Functionele groep

reeks atomen in een molecuul, die eigenschappen versterkt
Zie Functionele groep (ionenwisselaar) voor de toepassing in ionenwisselaars.

In de organische scheikunde zijn functionele groepen onderdelen van moleculen met een structureel motief, herkenbaar aan de vaste elementen-samenstelling en de covalente bindingen. Het geheel van functionele groepen is grotendeels verantwoordelijk voor de reactiviteit van de molecule.

Organische stoffen zijn in het algemeen opgebouwd uit een koolstofketen waaraan waterstofatomen gebonden zijn. Behalve waterstofatomen kunnen ook andere atomen of atoomgroepen aan de koolstofketen gehecht zijn. Deze atomen of atoomgroepen worden substituenten of functionele groepen genoemd en vormen het reactieve deel van de molecule.

Het combineren van de namen van alle functionele groepen met de namen van de dragende alkaanmoleculen geeft een krachtige nomenclatuur voor organische chemische verbindingen.

Tabel van veel voorkomende functionele groepen

bewerken

Koolwaterstoffen

bewerken
Naam Formule Structurele formule Voorvoegsel Achtervoegsel
Alkylgroep[1] R-CnH2n+1

(n = aantal koolstofatomen in de groep)

methyl- ethyl-, propyl-, butyl-, pentyl-, hexyl-, heptyl-, octyl-, nonyl-, decyl-, undecyl-, dodecyl-, ...
Alkeen R-CH=CH-R'   vervang aan in de naam door een: ethaan/etheen, propaan/propeen, butaan/buteen, enz. -een
Alkyn R-C≡C-R'   vervang aan in de naam door yn: ethaan/ethyn, propaan/propyn, butaan/butyn, enz. -yn
Fenylgroep R-C6H5      

Groepen met zuurstof

bewerken
Naam Formule Structurele formule Voorvoegsel Achtervoegsel
Alcohol R-OH   hydroxy- -ol
Ether R-O-R'   krijgt de naam van de twee vormende alcoholen: alkylalkylether of alkoxyalkaan -oxy
Aldehyde R-C(=O)H   oxo- of formyl- -al
Keton R-CO-R'   oxo- -on
Diketon R-CO-CO-R'     -dion
Carbonzuur R-C(=O)OH   carboxy- -zuur
Ester R-C(=O)O-R'   krijgt de naam van de vormende alcohol en het zuur: alkylalkanoaat  
Anhydride R-C(=O)-O-(O=)-R     -anhydride

Groepen met stikstof

bewerken
Naam Formule Structurele formule Voorvoegsel Achtervoegsel
Nitril R-C≡N   cyaan- -nitril
Amine R-NH2   amino- -amine
Amide R-C(=O)N(-H)-R'   carbamoyl -amide
Azogroep R-N=N-R'  
Isonitril R-N+≡C alkylisonitril
Iminen RR'C=NH   imino- -imine

Groepen met halogenen

bewerken
Naam Formule Structurele formule Voorvoegsel Achtervoegsel
Bromide R-Br broom nvt
Dibromide Br-R-Br dibroom nvt
Chloride R-Cl chloor nvt
Fluoride R-F fluor nvt
Trifluormethylgroep R-CF3 trifluormethyl nvt
Jodide R-I jood nvt

Groepen met fosfor en zwavel

bewerken
Naam Formule Structurele formule Voorvoegsel Achtervoegsel
Isothiocyanaat R-N=C=S   alkylisothiocyanaat
Fosfodi-ester R-OP(=O)2O-R'  
Pyridylgroep R-C5H4N    
Thio-ether R-S-R'      
Thiolen R-SH   mercapto- -thiol
Sulfonzuren R-SO3H   sulfo- -sulfonzuur