Pokhout: verschil tussen versies

[[Afbeeldingafbeelding:Pokhouten lager windmolen.jpg|thumb|Pokhouten lager uit windmolen]]

'''Pokhout''' is een klassieke, historisch belangrijke, tropische [[houtsoort]]. Het werd ooit medicinaal gebruikt en is verder bekendberoemd omdat het vettig is en daarmee 'zelfsmerend' is. Het is een van de hardstezwaarste enhoutsoorten zwaarstedie verhandeld worden: pokhout hoort tot de (vele) houtsoorten terdie niet drijven in wereldwater.

Pokhout wordt al ingevoerd sinds begin zestiende eeuw, dus al vanaf kort na de (meest recente) [[ontdekking van Amerika]]. In die begintijd werd het per pond verkocht en alleen ingevoerd vanwege de geneeskrachtige werking die aan het extract van het hout werd toegeschreven. De naam stamt dan ook van het medisch gebruik tegen de ''Spaanse pokken'', een oude naam voor [[syfilis]]. Dit heeft ook geleid tot de Engelse naam ''lignum vitae'' ([[Latijn]] voor "hout des levens"). Dit medisch gebruik werd eeuwen voortgezet.

In de zeilvaart werd het gebruikt voor [[korvijnagel]]s en katrollen in blokken. Een historisch belangrijke toepassing was in de klokken van [[John Harrison (uitvinder)|John Harrison]], inclusief dediens vroege modellen voor gebruik op schepen (ter bepaling van de lengtegraad) dit omdat dan de smering mooi gelijkmatig was. Later, intoen schepen metvoor hun voortstuwing overschakelden naar [[Scheepsschroefscheepsschroef|scheepschroevenscheepsschroeven]] werd het vaak toepast in plaats van lagers, om de as te smeren.

PokhoutDe istwee nietopmerkelijkste alleenkenmerken bekendvan omdatpokhout hetzijn eendat heelhet zwaremedicinaal en harde houtsoortgebruikt is, maaren ook omdatdat het ''zelfsmerend'' is. DitBeide komtkomen omdat het vettige [[hars]]achtige stoffen bevat die tot circa een kwart van het luchtdroge gewicht kunnen uitmaken. Bij gebruik in bijvoorbeeld [[katrol]]len van [[zeilschip|zeilschepen]] hoeven deze niet gesmeerd te worden om soepel te lopen. Ook later werd pokhout om deze reden nog gebruikt voor (schroefas)[[Lager (mechanica)|lager]]s en glijblokken. Zo is het bovenste lager van de [[koningsspil]] in een [[windmolen]] van pokhout. Lagers en glijvlakken van pokhout gaan circa drie maal zo lang mee als bronzen lagers, hoe goed gesmeerddeze ook gesmeerd worden (bij regelmatig gebruik, wat bijvoorbeeld bij scheepsassen wel het geval zal zijn). De inhoudsstoffen uit het hout komen zeer gelijkmatig vrij en vormen met het (zee)water een smerende emulsie.

Het hoge gehalte aan inhoudsstoffen draagt ertoe bij dat pokhout een hoge [[Eigenschappen_van_hout#Volumieke_massa_en_vochtgehalte|volumieke massa]] heeft: het drijft niet op water. Het is een van de zwaarste houtsoorten die verhandeld worden. Daarmee samenhangend is het ook een van de hardste houtsoorten die verhandeld worden, en navenant slijtvast.

Het is donker groenbruin van kleur tot zwart, soms met gelestrepen, bijvoorbeeld strepengeel. Het [[spinthout]] is geelgekleurd. Pokhout heeft meestal een zeer sterke [[Houtdraad|kruisdraad]] en is enorm splijtvast. Het soortelijk gewicht is zeer hoog en ligt rond de 1250kg/m3.

Deze soorten komen voor in de tropische delen van Noord en Zuid Amerika, (maar niet in Brazilië).

Tegenwoordig staan alle ''Guaiacum''-soorten op de [[Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and FloraCITES|CITES II-lijst]], zodat pokhout alleen (legaal) geëxporteerd mag worden indien voorzien van een vergunning. Dit heeft tot gevolg dat het in veel landen niet mag worden uitgevoerd. ErFormeel zijn er ook importverboden in diverse landen importverboden, maar die worden vaak genegeerd of ontdoken, o.a. ook door corruptie en gebrekkige controle. Bovendien is het in veel landen verboden bijvoorbeeld verzaagd pokhout te importeren; maar als er een voorwerp van is gemaakt (houtsnijwerk of draaiwerk bijvoorbeeld) is import toegestaan. De gevolgen van dit moeilijk te handhaven verbod vindt men terug in een steeds kleiner wordende houtvoorraad. Anderzijds is het controlesysteem zo star dat bijvoorbeeld na de orkaan [[Wilma (orkaan)|Wilma]], die in Mexico tal van ''Guaiacum''-bomen omverwierp, het verboden was daar nuttig gebruik van te maken, aangezien het beschermde planten betrof die officieel niet gebruikt, laat staan uitgevoerd, mochten worden.

Aangezien pokhout altijd al zeldzaam was, is men steeds op zoek geweest naar houtsoorten die het kunnen vervangen. Wat betreft de smerende eigenschappen en slijtvastheid is pokhout vrijwel uniek. Vera pok (van ''Bulnesia arborea'', sinds 2018 soms ook wel ''Plectrocarpa arborea'', eveneens familie ''[[Zygophyllaceae]]'') heeft minder smerende eigenschappen. Het is ook wat bruiner van kleur. Ook sommige houtsoorten van geslachten als ''Zollernia'' en ''Swartzia'' (beide uit de familie ''[[Vlinderbloemenfamilie|Leguminosae]]'') kunnen een deel van de taken van pokhout overnemen.