime, heel groot)

Tweede klasse van de adjectieven bewerken

Adjectieven klasse II	m.+v.	o.	m.+v.	o.
Adjectieven klasse II	Enkelvoud		Meervoud
NOM	Felix (gelukkig(e)) / Fortis	Felix/Fort-e	Felic-es/Fort-es	Felic-ia/Fort-ia
ACC	Felic-em/Fort-em	Felix/Fort-e	Felic-es/Fort-es	Felic-ia/Fort-ia
GEN	Felic-is/Fort-is	Felic-is/Fort-is	Felic-ium/Fort-ium	Felic-ium/Fort-ium
DAT	Felic-i/Fort-i	Felic-i/Fort-i	Felic-ibus/Fort-ibus	Felic-ibus/Fort-ibus
ABL	Felic-i/Fort-i	Felic-i/Fort-i	Felic-ibus/Fort-ibus	Felic-ibus/Fort-ibus
VOC	Felix/Fortis	Felix/Fort-e	Felic-es/Fort-es	Felic-ia/Fort-ia
BIJW	Normaal: -iter/eindigend op -ax: -ter/eindigend op -ns: -er

Adjectieven klasse II bis	m.	v.	o.	m.	v.	o.
Adjectieven klasse II bis	Enkelvoud			Meervoud
NOM	Acer	Acris	Acre	Acr-es	Acr-es	Acr-ia
ACC	Acr-em	Acr-em	Acre	Acr-es	Acr-es	Acr-ia
GEN	Acr-is	Acr-is	Acr-is	Acr-ium	Acr-ium	Acr-ium
DAT	Acr-i	Acr-i	Acr-i	Acr-ibus	Acr-ibus	Acr-ibus
ABL	Acr-i	Acr-i	Acr-i	Acr-ibus	Acr-ibus	Acr-ibus
VOC	Acer	Acris	Acre	Acr-es	Acr-es	Acr-ia
BIJW	Normaal: -iter/eindigend op -ax: -ter/eindigend op -ns: -er

Bij de adjectieven bestaat er geen derde klasse of woordgroep.

Opmerkingen bij de adjectieven bewerken

Bij sommige bijwoorden van de adjectieven van de Ie klasse zijn er uitzonderingen (bone → bene) en zijn er woorden die enkel in het bijwoord bestaan (cito, afgeleid van het p.p.p. citus van ciere).
Bij sommige bijwoorden van de adjectieven van de IIe klasse zijn er uitzonderingen (trist → triste / facil → facile).
Anders dan bij het substantief van de IIe klasse (bijvoorbeeld de nominativus enkelvoud), zijn er bij de adjectieven van de IIe klasse niet oneindig vele mogelijkheden. Men kan kiezen tussen 3 mogelijkheden: felix, fortis of acer.
- acer lijkt in veel gevallen niet op felix, deze krijgt een andere tabel.
Bij de naamwoorden (adj. + sub.) van de IIe adj./sub. zijn er maar 3 uitgangen verschillend tussen sub. en adj.:
de NOM/ACC/VOC O. MV. wordt de –a een –ia

de ABL ENK. wordt de –e een –i

de GEN MV. wordt de –um een –ium
- Maar er zijn afwijkingen:
I 3 adj. die worden verbogen als sub.: dives, pauper, vetus.

II sub. die worden verbogen als adj.: onzijdig enkel meervoud en onzijdig met –e, -al of –ar.(bv. moen-ia) (* deze hebben meestal een ACC mv. op –is in plaats van -es.)

III sub. met enkel GEN MV. op –ium: - gelijklettergrepige sub.(NOM en GEN hebben evenveel lettergrepen)(bv. avis)

sub. met minstens 2 medeklinkers voor de uitgang. (bv. coll-is)

(* deze hebben meestal een ACC mv. op –is in plaats van -es)

IV “de kleine familie” is wel normaal: pater, mater, parentes, frater, iuvenis, senex, canis, sedes.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Enkele van de meest voorkomende voorzetsels die worden gevolgd door een accusatief zijn: ad, ante, apud, inter, trans, sub, iuxta, intra, per, post, praeter, prope, circum, in (met de betekenis 'naar'), extra
↑ Enkele adjectieven en werkwoorden die worden gevolgd door een voorwerpsgenitief: avidus, cupidus, memor, immemor, patiens, peritus, conscius, oblivisci, meminisse
↑ Enkele woorden die worden gevolgd door een partitieve genitief: copia, milia, satis, plenus
↑ Enkele werkwoorden en adjectieven die gevolgd worden door een voorwerpsdatief: noceo (inf.: nocere), parco (inf.: parcere), iratus
↑ Enkele werkwoorden die gevolgd worden door een prefixdatief: antepono (inf.: anteponere), contingit, adsum (inf.: adesse)
↑ Enkele werkwoorden en adjectieven die gevolgd worden door een ablatief van scheiding: careo (inf.: carere), libero (inf.: liberare), vaco (inf.: vacare), expello (inf.: expellere), vacuus, privatus, nudus
↑ In de losse ablatief is de uitgang van de ablatief in de 2^e klasse niet -i, maar -e
↑ Enkele deponente werkwoorden die worden gevolgd door een voorwerpsablatief: fruor (inf.: frui), potior (inf.: potiri), fungor (inf.: fungi)

[1] Enkele van de meest voorkomende voorzetsels die worden gevolgd door een accusatief zijn: ad, ante, apud, inter, trans, sub, iuxta, intra, per, post, praeter, prope, circum, in (met de betekenis 'naar'), extra

[2] Enkele adjectieven en werkwoorden die worden gevolgd door een voorwerpsgenitief: avidus, cupidus, memor, immemor, patiens, peritus, conscius, oblivisci, meminisse

[3] Enkele woorden die worden gevolgd door een partitieve genitief: copia, milia, satis, plenus

[4] Enkele werkwoorden en adjectieven die gevolgd worden door een voorwerpsdatief: noceo (inf.: nocere), parco (inf.: parcere), iratus

[5] Enkele werkwoorden die gevolgd worden door een prefixdatief: antepono (inf.: anteponere), contingit, adsum (inf.: adesse)

[6] Enkele werkwoorden en adjectieven die gevolgd worden door een ablatief van scheiding: careo (inf.: carere), libero (inf.: liberare), vaco (inf.: vacare), expello (inf.: expellere), vacuus, privatus, nudus

[7] In de losse ablatief is de uitgang van de ablatief in de 2^e klasse niet -i, maar -e

[8] Enkele deponente werkwoorden die worden gevolgd door een voorwerpsablatief: fruor (inf.: frui), potior (inf.: potiri), fungor (inf.: fungi)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Wijzen of modi:	infinitivus of onbepaalde wijs · indicativus of aantonende wijs · imperativus of gebiedende wijs · conjunctivus of aanvoegende wijs
Naamvallen:	nominativus · genitivus · dativus · accusativus · vocativus · ablativus · locativus