1930-1939: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Wf, enkele correcties: de NEP is van 1921, een ander decennium. Eenheid door Democratie zal in 1935 geen 20.000 leden gehad hebben. Taalwetten in België waren er al in de 19e eeuw. |
k Invulling parameters sjabloon |
||
Regel 10:
* De [[Weimarrepubliek]] gaat ten onder aan [[parlement]]aire onmacht, intriges van landadel en industriebaronnen en straatgevechten van communisten en [[nationaalsocialisme|nationaalsocialisten]]. In 1933 komt de [[NSDAP]] aan de macht. [[Adolf Hitler]] trekt Duitsland terug uit de [[Volkenbond]], zegt de beperkingen van de [[Verdrag van Versailles (1919)]] op en bezet het [[Rijnland (Duitsland)|Rijnland]]. Er worden [[Concentratiekamp|concentratiekampen]] gebouwd waar politieke rivalen, joden en andere door de nazi's als ongewenst verklaarden zonder proces worden vastgehouden.
* De dictatuur van [[Benito Mussolini]] in [[Italië]] boekt een internationaal succes met de drooglegging van de [[Pontijnse moerassen]] in de provincie [[Latina (provincie)|Latina]] onder Rome. Daarmee wordt een haard van [[malaria]] uitgeschakeld en krijgt de stad Rome na 2000 jaar haar voedselschuur terug. Maar in de loop van het decennium raakt het [[fascisme]] steeds meer in het vaarwater van het [[nationaalsocialisme]].
* Na de [[Beurskrach van 1929|Krach van Wall Street]] krijgen de Japanse [[zaibatsu]] zware kritiek te verduren vanuit de [[Antikapitalisme|antikapitalistische]] hoek, wat leidt tot de Zaibatsu no Tenkou (Zaibatsuhervormingen). De zaibatsu kunnen het protest stillen door een deel van hun aandelen publiek te verkopen, en door aan liefdadigheid te doen.
;Amerika
Regel 19:
* In Zuid-Amerika strijden [[Paraguay]] en [[Bolivia]] om de [[Gran Chaco|Chaco Boreal]], omdat men vermoedt dat er olie te vinden is: de zogenaamde [[Chaco-oorlog]]. Paraguay komt als winnaar uit de strijd en krijgt het grootste deel van de Chaco toegewezen, maar er blijkt geen aardolie te zijn.
* In [[Brazilië]] komt [[Getúlio Vargas]] aan de macht, die een [[Corporatisme|corporatistische]] politiek voert en daarom door Hitler en Mussolini als mogelijke bondgenoot wordt gezien. Nadien neemt hij meer afstand van het fascisme, en zal hij uiteindelijk als een van de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|geallieerden]] de Tweede Wereldoorlog ingaan.
* Aanleg van de [[Hoover Dam]] in [[Nevada (staat)|Nevada]]: deze 221 meter hoge dam in de rivier de [[Colorado (rivier)|Colorado]] creëert het [[Lake Mead]]. Dit is het grootste kunstmatige meer in de westerse wereld en het levert stroom voor [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]] en andere plaatsen in de buurt.
;Europa
Regel 60:
;Nederland
* In Nederland blijkt de grote depressie extra hardnekkig, mede door het krampachtig vasthouden door [[Hendrikus Colijn|Colijn c.s.]] aan de [[Gouden standaard (economie)|Gouden Standaard]]. Pas na de [[Tweede Wereldoorlog]] zal de Nederlandse economie weer structurele groei vertonen.
* De [[Nationaal-Socialistische Beweging]] (NSB) beleeft met 8% van de stemmen in de Provinciale Statenverkiezingen haar electorale hoogtepunt in 1935. Daarna daalt de aanhang van de partij tot het begin van de oorlog, enerzijds wegens het toenemend radicalisme en [[antisemitisme]] in de beweging, maar ook omdat de economie weer een klein beetje aantrekt.
* Vele grote werken in het Nederlandse [[landschap]] herinneren aan de [[werkverschaffing]] van de jaren dertig. Werklozen worden ingezet bij de aanleg van grote stadsparken: het [[Amsterdamse Bos]], het [[Kralingse Bos]] en het [[Zuiderpark (Den Haag)]]. Ook De [[Afsluitdijk]], de [[Wieringermeer]] (naast ook inzet van vrije arbeiders), het [[Twentekanaal]], het Gelderse [[Valleikanaal]] en de [[Noordoostpolder]] komen in dit decennium door de werkverschaffing tot stand. In Noord-Brabant wordt de [[Maasverbetering]] uitgevoerd naar een ontwerp van ir. Lely.
* [[Eenheid door Democratie]] is een Nederlandse buitenparlementaire beweging die zich van 1935 tot 1940 tegen zowel het [[nationaalsocialisme]] als het [[communisme]] richt. Het motto van de beweging is '[[Anton Mussert|Mussert]] noch Moskou' – een verwijzing naar de [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]]-slogan 'Mussert of Moskou'.
Regel 81:
* Terwijl in Nederland wordt gewerkt aan de uitvoering van het [[Rijkswegenplan]], legt Mussolini [[Autostrada dei Laghi|autostrada's]] aan, en Hitler de [[Autobahn (Duitsland)|Autobanen]]. Nederland reageert met de aanpassing van het traject Voorburg-Zoetermeer van [[Rijksweg 12]], en maakt er een [[autoweg]] van.
* De vormgeving van de automobiel wordt belangrijk. De gemotoriseerde koetsen maken plaats voor elegante en [[Stroomlijn|gestroomlijnde]] snelheidsmonsters. Toonaangevend zijn de ontwerpen van [[Figoni et Falaschi]]. De [[Citroën Traction Avant]] uit 1934 zit boordevol innovaties zoals [[voorwielaandrijving]] en een [[zelfdragende carrosserie]] die pas decennia na de oorlog gemeengoed worden. Hij wordt een icoon van vernieuwing, maar verergert de financiële malaise van de fabrikant.
;Sociaal-economisch
* Kruideniers proberen door centrale inkoop de concurrentie aan te gaan met de opkomende grootgrutters. Hun combinaties heten [[Sperwer Groep|Sperwer]] (1928), [[Spar (supermarkt)|Spar]] (1932), [[Schuitema (bedrijf)|Centra]] (1933), [[VéGé]] (1938) en [[Vrijwillige Inkoop- en Verkoop Organisatie|VIVO]] (1942).
Regel 97:
* Amerikaanse vliegtuigbouwers bereiken met hun lichtmetalen toestellen een grote voorsprong op de markt. Met name de [[Lockheed L-14 Super Electra|Lockheed Electra]] en de [[Douglas DC-3|DC-3 Dakota]] zijn populair. Ook de [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] stapt over op deze modellen.
* Een Amerikaanse luchtvaartmaatschappij introduceert in 1930 de [[stewardess]]. In 1935 neemt de [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] de eerste stewardessen in dienst.
* In 1932 vaart de [[ijsbreker]] Aleksandr Sibirjakov onder kapitein Vladimir Voronin en expeditieleider Otto Schmidt voor het eerst door de [[Noordoostelijke Doorvaart]] (in Rusland Noordelijke Zeeroute genoemd) binnen 1 navigatieperiode,{{Bron?|Wat is precies 1
;Innovatie
* De massafabricage van [[cellofaan]] zorgt voor een grotere beschikbaarheid van voorverpakte voedingsmiddelen. In het laboratorium van [[DuPont]] worden onder leiding van [[Wallace Carothers]] nieuwe materialen als [[polyester]] en [[nylon]] ontwikkeld.
* [[Chloorfluorkoolwaterstoffen]] worden ontwikkeld door onder anderen [[Thomas Midgley]] en gebruikt als [[koudemiddel|koelmiddel]] en als [[drijfgas]] voor [[spuitbus|spuitbussen]].
* De [[diepvriezer]] wordt ontwikkeld door Amerikaanse ingenieurs. Zij maken de techniek voldoende krachtig om voedingsmiddelen tot de kern in te vriezen. Diepvriesproducten breken snel door in de VS: in 1940 bedraagt het jaarlijks verbruik 200.000 ton.
* Doorbraak van de [[stofzuiger]] in modale huisgezinnen in Nederland en België.
| |||