Wikipedia

Gebruiker:Hansmuller/Lijst van kastelen in Nederland, die door de Fransen rond 1672 of 1794 verwoest zijn

< Gebruiker:Hansmuller

Titel was tenslotte: Lijst van dorpen en buitenplaatsen in Nederland die door de Fransen in 1672 en 1673 verwoest zijn

Isaac Sorious: 't Slot te Breukelen, verwoest door Franse troepen in 1672, ets 1672-1676, Rijksmuseum
Isaac Sorious: Moort te Swammerdam en Bodegraven den 28 Dec. (1672), uitsnede van Gedenk-teykenen, der wonderlyke geschiedenissen, voorgevallen in de Vereende Nederlanden, in't jaar, MDCLXXII.
Onbekende auteur: Kasteel Amerongen zoals het eruit zag voor de verwoesting door de Fransen in 1673.
Roelant Roghman: Kasteel Gunterstein in Breukelen, 1646/47.
Onbekende auteur: Kasteel Culemborg, Teylers Museum.
Abraham Rademaker: t Kasteel te Kuilenburg (Culemborg), 1620.
W.P. Hoevenaar: Ameliswaard door de Franschen verrast ten jare 1673. Oud-Amelisweerd in Bunnik met op de voorgrond Franse troepen. Prent rond 1840.
M. Minderhoud: Het herstelde Kasteel Merckenburg, 2005.
Onbekende auteur: Kasteel Jaarsveld in de 17e eeuw, 17e eeuw.
Roelant Roghman: Kasteel Kronenburg, Loenen aan de Vecht, 1646-1647.
Ruïne van het Kasteel van Sluis, 1887
Ruïne van Kasteel Cranendonck, zonder jaar.
Abraham Rademaker: Hofke bij Bommel, de kasteelruïne van het Hof bij Maasbommel, 1718-1730.

Dit is een onvolledige lijst van Nederlandse dorpen en buitenplaatsen (onder meer kastelen), die door Franse troepen in 1672/1673 tijdens het Rampjaar[1][2] en de Hollandse Oorlog verwoest of ernstig beschadigd zijn. (Deze lijst is samengesteld aan de hand van de opsommingen die in de literatuur gegeven worden - zie de voetnoten en bibliografie hieronder.) In de Guerre de Hollande (Hollandse Oorlog) was de strategie van de troepen van de Franse koning Lodewijk XIV om "al het mogelijke te verbranden. U moet complete dorpen afbranden", schreef de Franse legerleider Louvois aan zijn intendant.[3] Sommige kastelen zijn helemaal verdwenen,[4] andere leven voort als ruïne of zijn herbouwd en bestaan nog steeds in een latere vorm. Kasteel Valkenburg in Valkenburg werd na verdrijving van Franse troepen in 1672 door stadhouder Willem III opgeblazen[5] om herbezetting door de Fransen te voorkomen en werd nooit herbouwd.

Verwoeste en beschadigde dorpen bewerken

Behalve kastelen beschadigden en verwoestten de Franse troepen in 1672/1673 tevens dorpen, waar Isaac Sorious in 1672-1676 thematische etsen aan wijdde:

  • Abcoude werd op 6 november 1672 in brand gestoken.[6][7] Ets van Isaac Sorious: Abcoude, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8]
  • Breukelen werd verwoest in 1672.[6][9]
  • Bodegraven werd met de grond gelijk gemaakt[10][11] en uitgemoord.[2][12]
  • Harmelen, de kerk werd in 1672 door Franse troepen verwoest.[13]
  • Naarden[14]
  • Nigtevecht, ook Nichtevecht, werd op 21 april 1673[15] vrijwel geheel verwoest, op een stomp van de kerktoren en het huis van de schoolmeester na.[6][16][17]Ets van Isaac Sorious: Nigtevecht, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8]
  • Overmeer bij Nederhorst den Berg. Ets van Isaac Sorious: Overmeer, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8][18]
  • Vreeswijk werd begin oktober 1672 kort na elkaar twee maal zwaar beschadigd en de kerk werd verwoest.[19] Ets van Isaac Sorious: Vreeswyk of de Vaart by Vianen, verwoeste brug en gebouwen, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8][18]
  • Waverveen werd verwoest. Ets van Isaac Sorious: Waverveen, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8][18]
  • IJsselstein werd deels door de Fransen in 1672 verbrand.[20]
  • Zwammerdam werd totaal verwoest[10][11][21] en uitgemoord.[2]

Buitenplaatsen die in 1672/1673 door Franse troepen beschadigd werden bewerken

Alfabetisch per gemeente:

A bewerken

B bewerken

  • Baambrugge, Rijksstraatweg 147, Valckenheining (Valck en Heining) aan de Angstel. De Fransen verwoestten in 1672 tenminste een van de hofstedes van de familie Valckenier, volgens Het ontroerde Nederlandt (1674). Valckenheining werd door de familie gebouwd op de plaats van een verdwenen hofstede.
  • Balgoij, huis Balgoij, gemeente Wijchen. Franse troepen verwoestten dit huis in 1672, er zijn nog ondergrondse resten.[33]
  • Brakel, Kasteel Brakel, opgeblazen op 11 september 1672 door Franse troepen na niet betaalde brandschatting en nooit herbouwd, ruïne.[34][35]
  • Breukelen
    • Aastein werd in 1672 door Fransen verwoest. Aastein lag nabij de boerderij Uilenvlucht en wordt wel verward met de hofsteden Huis Ter Aa en Over de Aa (Clarenborg), alle in Breukelen[36][37][38]
    • Gunterstein, het Slot te Breukelen, in brand gestoken en opgeblazen op 12 september 1673.[39][40][41][42][43][44][8]
    • Kasteel Nijenrode, Huis Nyenrode, (grotendeels) verwoest op 6 en 7 september 1673. De Fransen hadden hun hoofdkwartier hier gevestigd en lieten boeren een stenen muur omver halen ter verdediging.[45][46][47][48][49][50][51] Ets van Isaac Sorious: Huis te Nieuwenrode, verwoest door de Fransen in 1672[8]
    • Queekhoven, Zandpad 51 verwoest in 1672, later herbouwd.[52][53][54][55]
    • Kasteel Ruwiel, voormalig kasteel ten noordwesten van Breukelen, werd op 21 juli 1673 door Franse troepen verwoest.[56][57][58][59][60]
    • Vecht en Dam werd verwoest in 1672/1673.[61]
    • Vegtvliet of Vechtvliet, Rijksstraatweg 220, van de Amsterdamse koopman Willem van den Broeck, bij vertrek van de Fransen in 1673.[62][63] Ets van J. Sorious Het huis van de Heer vanden Broek, verwoest door de Fransen in 1672[8] in deel twee van Het ontroerde Nederlandt (1676).
    • Voortwijk werd door Fransen in 1672 verbrand.[64]
    • Vreedenoord of Vredenoord, Straatweg 68. Hier werd een boerderij in 1672 in brand gestoken door de Fransen. Op die plaats kwam Vredenoord.[65]
  • Bunnik:

C bewerken

D bewerken

E bewerken

  • Epe, Quickborn, ook Domselaar of Huis te Epe, zwaar beschadigd door Franse troepen.[74]

G bewerken

H bewerken

J bewerken

L bewerken

  • Lobith, Tolhuis (Lobith). Franse troepen beschadigden in 1672 de grote toren.[94]
  • Loenen aan de Vecht
    • Kasteel Kronenburg of Cronenburg(h), voormalig, Rijksstraatweg 84. In 1672 door 200 Staatse soldaten bezet, maar door de grote overmacht en gebrek aan munitie moesten zij zich aan het Franse leger van 1500 man onder aanvoering van de hertog van Luxemburg overgeven. Hierna bezetten de Fransen het kasteel twee maanden en werd het maar deels ontmanteld, omdat de kasteelheer katholiek was.[95] In september 1673 werd de ronde hoofdtoren met buskruit opgeblazen.[96][97][98][99][100]
    • Nieuwerhoek, Rijksstraatweg 78, zwaar beschadigd bij de Franse belegering van Kronenburg.[101]
  • Lopik, Huis te Jaarsveld of Veldenstein vlak buiten het dorp Jaarsveld werd in 1673 door Franse troepen geplunderd en in brand gestoken.[102]

M bewerken

N bewerken

O bewerken

  • Overasselt,
    • Nagelhorst, Kasteelsestraat 10, werd in 1672 grotendeels verwoest.[131]
    • Overasselt. "Adelijcke havesaet" en "kasteel" (Huis te) Overasselt, ten noorden van de Hoogstraat, werd op 1 mei 1672 door Fransen in brand gestoken en is vermoedelijk nooit herbouwd.[132]

P bewerken

V bewerken

W bewerken

  • Wageningen, Kasteel van Wageningen. Franse troepen hebben dit kasteel in 1672 waarschijnlijk grotendeels verwoest. Er zijn aanwijzigingen dat er muren zijn opgeblazen. Alle torens, het poorthuis, het gebouw langs de oostmuu en de kasteelgracht zijn verdwenen op een kaart van 1722.[138][139][140]

? bewerken

Plaats in de provincie Utrecht nader vast te stellen:

  • Huis van de Heer van de Weert. Ets van Isaac Sorious, 1672 - 1676: Huis van de Heer vande Weert, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8][18]
  • Huis Kroonwyck van de heer Pauw. Ets van Isaac Sorious: Het Huis Kroon-wyck van de heer Pauw, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.[8][18] Is Cromwijck?

Galerij bewerken

Romeyn de Hooghe bewerken

  •  
    Spiegel der France Tirannye gepleechd opde Hollantsche dorpen, 1673. The Museum of Fine Arts Houston
  •  
    Oorlog en tirannie teisteren Nederland, 1674. Rijksmuseum
  •  
    Franse invasie en verbreking van de eenheid van de Unie, 1674. Rijksmuseum.

Isaac Sorious: Verwoeste dorpen en kastelen in de provincie Utrecht in 1672, 1672-1676[8] bewerken

  •  
    Abcoude
  •  
    't Slot te Breukelen
  •  
    't Slot te Iaarsveldt
  •  
    De Schans bij Jutphaas
  •  
    't Slot te Kroonen-borgh
  •  
    Ruïnes van het dorp Nigtevecht
  •  
    t' Huys te Niewen rode
  •  
    Overmeer
  •  
    Vreeswyk of de Vaart by Vianen, verwoeste brug en gebouwen
  •  
    Waverveen
  •  
    't Huys vande Heer vande Weert
  •  
    t Huys Kroon-wyck van 'd Heer Pauw

Gespaarde buitenplaatsen en sterkten bewerken

 
Constantijn Huygens jr. - Kasteel Zuilichem (1657). Dit kasteel werd gespaard dankzij de goede contacten van de familie Huygens met het Franse hof. Vader Constantijn was Nederlands topdiplomaat en zoon Christiaan Huygens was als onderzoeksdirecteur in Franse dienst bij de Académie des sciences te Parijs.

Sommige buitenplaatsen, vooral kastelen maar ook forten werd verwoesting door de Fransen in 1672 juist bespaard, zoals

Literatuur bewerken

17e eeuw bewerken

 
(Abraham de Wicquefort:) Getrouw advys aen de oprechte Hollanders; rakende hetgeen gepasseert is in de dorpen van Bodegrave en Swammerdam,.., 1674.
  • van Domselaer, Tobias, de Hooghe, Romeyn en anderen: Het ontroerde Nederlandt door de wapenen des konings van Vrankryk, dat is Een waarachtigh verhaal van den Fransen, Engelsen, Keulsen en Munstersen oorlogh, tegen de Vereenigde Nederlanden, met desselfs binnelandtse beroerten, daer in naukeuriglijk alle der zelver voorvallen worden verhandelt, Markus Willemsz. Doornik, Amsterdam, 1674, 1676
  • (Wicquefort, Abraham de:)
    • Advis fidelle aux veritables Hollandois. Touchant ce qui s'est passé dans les villages de Bodegrave & Swammerdam, & les cruautés inoüies, que les François y ont exercées. Avec un memoire de la derniere marche de l'Armée du Roy de France en Brabant & en Flandre, [Den Haag], [Daniel en Johannes Steucker], 1673, 202 p. Illustraties Romeyn de Hooghe. Facsimile reprint: Kessinger Publishing, LLC, 2010, 236 p. ISBN-13 : 978-1166458713. Illustraties op Wikimedia Commons.
    • Getrouw advys aen de oprechte Hollanders; rakende hetgeen gepasseert is in de dorpen van Bodegrave en Swammerdam, en de ongehoorde wreedtheden, die de Fransen aldaer gepleeght hebben; met een memorie van den koning van Vranckrijck door Brabant en Vlaanderen, [Den Haag], 1674, 317 pagina's. Pdf op Wikimedia Commons.[162]
    • Journael, of dagelijcksch verhael van de handel der Franschen in de steden van Uytrecht en Woerden, sedert hun koomst daer binnen, tot aan hun vertrek: daer in hun gruwelijcke wreetheyt en tyrannie, in dese twee plaetsen, gelijck oock in verscheyde andere, T'Amsterdam : by Jan Claesz. ten Hoorn, Amsterdam 1674.[163][164]

19e eeuw bewerken

  • Craandijk, J.: Wandelingen door Nederland, Haarlem 1883 2e druk
  • De Rijk, J. A.: Wandelingen door Gooi- en Eemland en omstreken, Arnhem 1967. Oorspronkelijk verschenen in De Gooi- en Eemlander, 1881, herdrukt 1905

20e eeuw bewerken

  • Blankenberg, Huub en Taselaar, Klaas: Historisch reisboek voor Nederland, Fibula-Van Dishoeck Bussum, Unieboek B.V. Bussum, 1983, ISBN 9022836126
  • Klok, R. H. J.: Archeologisch reisboek voor Nederland, Fibula-Van Dishoeck Haarlem, Unieboek B.V. Bussum, 1977, ISBN 9789022836163
  • Munnig Schmidt, E. en Lisman, A. J. A. M., met tekeningen van Schut, C. J. Th: Plaatsen aan de Vecht en de Angstel, Canaletto, Alphen aan de Rijn, 1993, ISBN 906469611X
  • Olde Meierink, Ben en anderen: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 1995, ISBN 9789053450727
  • Wilmer, C. C. S.: Buitens binnen Utrecht, Kwadraat, 1982, ISBN 9789064812019

21e eeuw bewerken

  • Fafianie, Ton, Rijntjes, R., van der Wiel, Manon, en eindred. Stades-Visscher, Elisabeth: Nieuwegein Geschiedenis en architectuur. Monumenteninventarisatie Utrecht, Zeist 2002, ISBN 9789067202893
  • Jas, J., Keverling Buisman, F., Storms-Smeets, E., te Stroete, A., Wingens, M., eindredactie Vredenberg, J.: Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, 2013, ISBN 978-90-5345-410-7
  • Mansel, Philip: Lodewijk XIV. Koning van de wereld, Spectrum, 2019. Vertaling van King of the World: the Life of Louis XIV, Penguin, 2019 ISBN 9789000370481
  • Munnig Schmidt, E. en Jonker-Duynstee, J. J. A. M.: Vechtgids. Culturele gids van de Vechtstreek, Oudheidkundig Genootschap Niftarlake, 2012, ISBN 9789087042752
  • van Nimwegen, Olaf: De Veertigjarige oorlog 1672-1712, Prometheus Amsterdam, 2019, ISBN 9789044638714
  • Panhuysen, Luc:
    • Oranje tegen de Zonnekoning : De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2016, ISBN-13 978-9045036298
    • Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte, Olympus, 2019, ISBN 9789046707319
  • Op de Beeck, Johan: De zonnekoning. Glorie & schaduw van Lodewijk XIV, Horizon, 2018, ISBN-13 978-9492626172

Externe links bewerken

Kastelen bewerken

Rampjaar 1672-1673 bewerken

Zie de categorie Isaac Sorious van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Zie de categorie Advis Fidelle Aux Veritables Hollandois van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gebruiker:Hansmuller/Lijst_van_kastelen_in_Nederland,_die_door_de_Fransen_rond_1672_of_1794_verwoest_zijn&oldid=67386863"