Gargoyleosaurus
Gargoyleosaurus is een geslacht van plantenetende ornithischische dinosauriërs, behorend tot de Ankylosauria, dat tijdens het late Jura in het gebied van het huidige Noord-Amerika leefde. De enige benoemde soort is Gargoyleosaurus parkpinorum.
| Gargoyleosaurus Status: Uitgestorven, als fossiel bekend | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||
| Een afgietsel van Gargoyleosaurus | |||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Geslacht | |||||||||||||
| Gargoyleosaurus Carpenter et al., 1998 | |||||||||||||
| Typesoort | |||||||||||||
| Gargoyleosaurus parkpinorum | |||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Vondst en naamgeving bewerken
In 1996 vonden Jeff Parker en Tyler Pinegar, medewerkers van het commerciële Western Paleontological Laboratories, bij de vindplaats van Bone Cabin Quarry West in Albany County, Wyoming, het skelet van een ankylosauriër. Al snel beseften ze dat ze een vondst van uitzonderlijk belang gedaan hadden en de chief executive officer van het bedrijf C. Miles riep er een team bij van het Denver Museum of Natural History, geleid door paleontoloog K. Carpenter. Miles besloot geld te investeren in een snelle opgraving die dan moest resulteren in een spoedige beschrijving die de nodige publiciteit moest opleveren. Omdat specimina in particuliere hand meestal niet wetenschappelijk worden beschreven, werd het skelet aan het museum gedoneerd.
In 1998 benoemden en beschreven Kenneth Carpenter, Clifford Miles en Karen Cloward de typesoort Gargoyleosaurus parkpini. De beschrijving behandelde alleen de schedel en was maar twee pagina's lang maar vond wel plaats in het gerenommeerde blad Nature. De geslachtsnaam was afgeleid van het Engelse gargoyle, "waterspuwer", een verwijzing naar het groteske uiterlijk. De soortaanduiding eert de ontdekkers en is een samentrekking van de eerste lettergrepen van hun achternamen. Hierbij werd echter de fout gemaakt de Latijnse genitief enkelvoud ~i te gebruiken in plaats van de in artikel 31.1.2. van de ICZN voorgeschreven genitief meervoud ~orum. In 2001 emendeerde daarom William Blows de naam tot parkpinorum. Op dat moment was dit echter al niet meer toegestaan; sinds 2000 moest bij een dergelijke fout de oorspronkelijke schrijfwijze gehandhaafd blijven. Desalniettemin zou sindsdien vrijwel iedereen de soortnaam Gargoyleosaurus parkpinorum gaan gebruiken. Dat leidde ertoe dat dit een "overwegend gebruik" kreeg en krachtens artikel 33.2.3.1. toch nog correct werd.
Het holotype, DMNH 27726, is gevonden in de Salt Wash Member, een afzetting van de bovenste Morrisonformatie, welke afzetting dateert uit het Kimmeridgien. Het bestaat uit een skelet met schedel en onderkaken. Bij de ontdekking had een bulldozer de onderste achterkant van de schedel vernietigd. Daarnaast was de linkerhelft van de romp door erosie verloren gegaan. Van de wervelkolom waren alleen de proatlas, de eerste drie halswervels en zes staartwervels bewaard gebleven; van het bekken alleen een schaambeen. Naast het eigenlijke skelet zijn ook veel delen van het pantser gevonden. Het skelet lag niet echt in verband maar was licht verspreid geraakt over een oppervlakte van vijf bij drie meter.
In 2005 beschreef Carpenter samen met Brandon Kilbourn, na het opgraven en bijna volledig prepareren van het skelet de soort veel completer. In 2013 werd specimen DMNS 58831 toegewezen en beschreven, een synsacrum met rechterdarmbeen.
Beschrijving bewerken
Gargoyleosaurus is een vrij kleine ankylosauriër; in 2005 werd de lichaamslengte geschat op drie à drieënhalve meter. Gregory S. Paul schatte in 2010 het gewicht van een drie meter lang dier op driehonderd kilogram.
Carpenter & Kilbourne stelden in 2005 enkele onderscheidende kenmerken vast. De hoorns achter de oogkas, op het postorbitale, zijn zeer groot en overlappen het squamosum licht. De praemaxilla draagt acht tanden. Over de voorste bovenkant van de snuit lopen dwarsrichels. De tandrijen in de bovenkaaksbeenderen zijn langgerekt. De pantserplaatjes op de kop hebben een onregelmatige grootte maar staan toch in een zeker patroon. Tussen de facetten van de proatlas loopt een nauwe sleuf. De onderkaken zijn lang en relatief lichtgebouwd. Aan de achterkant van de onderkaak is het retroarticulair uitsteeksel ongewoon lang. De wervellichamen zijn lang vergeleken met Mymoorapelta. Anders dan bij Mymoorapelta steken de voorste nekribben zijwaarts uit in plaats van schuin naar beneden. De voorste halsberg bestaat uit twee paar platen aan weerszijden van een centrale osteoderm. De tweede halsberg bestaat uit twee paar langwerpige versmolten platen.
Fylogenie bewerken
Carpenter plaatste Gargoyleosaurus eerst in de Ankylosauridae. Het zou daarvan de meest basale bekende soort zijn, in overeenstemming met de hoge ouderdom van de vondst. In 2005 echter plaatste Carpenter de soort echter in de Polacanthidae, door hem gezien als een basale groep Ankylosauria. Andere analyses wijzen een positie in de Nodosauridae uit.
Een analyse van Richard Campbell Thompson uit 2011 laat een vrij basale positie van Gargoyleosaurus in de Nodosauridae zien, als een verwant van Polacanthus:
| Nodosauridae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur bewerken
- (en) K. Carpenter, C. Miles, and K. Cloward, 1998, "Skull of a Jurassic ankylosaur (Dinosauria)", Nature 393: 782-783
- (en) W.T. Blows, 2001, "Dermal armor of the polacanthine dinosaurs", In: K. Carpenter (ed.), The Armored Dinosaurs, Indiana University Press, Bloomington pp 363–385
- (en) B. Kilbourne and K. Carpenter, 2005, "Redescription of Gargoyleosaurus parkpinorum, a polacanthid ankylosaur from the Upper Jurassic of Albany County, Wyoming", Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen 237(1): 111-160