Gemeentehuis
Een gemeentehuis (vaak ook: raadhuis of stadhuis) is een gebouw waarin de ambtenaren van de gemeente, de burgemeester en wethouders (Nederland) of schepenen (België) werken en waar de gemeenteraad vergadert. Inwoners kunnen er doorgaans terecht voor gemeentelijke diensten. In veruit de meeste gevallen is het gebouw eigendom van de gemeente.
Naam
bewerkenDe naam raadhuis bleef ook na de Napoleontische tijd in zwang als alternatieve benaming voor een gemeentehuis. In het Duits is het woord "Rathaus" een algemeen gangbare benaming voor het gemeentehuis.
Bij een gemeente die hoofdzakelijk uit stedelijk gebied bestaat, wordt een gemeentehuis vaak het stadhuis genoemd. Daarnaast wordt het in Nederland ook wel raadhuis (het huis waar de raad vergadert), gemeentekantoor of stadskantoor genoemd.
Diensten
bewerkenDe afdeling burgerzaken, het loket waar burgers terechtkunnen voor zaken als geboorteaangiften en het afhalen van paspoorten en rijbewijzen, is vaak gevestigd in hetzelfde pand als waar de gemeenteraad vergadert maar dat is niet altijd het geval. Het bestuur van een deelgemeente is gevestigd in een deelgemeentekantoor; dat van een stadsdeel is gehuisvest in een stadsdeelkantoor.
De afdeling raadsgriffie heeft als functie om de raad te ondersteunen bij zijn volksvertegenwoordigende, kaderstellende en controlerende functie. De taken van de griffie zijn om de administratieve, secretariële, procesondersteunende en adviserende taken op zich te nemen. De griffier is de belangrijkste adviseur voor de gemeenteraad als het gaat om de werkwijze en de procedures.
In een gemeentehuis is meestal een trouwzaal aanwezig waar het burgerlijk huwelijk voltrokken kan worden.
Geschiedenis
bewerkenDoor de wijzigingen in taken en bevoegdheden van de gemeente is het gebruik en indeling van het gemeentehuis in de loop der tijd drastisch gewijzigd. Het gemeentehuis is in Nederland ontstaan uit het raadhuis: een gebouw, waar de plaatselijke bestuurders vergaderden en waar tot de Franse tijd vaak ook recht werd gesproken. Het raadhuis is omstreeks de veertiende eeuw ontstaan, toen de rechtspraak en de vergaderingen van de lokale besturen zich verplaatsten van de open lucht naar hiervoor ingerichte zalen. Het Romeins recht dat indertijd van toepassing was, vereiste dat juridische processen werden gedocumenteerd, iets dat in de open lucht niet goed mogelijk was.
In kleine plaatsen waar geen stadhuis was, gebeurden deze activiteiten vaak in een plaatselijke hoeve, herberg of kroeg, maar in de steden was vaak een stadhuis te vinden waar de schout en schepenen gevestigd waren. Dit gebouw bevond zich doorgaans in het centrum van de stad. Stadhuizen en raadhuizen waren prominente gebouwen die het aanzien van de plaats moesten uitstralen. Ze waren meestal aan een marktplein gelegen, wat niet alleen handig was voor de handelsfunctie die het gebouw ook had, maar ook als locatie waar het publiek goed kon zien hoe vonnissen werden voltrokken. Tot in de zestiende eeuw betrof dit meestal lijfstraffen die als publieke vernedering in het openbaar werden uitgevoerd.
Zestiende eeuw
bewerkenIn de zestiende eeuw, toen vrijheidsstraffen als vonnis in opkomst waren kreeg de kelder of zolder van het gebouw vaak een bestemming als gevangenis. De representatieve ruimten bevonden zich vanaf deze periode op de eerste verdieping of bel-etage, die van buitenaf langs een trap bereikbaar was. Bovenaan de trap bevond zich doorgaans een bordes waar vanaf de bestuurders de stedelingen konden toespreken.
Negentiende eeuw
bewerkenDe Staatsregeling 1798 veranderde de functie van het stadhuis drastisch, doordat hierin de rechterlijke macht uit handen van de lokale bestuurders werd genomen en naar een landelijk orgaan werd verplaatst. Juridische processen verplaatsten zich van het gemeentehuis naar nieuw gebouwde rechtbanken en het cachot verdween uit het gebouw, om plaats te maken voor administratieve ruimten.
De gemeente in de moderne zin van het woord werd pas in de Franse tijd ingevoerd. Tussen 1806 en 1809 kreeg iedere gemeente een gelijkvormig bestuur, met aan het hoofd een maire, later burgemeester. De bijbehorende "mairie" was een echt gemeentehuis, met een representatieve functie. Dit bleek gewoonlijk uit een ingangspartij met trappen en een bordes. De invoering van een burgerlijke stand bracht meer wijzigingen met zich mee: er werden specifieke ruimten aangewezen waarin een burgerlijke huwelijksvoltrekking mocht plaatsvinden, waardoor veel gemeentehuizen moesten worden uitgebreid met een speciale trouwzaal. De Gemeentewet uit 1851 leidde tot een golf aan nieuwe gemeentehuizen en plannen daarvoor, omdat de beschikbare ruimte in de bestaande gebouwen te klein was. In de decennia die daarop volgden, deed de neorenaissance zijn intrede in Nederland, wat tot uiting kwam in de bouw van veel gemeentehuizen. In meer behoudende gebieden werden gemeentehuizen in de stijl van de neogotiek opgetrokken.
Kleinere gemeenten die hun vergaderingen nog steeds in een plaatselijke uitspanning hielden, moesten hiermee stoppen toen in 1881 een drankwet werd uitgevaardigd, die het schenken van alcoholische drank verbood in lokaliteiten die in gebruik waren voor openbare activiteiten. Door de beperkte middelen zijn de gemeentehuizen uit deze tijd vaak gecombineerd met de woning van de burgemeester of een gemeenteambtenaar.[1]
Twintigste eeuw
bewerkenIn veel plaatsen in Nederland waren pas in de jaren 20 van de twintigste eeuw weer voldoende middelen beschikbaar om een nieuw gemeentehuis te bouwen. De oprichting van het Gemeentefonds in 1929 heeft hier waarschijnlijk aan bijgedragen. Gemeentehuizen uit deze periode laten een scheiding zien tussen het representatieve deel, opgesierd met decoratieve elementen, en het administratieve deel, dat meestal sober werd uitgevoerd.
Na de Tweede Wereldoorlog werden onder invloed van de decentralisatie van overheidstaken de administratieve taken van de gemeenten fors uitgebreid en werden de bestaande gemeentehuizen in veel plaatsen te klein. Bij de nieuwbouw gaf men vanaf de jaren 60 de voorkeur aan ontwerpen die openheid en toegankelijkheid uitstraalden. De grotere ruimte die nieuwbouw innam ten opzichte van de bestaande stadhuizen was in veel steden reden voor onteigeningen, die langdurig en kostbaar waren. Om deze reden en ook vanwege de bereikbaarheid per auto werd vaak gekozen voor een locatie buiten het stadscentrum. De oude locatie werd in die gevallen meestal behouden als representatieve ruimte voor huwelijken, terwijl de nieuwbouw een stadskantoor werd op een locatie buiten het centrum.
Galerij
bewerken- Voormalige raad- en stadhuisgebouwen
-
Paleis op de Dam
-
Het voormalige raadhuis van Edam
-
Het voormalige stadhuis van Den Haag
-
Het voormalige raadhuis van Nieuwer-Amstel
- Moderne gemeentehuisgebouwen
Wetenswaardigheden
bewerken- In sommige gevallen staat het gemeentehuis niet in de eigen gemeente. Zo staat het gemeentehuis van Bergen in het naburige Alkmaar.[2]
- Het gemeentehuis van de voormalige gemeente Lonneker stond in Enschede.
- Het gemeentehuis van de voormalige gemeente Weesperkarspel stond in Weesp.
- Het gemeentehuis van de voormalige gemeente Zwollerkerspel stond in Zwolle.
- Tussen 2006 en 2015 had de gemeente Drechterland twee gemeentehuizen: van de oude gemeente Drechterland en van de voormalige gemeente Venhuizen.
- Gemeentehuis
- Gemeentehuis (Murmerwoude)
- Gemeentehuis (doorverwijspagina)
- Gemeentehuis Gulpen
- Gemeentehuis Oostkamp
- Gemeentehuis Zuidplas
- Gemeentehuis van Aalten
- Gemeentehuis van Anderlecht
- Gemeentehuis van Asse
- Gemeentehuis van Baarn
- Gemeentehuis van Battice
- Gemeentehuis van Beigem, onderwijzerswoning en school
- Gemeentehuis van Borger-Odoorn
- Gemeentehuis van Chênée
- Gemeentehuis van Clermont
- Gemeentehuis van Diepenheim
- Gemeentehuis van Dison
- Gemeentehuis van Dongen
- Gemeentehuis van Dworp
- Gemeentehuis van Elsene
- Gemeentehuis van Emblem
- Gemeentehuis van Gooise Meren
- Gemeentehuis van Gouda
- Gemeentehuis van Grimbergen met onderwijzerswoning en jongensschool
- Gemeentehuis van Grouw
- Gemeentehuis van Haaltert
- Gemeentehuis van Hardenberg
- Gemeentehuis van Heesch
- Gemeentehuis van Hooglede
- Gemeentehuis van Houten
- Gemeentehuis van Kamerik
- Gemeentehuis van Kaprijke
- Gemeentehuis van Katwijk
- Gemeentehuis van Koekelberg
- Gemeentehuis van Laken
- Gemeentehuis van Lansingerland
- Gemeentehuis van Leidschendam
- Gemeentehuis van Maasland
- Gemeentehuis van Mierlo
- Gemeentehuis van Mol
- Gemeentehuis van Nistelrode
- Gemeentehuis van Noordwijkerhout
- Gemeentehuis van Olne
- Gemeentehuis van Onze-Lieve-Vrouwe-Waver
- Gemeentehuis van Opglabbeek
- Gemeentehuis van Ruiselede
- Gemeentehuis van Schaarbeek
- Gemeentehuis van Sint-Gillis
- Gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek
- Gemeentehuis van Sint-Joost-ten-Node
- Gemeentehuis van Sint-Lambrechts-Woluwe
- Gemeentehuis van Sint-Pieters-Woluwe
- Gemeentehuis van Sleen
- Gemeentehuis van Steenbergen
- Gemeentehuis van Temse
- Gemeentehuis van Uithuizermeeden
- Gemeentehuis van Ukkel
- Gemeentehuis van Vlamertinge
- Gemeentehuis van Vorst
- Gemeentehuis van Waalwijk
- Gemeentehuis van Watermaal-Bosvoorde
- Gemeentehuis van Winsum
- Gemeentehuis van Zele
- Gemeentehuis van Zwevegem
- Gemeentehuis van het Bildt
- Raadhuis ('s-Gravenzande)
- Raadhuis (Brunssum)
- Raadhuis (Chaam)
- Raadhuis (Geleen)
- Raadhuis (Noordwijk)
- Raadhuis (Obdam)
- Raadhuis (Poznań)
- Raadhuis (Spanbroek)
- Raadhuis (doorverwijspagina)
- Raadhuis Amstelveen
- Raadhuis Zandvoort
- Raadhuis van Aalsmeer
- Raadhuis van Appingedam
- Raadhuis van Arcen en Velden
- Raadhuis van Balk
- Raadhuis van Barsingerhorn
- Raadhuis van Bazel
- Raadhuis van Beuthen
- Raadhuis van Blerick
- Raadhuis van Bochum
- Raadhuis van Buiksloot
- Raadhuis van De Rijp
- Raadhuis van Dirkshorn
- Raadhuis van Edam
- Raadhuis van Gliwice
- Raadhuis van Goedereede
- Raadhuis van Goslar
- Raadhuis van Graft
- Raadhuis van Grootschermer
- Raadhuis van Haarlemmermeer
- Raadhuis van Heerlen
- Raadhuis van Hilversum
- Raadhuis van Hoogwoud
- Raadhuis van Idaarderadeel
- Raadhuis van Leszno
- Raadhuis van Middelharnis
- Raadhuis van Monnickendam
- Raadhuis van Nieuwe Niedorp
- Raadhuis van Nieuwendam
- Raadhuis van Nieuwer-Amstel
- Raadhuis van Oberglogau
- Raadhuis van Olomouc
- Raadhuis van Opole
- Raadhuis van Ouddorp
- Raadhuis van Pijnacker
- Raadhuis van Ransdorp
- Raadhuis van Roosendaal
- Raadhuis van Schellinkhout
- Raadhuis van Schoorl
- Raadhuis van Schoten
- Raadhuis van Sloten
- Raadhuis van Tegelen
- Raadhuis van Urk
- Raadhuis van Usquert
- Raadhuis van Vlieland
- Raadhuis van Wateringen
- Raadhuis van Weesperkarspel
- Raadhuis van Westzaan
- Raadhuis van Winkel
- Raadhuis van Wrocław
- Raadhuis van Zwaag
- Raadhuis van de Hoofdstad (Gdańsk)
- Raadhuisplein
- Raadhuisplein (Drachten)
- Raadhuisplein (Emmen)
- Raadhuisstraat
- Raadhuisstraat (Amsterdam)
- Raadhuisstraat (Geleen)
- Raadhuisstraat (Maarssen)
- Raadhuistoren
- Raadhuistoren (Krakau)
- Stadhuis
- Stadhuis (metrostation)
- Stadhuis (sneltramhalte)
- Stadhuis Halle
- Stadhuis van 's-Heerenberg
- Stadhuis van 's-Hertogenbosch
- Stadhuis van Aalst
- Stadhuis van Aat
- Stadhuis van Aken
- Stadhuis van Alkmaar
- Stadhuis van Almelo
- Stadhuis van Amsterdam
- Stadhuis van Antwerpen
- Stadhuis van Barcelona
- Stadhuis van Batavia
- Stadhuis van Bergen
- Stadhuis van Bergen op Zoom
- Stadhuis van Besançon
- Stadhuis van Bilzen
- Stadhuis van Birmingham
- Stadhuis van Bloemfontein
- Stadhuis van Bolsward
- Stadhuis van Borgloon
- Stadhuis van Bree
- Stadhuis van Bremen
- Stadhuis van Brugge
- Stadhuis van Brussel
- Stadhuis van Buffalo
- Stadhuis van Charleroi
- Stadhuis van Chicago
- Stadhuis van Cluj-Napoca
- Stadhuis van Culemborg
- Stadhuis van Damme
- Stadhuis van Delft
- Stadhuis van Den Haag
- Stadhuis van Deventer
- Stadhuis van Doesburg
- Stadhuis van Dokkum
- Stadhuis van Domburg
- Stadhuis van Dordrecht
- Stadhuis van Doullens
- Stadhuis van Eindhoven
- Stadhuis van Enkhuizen
- Stadhuis van Enschede
- Stadhuis van Franeker
- Stadhuis van Geertruidenberg
- Stadhuis van Gennep
- Stadhuis van Gent
- Stadhuis van Geraardsbergen
- Stadhuis van Goes
- Stadhuis van Gouda
- Stadhuis van Grave
- Stadhuis van Graz
- Stadhuis van Grevelingen
- Stadhuis van Groningen
- Stadhuis van Haapsalu
- Stadhuis van Haarlem
- Stadhuis van Haastrecht
- Stadhuis van Harlingen
- Stadhuis van Hasselt
- Stadhuis van Hazebroek
- Stadhuis van Helsinki
- Stadhuis van Hengelo
- Stadhuis van Herve
- Stadhuis van Heusden
- Stadhuis van Ho Chi Minhstad
- Stadhuis van Hoei
- Stadhuis van Hondschote
- Stadhuis van Hoogstraten
- Stadhuis van Hoorn
- Stadhuis van Hulst
- Stadhuis van Kampen
- Stadhuis van Karlstad
- Stadhuis van Klundert
- Stadhuis van Komen-Waasten
- Stadhuis van Kopenhagen
- Stadhuis van Kortrijk
- Stadhuis van Laval
- Stadhuis van Laval (Mayenne)
- Stadhuis van Leeds
- Stadhuis van Leeuwarden
- Stadhuis van Leiden
- Stadhuis van Leuven
- Stadhuis van Lier
- Stadhuis van Liverpool
- Stadhuis van Lo
- Stadhuis van Lokeren
- Stadhuis van Luik
- Stadhuis van Lyon
- Stadhuis van Maastricht
- Stadhuis van Manilla
- Stadhuis van Marseille
- Stadhuis van Mechelen
- Stadhuis van Medemblik
- Stadhuis van Menen
- Stadhuis van Middelburg
- Stadhuis van Moeskroen
- Stadhuis van Montauban
- Stadhuis van Mulhouse
- Stadhuis van New York
- Stadhuis van Nieuwpoort
- Stadhuis van Nieuwpoort (Zuid-Holland)
- Stadhuis van Nijmegen
- Stadhuis van Oakland
- Stadhuis van Oostende
- Stadhuis van Oranjestad
- Stadhuis van Oslo
- Stadhuis van Oudenaarde
- Stadhuis van Oudewater
- Stadhuis van Parijs
- Stadhuis van Philadelphia
- Stadhuis van Poperinge
- Stadhuis van Pretoria
- Stadhuis van Pula
- Stadhuis van Roermond
- Stadhuis van Roeselare
- Stadhuis van Ronse
- Stadhuis van Rotterdam
- Stadhuis van San Francisco
- Stadhuis van San Sebastian
- Stadhuis van Schoonhoven
- Stadhuis van Sint-Maartensdijk
- Stadhuis van Sint-Niklaas
- Stadhuis van Sloten
- Stadhuis van Sneek
- Stadhuis van Stavoren
- Stadhuis van Stockholm
- Stadhuis van Syracuse
- Stadhuis van Tallinn
- Stadhuis van Tartu
- Stadhuis van Terneuzen
- Stadhuis van Tholen
- Stadhuis van Tielt
- Stadhuis van Tienen
- Stadhuis van Tongeren
- Stadhuis van Turnhout
- Stadhuis van Umeå
- Stadhuis van Utrecht
- Stadhuis van Valence (Drôme)
- Stadhuis van Veere
- Stadhuis van Velsen
- Stadhuis van Venlo
- Stadhuis van Verviers
- Stadhuis van Veurne
- Stadhuis van Vianen
- Stadhuis van Vlaardingen
- Stadhuis van Waasten
- Stadhuis van Wageningen
- Stadhuis van Weesp
- Stadhuis van Wenen
- Stadhuis van Wezet
- Stadhuis van Wiesbaden
- Stadhuis van Workum
- Stadhuis van Woudrichem
- Stadhuis van Zierikzee
- Stadhuis van Zottegem
- Stadhuis van Zoutleeuw
- Stadhuis van Zwolle
- Stadhuisbrug
- Stadhuismuseum Zierikzee
- Stadhuisplein
- Stadhuisplein (Rotterdam)
- Stadhuisplein (Tallinn)
- Stadhuisramp Heusden