Ruilverkaveling

Ruilverkaveling, ook wel kavelruil genoemd, is een proces waarin eigenaren van een stuk land, de zogenaamde grondgebruikers, kavels met elkaar ruilen. De grondgedachte daarachter is dat alle grondgebruikers er daardoor beter op worden.
Ruilverkaveling verspreidde zich in de vroege 20ste eeuw, met name vanuit de Verenigde Staten van Noord-Amerika. Het idee werd ook door vele (Noord-)Europese regeringen met enthousiasme begroet.

Door de moderne ruilverkaveling verandert de indeling van het land. Er kunnen bijvoorbeeld grotere kavels ontstaan. Dit heeft ook effect op de indeling van het landschap. Zo worden sloten en andere afscheidingen tussen kavels verlegd en er worden nieuwe en grotere wegen en waterwegen aangelegd. Een algehele verbetering van de landbouwkundige situatie, inclusief de verbetering van de waterhuishouding en ontsluiting, is een belangrijk doel. Overheden hebben lange tijd ruilverkavelingen gestimuleerd om de voedselproductie te vergroten en te rationaliseren.

Nederland

De eerste ruilverkaveling in Nederland was die in de Ballumer Mieden op Ameland in 1916 waar het aantal percelen van 3659 naar 500 ging. In 1919 liep een ruilverkaveling in de Noordlaarder Made in het oosten van de Oostpolder te Noordlaren stuk op de tegenwerking van een van de eigenaren. Met de Wet op de Ruilverkaveling in 1924 werd geregeld dat een ruilverkaveling door kon gaan zonder medewerking van een klein aantal eigenaren. Pas na de crisis van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog werd krachtig op ruilverkaveling ingezet.

Het minimumaantal deelnemers van de ruiling is drie. Als de kavelruil aan specifieke voorwaarden voldoet kunnen notariskosten van deze ruiling door de overheid vergoed worden. Gebruikelijk is dat er eerst een ruilverkavelingsplan wordt opgesteld, bijvoorbeeld door de Provinciale Staten of de gemeente. De grondgebruikers kunnen dan naar aanleiding van dit plan kavels uitruilen.

Het komt voor dat agrarische gebouwen door de ruilverkaveling verplaatst of herbouwd moeten worden, vooral wanneer voormalig agrarisch gebied na de verkaveling bijvoorbeeld natuurgebied wordt. Ook worden er stukken nieuwe natuur aangelegd ter compensatie van verdwenen natuur, in de vorm van zogenoemde ruilverkavelings- of dorpsbossen. Deze komen vaak in het bezit van natuurorganisaties als Staatsbosbeheer. Inmiddels is ruilverkaveling als instrument opgenomen in landinrichting.

België

In België werd met ruilverkaveling gestart in 1956, met als doel het verbeteren van de landbouwstructuur. In 1970 werd een nieuwe wet aangenomen; de wet van 22 juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen. Daarbij ontstond de mogelijkheid ruilverkaveling uit te voeren in het kader van landschapszorg. In 1978 werd deze wet weer aangevuld met meer mogelijkheden voor natuur- en milieuzorg.

Zie ook

• Landbouwcoöperatie
• Nederlandsche Heidemaatschappij
• Vlaamse Landmaatschappij
• Ruilverkavelingsbos

Externe links

• Rijksoverheid (Nederland): Agrarische herverkaveling
• AMINAL: Ruilverkaveling in België
• Vlaamse Landmaatschappij
• Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Ruilverkaveling, Amersfoort 2011 (Gids Cultuurhistorie, dl. 18)
• Wet inrichting landelijk gebied (Nederland) (2006)
• Marije Wilmink, Ruilverkaveling: het hele land op de schop, Down to Earth: Platform voor Groene Journalistiek, 1 maart 2019

Literatuur

• Gerrie Andela, Kneedbaar landschap, kneedbaar volk. De heroïsche jaren van de ruilverkavelingen in Nederland, Bussum 2000 (samenvatting)
• Simon van den Bergh, Verdeeld land. De geschiedenis van de ruilverkaveling in Nederland vanuit een lokaal perspectief, 1890-1985, diss. Wageningen 2004
• Jantien de Boer, Landschapspijn. Over de toekomst van ons platteland, Amsterdam 2017

• Hans Buiter en Jan Korsten, Land in aanleg: De Dienst Landelijk Gebied en de inrichting van het platteland, Zutphen 2006
• Guy Dejongh en Peter Van Windekens, Van kleine landeigendom tot Vlaamse Landmaatschappij. Vijfenzestig jaar werking op het Vlaamse platteland, 1935-2000, Brussel 2000
• E.M. (Imke) van Hellemondt, De Paradijsmethode: Opvattingen over het moderniseren van het landschap in de Nederlandse landschapsarchitectuur van de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw, Amsterdam 2016
• Erwin E.H. Karel, De maakbare boer: Streekverbetering als instrument van het Nederlandse landbouwbeleid 1953-1970, Groningen.2005
• Erwin E.H. Karel, 'Modernization of the Dutch Agriculture System 1950-2010: Work in Progress', Paper for the International Rural History Conference 2010, University of Sussex, Brighton (UK) 13-16 September 2010
• Marijn Molema en Adri van den Brink, 'In naam van het algemeen belang. De ontstaansgeschiedenis van de ruilverkaveling als instrument voor inrichting van het platteland', in:Tijdschrift voor Geschiedenis 122 (2009), p. 72-85
• A.F.J. (Frits) Niemeijer, Het maakbare land. Ruilverkaveling, nieuw land en landontginning in de wederopbouwperiode (1945-1965), Amersfoort 2015
• Shera van den Wittenboer, 'Veranderend platteland. Hoe agrarische moderniseringen het Twentse platteland veranderden en hoe die veranderingen werden beleefd (1800-1985)', MA scriptie landschapsgeschiedenis, Groningen 2017

Bronnen, noten en/of referenties