Omega Centauri
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Omega Centauri, kortweg ω Cen of NGC 5139, is een bolvormige sterrenhoop in het sterrenbeeld Centaur (Centaurus). Het staat vrij ver zuidelijk en is niet te zien vanaf de breedte van de Benelux. Als bolvormige sterrenhoop beschouwd is Omega Centauri de helderste en grootste van zijn soort in de halo van onze Melkweg en is zo helder dat hij in het verleden als ster geclassificeerd is. Recent onderzoek heeft aanwijzingen opgeleverd dat Omega Centauri wellicht een overblijfsel is van een dwergmelkwegstelsel dat met onze Melkweg in botsing kwam.
Eigenschappen
De afstand van de aarde naar Omega Centauri bedraagt ongeveer 16.300 lichtjaar en zijn diameter is ongeveer 153 lichtjaar. Zijn massa is enkele jaren geleden nauwkeurig bepaald door sterrenkundigen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Chili. Van 1981 tot 1993 heeft men door spectroscopisch onderzoek snelheden bepaald van meer dan 450 reuzensterren in deze sterrenhoop. Uit de verdeling van de snelheden, gecombineerd met metingen van de sterdichtheid in het stelsel, kon men de totale massa berekenen. Deze blijkt ongeveer vijf miljoen keer de massa van onze zon te bedragen. Dat is vijftig keer zo veel als de gemiddelde bolvormige sterrenhoop die "maar" 100.000 zonsmassa's zwaar is. Omega Centauri ligt wat betreft grootte tussen die van gewone bolhopen en de veel grotere dwergstelsels in die ons Melkwegstelsel begeleiden. In het centrale deel van Omega Centauri staan de sterren naar schatting een kleine 0,1 lichtjaar van elkaar.
Recent onderzoek aan Omega Centauri
Omega Centauri bevindt zich – in tegenstelling tot de Aarde – niet in de schijf van de Melkweg maar net als de andere bolvormige sterrenhopen in de halo. De afstand tot de bolhoop is klein genoeg om er met een telescoop afzonderlijke sterren in te kunnen zien. Dat maakt Omega Centauri een ideale kandidaat voor het bestuderen van de dynamische structuur van stersystemen. Dat was ook de reden voor dr. Glenn van de Ven om Omega Centauri te gebruiken bij zijn onderzoek naar het ontwikkelen van een alternatieve methode om de afstand tot sterren te bepalen. Anno 2005 gebeurt dat meestal nog door uit te gaan van de helderheid van de sterren in een cluster ten opzichte van gelijksoortige, maar dichterbij gelegen sterren, waarvan de absolute magnitude bekend is. De basis voor deze schalingsmethode is door Henrietta Leavitt ontwikkeld en al bijna een eeuw in gebruik, maar is gevoelig voor fouten, bijvoorbeeld omdat men een ster per ongeluk verkeerd typeert.
Van de Ven probeerde een andere methode te ontwikkelen, waarbij wordt uitgegaan van de bewegingen van de sterren in de cluster. Omega Centauri was hiervoor een goede kandidaat, aangezien Leidse sterrenkundigen al rond 1930 een aantal foto’s van Omega Centauri hebben gemaakt, en die fotografische platen bewaard zijn gebleven. Eind jaren 1970 zijn dergelijke foto’s nogmaals gemaakt. Toen de fotografische platen van die twee perioden met elkaar werden vergeleken was te zien hoe de positie van de zichtbare sterren in de cluster in de loop van vijftig jaar was veranderd.
Het blijkt dat de sterren in Omega Centauri netjes rond een as roteren. Ze bewegen niet kriskras door elkaar heen, zoals in een bolhoop. Het is deze waarneming die heeft geleid tot de hypothese dat Omega Centauri eerder een dwergmelkwegstelsel of het overblijfsel daarvan is dan een gewone bolvormige sterrenhoop.
Bron
- Het artikel Gestript door de Melkweg, door Nienke Beintema in het boekje Waar wij trots op zijn - De ontdekkingen van het jaar 2005. In het colofon staat: Overname van de artikelen is toegestaan met juiste vermelding van de bron. Ook te vinden op http://www.science.leidenuniv.nl/content_docs/trots/trots2005.pdf.