Geologische tijdschaal

Engelstalige visuele presentatie van een geologische tijdschaal in de vorm van een spiraal

Een geologische tijdschaal is een indeling van de geschiedenis van de Aarde in geologische tijdperken. Er zijn in de loop der tijd verschillende tijdschalen gepubliceerd, maar de in de geologie gebruikte tijdschaal is de laatste versie van de International Commission on Stratigraphy (ICS). Dat betekent dat in oudere publicaties vaak alternatieve namen of dateringen van boven- of ondergrenzen van tijdperken gebruikt worden. De in 2004 gebruikte tijdschaal volgt hieronder. Zie ook Diepe tijd voor een uitleg over de evolutionaire uitrekking van de geologische tijdschaal.

Met geologisch verleden worden tijdperken bedoeld zoals die aan de orde zijn in de geologie.

Opbouw

Al in de 18e eeuw werd de stratigrafische kolom door geologen in verschillende eenheden (gesteentelagen) opgedeeld. Dat deze eenheden voor verschillende tijdperken in de geschiedenis van de Aarde stonden, was ook toen al duidelijk. Op basis van overeenkomsten konden gesteentelagen die in verschillende delen van de wereld aan het oppervlak liggen gecorreleerd worden. Er blijven echter vooral op kleine schaal veel onduidelijkheden, die met het verbeteren van de stratigrafische technieken en methodes steeds beter opgelost kunnen worden.

Hoelang de tijdperken in de tijdschaal geduurd hadden was onbekend tot de uitvinding van radiometrische dateringen in de eerste helft van de 20e eeuw. Tegenwoordig zijn de foutenmarges bij dateringen van de belangrijkste overgangen in de tijdschaal door het gebruik van verschillende technieken teruggedrongen tot minder dan 1%.

Geologen als John Phillips en Charles Lyell vestigden een indeling in vier grote eenheden: het oude Primair (tegenwoordig Paleozoïcum), het jongere Secundair (tegenwoordig Mesozoïcum), het nog jongere Tertiair (tegenwoordig verdeeld in Paleogeen en Neogeen) en het jongste Kwartair. De eerste twee eenheden worden tegenwoordig era's genoemd, de laatste twee vormen samen de era Kenozoïcum. Deze drie era's vormen samen het eon Fanerozoïcum. Dankzij radiometrische datering is gebleken dat het Fanerozoïcum nog geen tiende deel van de totale Aardse geschiedenis vormt. Gesteentelagen ouder dan het Fanerozoïcum zijn ontstaan in de eonen Archeïcum en Proterozoïcum. De tijd voor de vorming van de oudst bekende gesteenten op Aarde wordt wel het Hadeïcum genoemd.

De era's van het Fanerozoïcum worden in twaalf periodes onderverdeeld, deze periodes weer in tijdvakken, tijdsnedes en soms zelfs nog kleinere onderverdelingen. Met name bij oudere eenheden is het niet goed mogelijk deze kleine onderverdelingen goed te correleren. Daarom bestaan er veel lokale versies van de geologische tijdschaal, met hun eigen onderverdelingen. De International Commission on Stratigraphy is een internationaal orgaan dat probeert al deze tijdschalen te correleren en de naamgeving zo veel mogelijk gelijk te trekken. Naast de tijdschaal die het ICS opgesteld heeft worden in de praktijk echter vaak lokale namen en indelingen gebruikt voor de kleinere onderverdelingen.

De tijdvakken Paleoceen, Eoceen, Oligoceen, Mioceen en Plioceen vormen samen het Tertiair, op basis van het feit dat tijdens deze periodes de eerste primaten verschenen. Het Pleistoceen en het Holoceen vormen het Kwartair, de tijdspanne van de huidige ijstijd.

Geologische tijdschaal

Eon	Era	Systeem/Periode	Serie/Tijdvak	Etage/Tijdsnede	Tijd geleden (Ma)
Fanerozoïcum	Cenozoïcum	Kwartair	Holoceen		0-0,0117
			Pleistoceen	Laat	0,0117–0,126
				Midden	0,126–0,781
				Calabrien	0,781–1,806
				Gelasien	1,806–2,588
		Neogeen	Plioceen	Piacenzien	2,588-3,60
				Zanclien	3,60-5,333
			Mioceen	Messinien	5,333-7,246
				Tortonien	7,246-11,62
				Serravallien	11,62-13,82
				Langhien	13,82-15,97
				Burdigalien	15,97-20,44
				Aquitanien	20,44-23,03
		Paleogeen	Oligoceen	Chattien	23,03-28,1
				Rupelien	28,1-33,9
			Eoceen	Priabonien	33,9-38,0
				Bartonien	38,0-41,3
				Lutetien	41,3-47,8
				Ypresien	47,8-56,0
			Paleoceen	Thanetien	56,0-58,7
				Selandien	58,7-61,6
				Danien	61,6-66,0
	Mesozoïcum	Krijt	Laat	Maastrichtien	66,0-72,1
				Campanien	72,1-83,6
				Santonien	83,6-86,3
				Coniacien	86,3-89,8
				Turonien	89,8-93,9
				Cenomanien	93,9-100,5
			Vroeg	Albien	100,5-113,0
				Aptien	113,0-125,0
				Barremien	125,0-129,4
				Hauterivien	129,4-132,9
				Valanginien	132,9-139,8
				Berriasien	139,8-145,0
		Jura	Laat (Malm)	Tithonien	145,0-152,1
				Kimmeridgien	152,1-157,3
				Oxfordien	157,3-163,5
			Midden (Dogger)	Callovien	163,5-166,1
				Bathonien	166,1-168,3
				Bajocien	168,3-170,3
				Aalenien	170,3-174,1
			Vroeg (Lias)	Toarcien	174,1-183,0
				Pliensbachien	183,0-190,8
				Sinemurien	190,8-199,3
				Hettangien	199,3-201,3
		Trias	Laat	Rhaetien	201,3-208,5
				Norien	208,5-228
				Carnien	228-235
			Midden	Ladinien	235-242
				Anisien	242-247,2
			Onder	Olenekien	247,2-251,2
				Indien	251,2-252,2
	Paleozoïcum	Perm	Lopingien	Changhsingien	252,2-254,2
				Wuchiapingien	254,2-259,9
			Guadalupien	Capitanien	259,9-265,1
				Wordien	265,1-268,8
				Roadien	268,8-272,3
			Cisuralien	Kungurien	272,3-279,3
				Artinskien	279,3-290,1
				Sakmarien	290,1-295,5
				Asselien	295,5-298,9
		Carboon	Pennsylvanien	Gzhelien	298,9–303,7
				Kasimovien	303,7–307,0
				Moscovien	307,0–315,2
Bashkirien				315,2–323,2
Mississippien			Serpukhovien	323,2–330,9
			Viséen	330,9–346,7
			Tournaisien	346,7–358,9
Devoon		Laat	Famennien	358,9 - 372,2
			Frasnien	372,2-382,7
		Midden	Givetien	382,7-387,7
			Eifelien (Couvinien)	387,7-393,3
		Vroeg	Emsien	393,3-407,6
			Pragien (Siegenien)	407,6-410,8
			Lochkovien (Gedinien)	410,8-419,2
Siluur		Pridoli		419,2-423,0
		Ludlow	Ludfordien	423,0-425,6
			Gorstien	425,6-427,4
		Wenlock	Homerien	427,4-430,5
			Sheinwoodien	430,5-433,4
		Llandovery	Telychien	433,4-438,5
			Aeronien	438,5-440,8
			Rhuddanien	440,8-443,4
Ordovicium		Laat	Hirnantien	443,4-445,2
			Katien	445,2-453,0
			Sandbien	453,0-458,4
		Midden	Darriwilien	458,4-467,3
			Dapingien	467,3-470,0
		Vroeg	Floien	470,0-477,7
			Tremadocien	477,7-485,4
Cambrium		Furongien	10e tijdsnede	485,4-489,5
			9e tijdsnede	489,5-494
			Paibien	494-497
		3e tijdvak	Guzhangien	497-500,5
			Drumien	500,5-504,5
			5e tijdsnede	504,5-509
		2e tijdvak	4e tijdsnede	509-514
			3e tijdsnede	514-521
		Terreneuvien	2e tijdsnede	521-529
			Fortunien	529-541,0

Eonothem	Eon	Era	Periode	Tijd geleden (Ma)
Precambrium	Proterozoïcum	Neoproterozoïcum	Ediacarium	541 - 635
			Cryogenium	635 - 850
			Tonium	850 - 1000
		Mesoproterozoïcum	Stenium	1000 - 1200
			Ectasium	1200 - 1400
			Calymmium	1400 - 1600
		Paleoproterozoïcum	Statherium	1600 - 1800
			Orosirium	1800 - 2050
			Rhyacium	2050 - 2300
			Siderium	2300 - 2500
	Archeïcum	Neoarcheïcum		2500 - 2800
		Mesoarcheïcum		2800 - 3200
		Paleoarcheïcum		3200 - 3600
		Eoarcheïcum		3600 - 4000
	Hadeïcum			4000 - 4600

Zie ook

• Ouderdom van de Aarde
• Geologische tijdschaal van de Maan

Bronnen

• (en) Gradstein, F.M.; Ogg, J.G.; Schmitz, M.D. & Ogg, G.M.; 2012: A Geologic Time Scale 2012, Elsevier, ISBN 0444594256.

Tijdperken gebruikt in de geochronologie
Geologische tijdschaal: Eon → Era → Periode (Period) → Tijdvak (Epoch) → Tijd (Age) → Chron Chronostratigrafische eenheden: Eonothem → Erathem → Systeem (System) → Serie (Series) → Etage (Stage) → Chronozone Lithostratigrafische eenheden: Supergroep (Supergroup) → Groep (Group) → Subgroep (Subgroup) → Formatie (Formation) → Afzetting (Member) → Laag (Bed)

Zie de categorie Geologic time scale van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.