Tifinagh (in Berber-Latijns alfabet: Tifinaɣ; in Neo-Tifinagh: ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ; in Toeareg Tifinagh: ⵜⵊⵉⵏⵗ of ⵜⵊⵏⵗ) is een abjad-schrift gebruikt voor het schrijven van de Berbertalen.[1]

Tifinagh
Algemene informatie
Type alfabet
Talen Berbertalen
Periode ca. 7de eeuw voor Christus
Indeling
Unicode-subbereik U+2D30/U+2D7F
ISO 15924 Tfng
Portaal  Portaalicoon   Taal

Neo-Tifinagh, is een modern alfabetische afgeleide van het traditionele schrift, dat werd geïntroduceerd in de 20e eeuw. Een licht aangepaste versie van het traditionele schrift, dat Tifinagh IRCAM wordt genoemd, wordt gebruikt in een aantal Marokkaanse basisscholen om de Berbertalen aan kinderen te onderwijzen, alsmede in een aantal publicaties.[2][3]

Terminologie

bewerken

Tifinagh is de naam die gebruikt wordt voor een aantal verschillende schriftsoorten:

  1. het oude Libische schrift,
  2. het schrift dat door de Toeareg in de Sahara gebruikt werd,
  3. en het schrift dat tegenwoordig in Marokko als officieel schrift voor de Berberse taal gebruikt wordt.

De naam Tifinagh betekent "de Fenicische letters", of eventueel de zin "tifin negh", wat 'onze uitvinding' betekent.[4]

Gebruik

bewerken
 
Tweetalige inscriptie uit Thugga; links Punisch, rechts Numidisch

Het Libische schrift (beter gekend als "Libyco-Berbers schrift") werd in Noord-Afrika gebruikt. De oostelijke variant, ook wel Numidisch genoemd, is grotendeels ontcijferd dankzij het bestaan van tweetalige inscripties. Het schrift kan beschouwd worden als een oude vorm van het huidige Tifinagh. Er zijn vele inscripties in dit schrift bewaard gebleven, waarvan een aantal tweetalige teksten in ofwel Latijn en Numidisch (8 stuks) ofwel Punisch en Numidisch (10 stuks). De insciptie van Micipsa van 138 v.Chr. is het oudste voorbeeld van het laatste. Desondanks is de inhoud van de inschriften grotendeels een raadsel. De westelijke variant van het Libische schrift, ook wel Moors genoemd, kan nog niet gelezen worden. Dit Libische schrift verdween, of was al verdwenen, toen de Arabieren kwamen. Alleen in de Sahara onder de nomadische Toeareg handhaafde het schrift zich onder de naam Tifinagh.

Het Tifinagh werd gebruikt voor korte teksten op rotsen, op wapens, op kleding. De schrijfrichting was vrij, van links naar rechts, of van rechts naar links, of van boven naar onder, of van onder naar boven. In recente teksten is van rechts naar links de meest gebruikte richting, in oude teksten was het vaak van onder naar boven. Voor de 20e eeuw bestonden er geen boeken geschreven in dit schrift.

Het Libische schrift en het Tifinagh zijn consonantenschriften. Klinkers worden niet (of alleen aan het einde van een woord) weergegeven. In Marokko is wat soms neo-Tifinagh genoemd wordt ontwikkeld voor hedendaags gebruik. Nieuwe symbolen zijn bedacht voor klinkers en voor een aantal andere klanken. De oude symbolen die uit twee of meer punten of strepen bestonden zijn vervangen door symbolen die geschreven kunnen worden zonder de pen van het papier te halen. Neo-Tifinagh wordt van links naar rechts geschreven.

Unicode

bewerken

Nu dit een levend schrift is, is het in 2004 toegevoegd aan Unicode, in het interval 2D30-2D7F. (Het Sahara-Tifinagh kan nog niet met Unicode geschreven worden.) Neo-Tifinagh is ontwikkeld door IRCAM.

Code Char Unicode Transliteratie Naam
2D30   a ya
2D31   b yab
2D32   bh yabh
2D33   g yag
2D34   gh yaghh
2D35   dj Berber Academy yaj
2D36   dj yaj
2D37   d yad
2D38   d. yadh
2D39   d. yadd
2D3A   d. yaddh
2D3B   e yey
2D3C   f yaf
2D3D   k yak
2D3E   k Tuareg yak
2D3F   ⴿ kh yakhh
2D40   h yah
2D41   h Berber Academy yah
2D42   h Tuareg yah
2D43   h. yahh
2D44   a yaa
2D45   kh yakh
2D46   kh Tuareg yakh
2D47   q yaq
2D48   q Tuareg yaq
2D49   i yi
2D4A   j yazh
2D4B   j Ahaggar yazh
2D4C   j Tuareg yazh
2D4D   l yal
2D4E   m yam
2D4F   n yan
2D50   ny Tuareg yagn
2D51   ng Tuareg yang
2D52   p yap
2D53   u yu
2D54   r yar
2D55   r. yarr
2D56   gh yagh
2D57   gh Tuareg yagh
2D58   gh Ayer yagh
2D59   s yas
2D5A   s. yass
2D5B   sh yash
2D5C   t yat
2D5D   t. yath
2D5E   ch yach
2D5F   t. yatt
2D60   v yav
2D61   w yaw
2D62   y yay
2D63   z yaz
2D64   z Tawellemet yaz
2D65   z. yazz
2D6F   +w Labialization mark

2D5C 2D59    ⵜⵙ ts yats
2D37 2D63    ⴷⵣ dz yadz
2D5C 2D5B    ⵜⵙ ch yach
2D37 2D4A    ⴷⵊ dj yadzh
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Tifinagh op Wikimedia Commons.

Zie ook

bewerken

Literatuur

bewerken