Quinoa (plant)
Quinoa (Chenopodium quinoa) is een eenjarige plant uit de amarantenfamilie (Amaranthaceae). De soort komt als adventief voor in Nederland. Quinoa (uitspraak kien-wah) komt van nature voor in Zuid-Amerika. De gecultiveerde variant vormt op dit continent al lange tijd een belangrijke voedselbron.
Quinoa | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Quinoaveld in Cachilaya Bolivia bij het Titicacameer | |||||||||||||||||||
Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Soort | |||||||||||||||||||
Chenopodium quinoa Willd. (1798) | |||||||||||||||||||
Teelt van Quinoa op 3800 m hoogte in Apurímac, Peru | |||||||||||||||||||
Afbeeldingen op Wikimedia Commons | |||||||||||||||||||
Quinoa op Wikispecies | |||||||||||||||||||
|
Botanische beschrijving
De plant kan tot drie meter hoog worden en kent een groeicyclus van 120 tot 160 dagen. De houtige stengel is al dan niet vertakt en kan afhankelijk van het ras groen, rood of purper van kleur zijn. Quinoa is een allotetraploïde met het aantal chromosomen van 2n=36.[1]
Quinoa bloeit in pluimen. De groene bloemen hebben een weinig opvallend bloemdek, bestaande uit vijf gekielde bloemdekbladen en zijn gewoonlijk tweeslachtig. De bloemen bestuiven zichzelf. Het vruchtbeginsel is bovenstandig.[2][3]
De ongeveer 2 mm grote vrucht heeft een vliezige vruchtwand en is een eenzadig nootje, dat afhankelijk van het ras een witte, rode of zwarte kleur kan hebben.[4]
|
Teelt
Quinoaproductie in 2008 (in 1.000 tonnen) | |
---|---|
Peru | 29,87 |
Bolivia | 27,17 |
Ecuador | 0,69 |
Totale wereldproductie | 57,73 |
Bron: FAO[5] |
Quinoa wordt als belangrijkste voedselgewas al sinds 6000 jaar in Zuid-Amerika verbouwd. De Inca's gebruikten het reeds als akkerbouwproduct, net als een ander gewas uit de Amarantenfamilie, amarant. Vooral in de Andes boven de 4000 meter, omdat mais op deze hoogte niet meer kan groeien. De plant kan onder koude, voedselarme en droge omstandigheden groeien. De groeiduur is 5-6 maanden. De belangrijkste landen zijn Peru, Bolivia en Ecuador.[6]
Door kruising zijn rassen ontstaan die bestand zijn tegen Europese en Noord-Amerikaanse omstandigheden. In Europa wordt quinoa in de eerste helft van april gezaaid. De oogst vindt plaats vanaf half september. Omdat de vruchten ongelijk afrijpen moeten de vruchten nagedroogd worden. Naast de (witte) quinoa met kleine ivoorkleurige zaden is er de zogenaamde zwarte quinoa met wat grotere en donkerder zaden. De zwarte quinoa zou een kruising zijn van quinoa met melganzenvoet (Chenopodium album L.), een veel voorkomend onkruid uit dezelfde plantenfamilie.
Toepassingen
De zaden dienen vooral in Zuid-Amerika als voedselbron. Ofschoon de plant niet behoort tot de granen, worden de zaden op een vergelijkbare manier bereid en geconsumeerd, meestal net zoals rijst of couscous. De laatste jaren wordt het gerecht in menig restaurant op de kaart gezet, zeker in vegetarische eethuizen, maar ook in de betere restaurants.
Ook wordt er alcoholische drank van gemaakt. De as van de stengels wordt vaak samen met de bladeren van de coca vermengd om op te kauwen.[7]
Voedingswaarde
Wat betreft eiwitsamenstelling lijkt quinoa sterk op melk. Alle essentiële aminozuren zijn aanwezig, in een voor mensen bijna perfecte balans.[6] In vergelijking met granen is quinoa rijk aan vitamines B2 en E en de mineralen ijzer, koper en magnesium. Het calciumgehalte daarentegen is relatief laag. Quinoa bevat verder overwegend onverzadigde vetzuren en heeft een energie-inhoud van ongeveer 17 kJ/g. De samenstelling is ongeveer 15% eiwit, 6% vet, 60% koolhydraten, 3% vezel en 12% water. Quinoabloem is zeer geschikt om de verteerbaarheid van zetmeelrijke voeding te verbeteren. Quinoa wordt op vele manieren toegepast in levensmiddelen.
Bereiding en gebruik
Quinoazaden kunnen in voedsel op dezelfde manier gebruikt worden als rijst. Ook kan quinoa gemalen tot meel verwerkt worden in bak- of papproducten en kan er olie uitgeperst worden. Omdat de toepassingsmogelijkheden vergelijkbaar zijn met die van granen, maar quinoa geen gluten bevat, wordt het als basis van glutenvrije producten gebruikt. De zaden zijn bedekt met een laagje saponine, wat een bittere smaak kan geven. Meestal is dit door de producent verwijderd maar het kan geen kwaad de zaden goed te wassen.
Wanneer men quinoa als rijst bereidt moet men rekenen op ongeveer 12 minuten voor witte en 15 minuten voor 'zwarte' quinoa. De quinoa wordt met water (per persoon ongeveer 75 gram quinoa en 2 dl vloeistof) aan de kook gebracht en kookt dan gedurende de aangegeven tijd zachtjes door. Wie pap wil maken kookt de quinoa langer.
Promotie
De consumptie van quinoa is in de jaren voorafgaand aan 2013 sterk toegenomen. Zozeer zelfs, dat de prijs van dit voedsel in Peru en Bolivia is verdrievoudigd. Met als gevolg dat de lokale bevolking het steeds moeilijker krijgt om voor hun basisvoedsel te betalen.[8][9] Desondanks is 2013 door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het "jaar van de quinoa".[10]
|
- ↑ F. F. Fuentes, E. A. Martinez, P. V. Hinrichsen, E. N. Jellen, P. J. Maughan: Assessment of genetic diversity patterns in Chilean Quinoa (Chenodpodium quinoa Willd.) germplasm using multiplex fluorescent microsatellite markers. Conserv. genet. 10, S. 369-377, 2009 [1]
- ↑ http://www.amazon.com/dp/0894991973 The Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation, Research Coun National Research Council, 2005
- ↑ Reinhard Lieberei, Christoph Reissdorff & Wolfgang Franke, Georg Thieme Verlag, Nutzpflanzenkunde, 2007 http://www.amazon.de/dp/3135304078
- ↑ The new Oxford book of food plants, J. G. Vaughn & C. A. Geissler, 2009, Oxford University Press
- ↑ Food and Agriculture Organization of the United Nations Production:Crops, Englisch, 2011 opmerking: hoeveelheid voor Ecuador is geschat. Geraadpleegd: 16. April 2011
- ↑ a b Online-publicatie: Evelyn Serrarens, Quinoa. Literatuuronderzoek. Wageningen Universiteit
- ↑ J.W. Purseglove, 1968, Tropical crops Dicotyledons 2, Longmans, Green and Co Ltd, blz. 632.
- ↑ (en) Quinoa brings riches to the Andes
- ↑ (en) Can vegans stomach the unpalatable truth about quinoa?
- ↑ Quinoa - 2013 het jaar van de quinoa
Externe referenties
- Geerts S, Raes D (2009). Deficit irrigation as an on-farm strategy to maximize crop water productivity in dry areas. Agric. Water Manage 96: 1275–84. DOI: 10.1016/j.agwat.2009.04.009.
- Geerts S, Raes D, Garcia M, Vacher J, Mamani R, Mendoza J, Huanca R, Morales B, Miranda R, Cusicanqui J, Taboada C (2008). Introducing deficit irrigation to stablize yields of quinoa (Chenopodium quinoa Willd.). Eur. J. Agron. 28: 427–436. DOI: 10.1016/j.eja.2007.11.008.
- Geerts S, Raes D, Garcia M, Mendoza J, Huanca R (2008). Indicators to quantify the flexible phenology of quinoa (Chenopodium quinoa Willd.) in response to drought stress. Field Crop. Res. 108: 150–6. DOI: 10.1016/j.fcr.2008.04.008.
- Geerts S, Raes D, Garcia M, Condori O, Mamani J, Miranda R, Cusicanqui J, Taboada C, Vacher J (2008). Could deficit irrigation be a sustainable practice for quinoa (Chenopodium quinoa Willd.) in the Southern Bolivian Altiplano?. Agric. Water Manage 95: 909–917. DOI: 10.1016/j.agwat.2008.02.012.
- Geerts S, Raes D, Garcia M, Taboada C, Miranda R, Cusicanqui J, Mhizha T, Vacher J (2009). Modeling the potential for closing quinoa yield gaps under varying water availability in the Bolivian Altiplano.. Agric. Water Manage 96: 1652-1658. DOI: 10.1016/j.agwat.2009.06.020.
- Geerts S, Raes D, Garcia M, Miranda R, Cusicanqui J, Taboada C, Mendoza J, Huanca R, Mamani A, Condori O, Mamani J, Morales B, Osco V, Steduto P (2009). Simulating Yield Response of Quinoa (Chenopodium quinoa Willd.) to Water Availability with AquaCrop.. Agron. J. 101: 499-508. DOI: 10.2134/agronj2008.0137s.
- AquaCrop: the new crop water productivity model from FAO
- [2]