Jeruzalem: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Verbeteringen, links
Mar(c) (overleg | bijdragen)
interpunctie, sp. "privébezit" aan elkaar
Regel 10:
| situering1 = [[Jeruzalem (district)|Jeruzalem]] (de facto)
| situeringnaam1 = [[Districten van Israël|District]]
| situering2 = [[Jeruzalem (gouvernement)|Jeruzalem]]
| situeringnaam2 = [[Gouvernementen van de Palestijnse Autoriteit|Gouvernement]]
| inwoners = 849.780 (waarvan 521.890 in Oost-Jeruzalem) (2014)<ref name="jiis2014">[http://www.jiis.org.il/.upload/yearbook/2016/shnaton_C0916.pdf Table III/9 - Population of Jerusalem, by Age, Religion and Geographical Spreading, 2014], Jerusalem Institute for Israel Studies, 2014</ref>
Regel 16:
| algemeen1 = 61,3% [[Jodendom|Joden]] <br /> 35,7% [[Islam|Moslims]] <br /> 1,8% [[Christendom|Christenen]]<ref name="jiis2014" />
| oppervlak = 125,2
| oppervlaktemaat = km² (waarvan 71,3 &nbsp;km² in Oost-Jeruzalem)
| portaal = Azië
| mapname = Israël
Regel 33:
|[[Bestand:Jerusalem-1 Jht.png|{{largethumb}}|Jeruzalem in de 1e eeuw na Chr.]]
|-
|[[Bestand:Jerusalem 1949-1967.PNG|{{largethumb}}|1949-19671949–1967, Jeruzalem met de grenslijn van 1947<ref>[http://www.mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/maps/pages www.mfa.gov.il]</ref>]]
|-
|[[Bestand:EastJerusalemMap.jpg|{{largethumb}}|Maart 2006. Door de - internationaal niet erkende - vereniging van Oost- en West-Jeruzalem strekt de huidige gemeente Jeruzalem zich ook uit ten oosten van de [[Groene Lijn (grens)|Groene Lijn]], (de wapenstilstandsgrens van 1949)]]
|-
|[[Bestand:Jerusalem-barrier June 2007-OCHAoPt.jpeg|{{largethumb}}|2007: Route van de [[Israelische muur|Israëlische Westoeverbarrière]] ten oosten, noorden en zuiden van de [[Groene Lijn (grens)|Groene Lijn]], daarbij Palestijns [[Oost-Jeruzalem]] en [[Israëlische nederzetting]]en insluitend]]
Regel 43:
In 1918 werd in Jeruzalem The Government Arab College opgericht en in 1984 de Palestijnse [[Al-Quds Universiteit]].<ref>[http://www.alquds.edu/en/about-us/about-the-university.html] alquds.edu</ref> In 1925 werd de [[Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem]] opgericht.
 
== Status ==
Sinds 11 december 1949,<ref name="Brecher">Michael Brecher, "Dynamics of the Arab-Israel Conflict," Palgrave-Macmillan 2017.</ref> ruim een jaar na de stichting van de staat Israël claimt de Israëlische regering Jeruzalem als de hoofdstad van Israël. De Israëlische overheid vestigde in [[West-Jeruzalem]] het presidentsgebouw, het [[Knesset|parlement]],<ref>[http://www.knesset.gov.il/docs/eng/bengurion-jer.htm Knesset naar Jeruzalem]</ref> het [[Hooggerechtshof|opperste gerechtshof]] en de meeste ministeries. De meeste [[ambassade]]s zijn echter gevestigd in [[Tel Aviv]]. Internationaal wordt Jeruzalem als hoofdstad van Israël niet erkend.<ref>[http://www.jcpa.org/art/knesset5.htm Overbrenging Knesset in weerwil van de VN]</ref> Eerder dat jaar, op 11 mei, was Israël onder voorwaarden als lid toegelaten tot de [[Verenigde Naties]].<ref>[https://www.jewishvirtuallibrary.org/un-general-assembly-resolution-273-iii-may-1949 UN General Assembly Resolutions: Resolution 273(III)]</ref>
 
De [[Palestijnse Autoriteit]] beschouwt Jeruzalem als hoofdstad van een toekomstige Palestijnse staat. Het [[Orient House]] in [[Oost-Jeruzalem]], kantoor van de [[Palestijnse Bevrijdingsorganisatie]] (PLO), werd vanwege zijn diplomatieke, economische en sociaal-culturele functies gezien als zetel van de toekomstige Palestijnse regering. Onder de bezetting (sinds 1967) en [[annexatie]] van Oost-Jeruzalem werd het in 2001 door Israël gesloten.
 
Oost-Jeruzalem (inclusief de [[Oude Stad (Jeruzalem)|Oude Stad]]) werd in 1980 administratief binnen het bestuurlijke [[Jeruzalem (district)|district Jeruzalem]] gebracht, en kwam daardoor [[de facto]] onder het gezag van Israël, hoewel het binnen het [[Jeruzalem (gouvernement)|gouvernement Jeruzalem]] van de [[Palestijnse Autoriteit]] ligt. In 2002 is de stad door de [[Palestijnse Wetgevende Raad]] aangewezen als de hoofdstad van [[Palestina (staat)|Palestina]].<ref>0 The Palestinian Legislative Council, The Basic law], geratificeerd op 29 mei 2002, Ramallah</ref>
 
Jeruzalem vormt een heet hangijzer binnen de internationale politiek en het [[Arabisch-Israëlisch conflict|Israëlisch-Palestijns conflict]]. Volgens het [[Resolutie 181 Algemene Vergadering Verenigde Naties|Verdelingsplan van de Verenigde Naties]], waarop het uitroepen van de staat Israël gebaseerd was, zou Jeruzalem een ''status onder internationaal bestuur'' (corpus separatum) krijgen. In de [[Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948]] veroverde en annexeerde Israël aanzienlijke delen van Palestina buiten het gebied dat in het Verdelingsplan aan een Joodse staat was toegedacht, waaronder [[West-Jeruzalem]]. Deze annexatie is door de internationale gemeenschap nooit erkend, omdat het officiële standpunt blijft dat de grenzen pas bij een [[vredesverdrag]] vastgelegd kunnen worden. [[Jordanië]] veroverde dat deel van Palestina wat daarna de [[Westelijke Jordaanoever]] werd genoemd.
 
In de [[Juni-Oorlog]] in 1967 werd de Westelijke Jordaanoever door Israël op [[Jordanië]] veroverd en militair bezet en werd Oost-Jeruzalem vervolgens geannexeerd, wat door de [[Verenigde Naties]] ook niet erkend is. In 1980 werd in Israël de [[Jeruzalemwet]] aangenomen, waarin heel Jeruzalem tot ''"de eeuwige en ondeelbare hoofdstad van Israël"'' werd uitgeroepen. Dit omvatte dus ook Oost-Jeruzalem, en ook de omliggende Palestijnse dorpen op de [[Westelijke Jordaanoever]]<ref>[http://www.pcbs.gov.ps/Portals/_PCBS/Downloads/book1822.pdf Palestijns Centraal Bureau Statistieken p. &nbsp;140:] "Om zuiver statistische redenen werd het Gouvernement Jeruzalem in twee delen verdeeld. Het eerste deel (J1) omvat dat deel van Jeruzalem dat door Israël onder bezetting werd geannexeerd. Dit deel omvat de volgende localiteiten: Beit Hanina, Shu’fat Refugees Camp, Shu’fat, Al’Isawiya, Jeruzalem “Al-Quds”(Sheikh Jarrah, Wadi Al-Joz, Bab Al-Sahira, As Suwwana, At-Tur, Ash-Shayyah, Ras Al-Amud), Silwan, Ath–Thuri, Jabal Al–Mukabbir, As–Sawahira Al–Gharbiya, Beit Safafa, Sharafat, Sur Bahir, en Um Tuba, Kufr A’qab."</ref> De [[Veiligheidsraad van de Verenigde Naties]] heeft deze wet in [[resolutie 478 Veiligheidsraad Verenigde Naties|Resolutie 478]] ''"nietig"'' verklaard. Voor Israël zou Jeruzalem, met inbegrip van Oost-Jeruzalem (inclusief de geannexeerde Palestijnse dorpen), de [[lijst van steden in Israël|grootste stad]] van Israël moeten worden; zonder Oost-Jeruzalem zou het de tweede stad zijn, na [[Tel Aviv]].
 
De [[Verenigde Naties]] houden vast aan het '''corpus separatum''' uit het [[Resolutie 181 Algemene Vergadering Verenigde Naties|Delingsplan]] van november 1947<ref>[https://web.archive.org/web/20100209110554/http://unispal.un.org/unispal.nsf/cf02d057b04d356385256ddb006dc02f/3f1bd9477022a0c285256cc500530c1f kaart] UN,29 november 1947</ref> (zie ook in de Geschiedenisparagraaf in dit artikel), en hebben het een en ander in 1980 nog eens bevestigd in de (Resoluties [[Resolutie 476 Veiligheidsraad Verenigde Naties|476]] en [[Resolutie 478 Veiligheidsraad Verenigde Naties|478]] van de Veiligheidsraad). In de [[Oslo-akkoorden]] die in 1993 tussen de [[Palestijnse Bevrijdingsorganisatie|PLO]] en Israël gesloten werden, was de status van Jeruzalem nog even buiten beschouwing gelaten. Er zou vijf jaar na dato een besluit worden genomen over de definitieve status, evenals over de vorming van een Arabische staat. Die afspraak tussen beide partijen is echter nooit nagekomen.
Op 20 december 2017 namen de Verenigde Naties een resolutie aan waarin ook op eerdere resoluties werd teruggegrepen en werd verklaard dat de Palestijnse bevolking permanente [[soevereiniteit]] heeft in de bezette Palestijnse gebieden inclusief Oost-Jeruzalem.<ref>[http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/72/240 United Nations A/RES/72/240] 20 december 2017</ref>
 
Regel 74:
De volksetymologie heeft van Jeruzalem later ‘de stad van de vrede’ gemaakt (''‘ir'' = stad, ''sjalom'' = vrede).
 
== Bevolkingsaantal, samenstelling en ontwikkeling ==
Sinds de bezetting van de [[Westelijke Jordaanoever]] op 28 juni 1967 worden de bewoners van Oost-Jeruzalem en de uitbreidingen daarmee van [[Annexatie|geannexeerde]] [[Palestina (staat)|Palestijnse]] dorpen, als ook de [[Israëlische nederzetting]]en rondom de oude stad, meegeteld bij het inwoneraantal van de Israëlische gemeente (West-)Jeruzalem.
Vóór 1967 bestond de bevolking van Oost-Jeruzalem uit 71.000 inwoners, allen niet-Joden.<ref name="dumper">Dumper, Michael (1997) ''The Politics of Jerusalem Since 1967'' New York: Columbia University Press, pg. 84</ref>
Regel 104:
== Geschiedenis ==
=== Oudheid ===
Pritchard en ook Habachi melden dat er geen Egyptische bronnen van Israëlitische slavernij en van een exodus bestaan, zoals in de Hebreeuwse Bijbel staat geschreven. De Hellenistische Egyptenaar [[Manetho]] schreef 1000 jaar na de Exodus dat de [[Hebreeën (Bijbel)|Hebreeën]] niet ontsnapt zijn maar "''eruit gegooid als leprozen en pestlijders, en vervolgd tot in [[Palestina (regio)|Palestina]], waar ze Jeruzalem stichtten en voorouders van de Joden werden''".<ref>{{Aut|[[Michaël Kerrigan|Kerrigan, Michaël]]}}, {{aut|[[Alan Lothian]]}}, {{aut|[[Piers Vitebsky]]}} (1998) ''Midden-Oosterse Mythen, De eerste Heldendichten'', Time-Life books BV, Amsterdam, {{ISBN|9053902147}}, p. &nbsp;59</ref> Het Bijbelse verhaal van het verschijnen van een volk Israël in Palestina is een weergave van het zogenaamde ''Conquest Model''. Tegenwoordig geldt deze visie als achterhaald. Er zijn nauwelijks nog historici die dit 'veroveringsmodel' verdedigen. Het is onmogelijk gebleken deze theorie in overeenstemming te brengen met de aan de [[archeologie]] ontleende gegevens.<ref>{{Aut|Noll}}, ''Canaan and Israel in antiquity'', p. &nbsp;157-158</ref> Het wordt waarschijnlijker geacht dat de Israëlieten afstammen van de Kanaänieten. In de tijd waarin de Bijbel de verovering van Kanaän situeert, zouden deze Israëlieten de heuvels zijn gaan bevolken terwijl de Kanaänieten (later Feniciërs genoemd) achterbleven in de kustvlakte.
 
==== Beginperiode, op grond van de Hebreeuwse Bijbel ====
In 1025 v.Chr. versloeg koning [[Saul]] de [[Filistijnen]], die daarmee uit de heuvels van Juda verdwenen en Saul meer ruimte gaven. De stammen schaarden zich dankbaar rond hem, behalve [[Samuel (profeet)|Samuel]]. Later trok deze in het openbaar Sauls koningschap in. Saul nam [[Gibea]], 5&nbsp;km ten noorden van Jeruzalem in.<ref>{{Aut|Kerrigan, Michaël}}, ''Midden-Oosterse Mythen, De eerste Heldendichten'', p. &nbsp;119</ref> In 1004 v.Chr. zou [[koning David]], na 7,5 jaar vanuit [[Hebron (Westelijke Jordaanoever)|Hebron]] geregeerd te hebben, Jeruzalem op de [[Jebusieten]] hebben veroverd. Hij liet de [[Ark van het Verbond|Ark]] (die door Saul compleet was genegeerd wegens de smaad van het verlies) ernaartoe halen. Hij zou de stad, vlak op de grens der twee staten{{Bron?|welke staten?|2015|12|28}}, tot hoofdstad van het [[koninkrijk Israël]] gemaakt hebben. Op deze wijze kon hij zijn paleis en machtsbasis op neutraal terrein bouwen. Sommigen vermoeden nog andere beweegredenen.<ref>{{Aut|Kerrigan, Michaël}}, ''Midden-Oosterse Mythen, De eerste Heldendichten'', p. &nbsp;131</ref>
David wilde te Jeruzalem een tempel bouwen, maar de profeten keerden zich daartegen namens God; in [[970 v.Chr.|970]] begon zijn zoon [[Salomo]], met steun van de profeten, met de bouw van de tempel. Salomo staat bekend als een wijze koning. Toch wordt hem verweten de afgodendienst te hebben getolereerd. Toen na Salomo's overlijden in [[922 v.Chr.]] het koninkrijk in twee delen uiteen viel, werd Jeruzalem de hoofdstad van alleen het [[koninkrijk Juda]].
 
==== Beginperiode, wetenschappelijk gezien ====
Er zijn weinig wetenschappelijke bewijzen voor het bestaan van een monarchie van Saul, David en Salomo. Het [[monotheïsme]] zou pas veel later tot bloei zijn gekomen, in de 7e eeuw v.Chr. onder koning [[Josia]]. Tot het einde van de 10e eeuw v.Chr. woonde verreweg het grootste deel van de bevolking van [[Palestina (regio)|Palestina]] in het laagland, in de smalle kustvlakte en de vruchtbare vallei van Jizreël. Vanaf het einde van die eeuw begon ook de bevolking in de heuvels van Samaria toe te nemen. Dit droeg in belangrijke mate bij aan de opkomst van een regionale staat.<ref>{{Aut|Noll}}, ''Canaan and Israel in antiquity'', p. &nbsp;199-200</ref> In de heuvels van [[Samaria (regio)|de regio Samaria]] vormde zich een nieuwe politieke macht. Volgens [[Assyriërs (volk)|Assyrische]] bronnen heerste hier in de 9e eeuw het geslacht ''Bit Humri''. In deze wordt het [[Koninkrijk Israël]] een sterke macht onder koning [[Omri]], die [[Samaria (stad)|de stad Samaria]] stichtte als hoofdstad van zijn rijk.<ref>[http://www.britannica.com/place/Samaria-historical-region-Palestine Samaria historische streek in Palestina], Brittannica.com</ref> Enkele generaties later ontstond een vergelijkbaar staatje rond Jeruzalem. De in Jeruzalem heersende dynastie wordt onder andere in een inscriptie ''Bet Dawîd'', het ''[[Huis van David]]'', genoemd. Omri stabiliseerde ook zijn politieke grenzen en herstelde de betrekkingen met het politieke Jeruzalem door het uithuwelijken van zijn kleindochter Atalia aan de koning van [[Koninkrijk Juda|Juda]] in het zuiden. Omri slaagde erin een dynastie te vestigen, die dan ook die van de Omriden wordt genoemd. Zijn nakomelingen heersten niet alleen voor de volgende veertig jaar over Israël, maar ook kort nog over Juda.
 
In 925 v.Chr. plunderde [[farao]] [[Sjosjenq I|Sjosjenq]] Jeruzalem. Sjosjenqs zegetocht staat op de tempel in [[Karnak (Egypte)|Karnak]] afgebeeld. In de 9e eeuw was Juda een armere staat vergeleken met zijn buren, waaronder Israël onder de Omriden. In [[849 v.Chr.]] voerde [[Atalia]], gemalin van koning [[Joram van Juda|Joram]] en dochter van [[Isebel]], als vereerster van [[Baäl]] deze cultus in Jeruzalem in. Zij usurpeerde de troon na de dood van haar zoon [[Achazja van Israël|Ahazia]] en vermoordde alle leden van het koninklijk huis, op een babyprinsje, [[Joas van Juda|Joas]], na, dat door de priesters van de tempel van [[JHWH]] tot zijn zevende jaar verborgen werd gehouden en toen koning werd gemaakt. Bij deze contrarevolutie vond Atalia de dood. Er zijn negen [[Feniciërs|Fenicische]] graven onderaan in de necropool gevonden, onafgewerkt.<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', Westland, Schoten, {{ISBN|9024670209}}, p. &nbsp;170</ref> Daterend uit de [[8e eeuw v.Chr.]] zijn ook in de nederzetting op de westelijke rug muren en vloeren bezaaid met ijzertijd-aardewerk gevonden (door prof. Avigad) samen met [[Venusbeeldjes|figurines]] die geduid kunnen worden als vruchtbaarheidssymbolen, vooral in de vorm van zuil-achtige vruchtbaarheidsgodinnen die hun borsten aanbieden.<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', p. &nbsp;168</ref>
 
==== Onder Assyrisch bewind ====
In [[734 v.Chr.]] weigerde Juda een coalitie met [[Pekach]]. Daarop werd Jeruzalem door Pekach belegerd. Koning [[Achaz]] van Juda riep toen Assyrische hulp in en zond een boodschapper met een enorme gift zilver en goud uit de tempel. Juda mocht autonoom blijven tegen betaling van schatting. In 722 v.Chr. viel het koninkrijk Israël in handen van het [[Assyrische Rijk|Nieuw-Assyrische Rijk]] en vluchtten veel inwoners naar Juda. Volgens dr. Magen Broshi was er rond 720 v.Chr. inderdaad een bevolkingstoename richting Jeruzalem vanuit Israël, die leidde tot verdrievoudiging van het inwoneraantal.<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', p. &nbsp;188</ref>
 
In 715 v.Chr. verbrijzelde [[Hizkia]] de gewijde stenen, hieuw de [[Asherah|gewijde palen]] om en sloeg de bronzen slang [[Nehushtan]] stuk die in de tempel bewaard was sinds de Hebreeën in [[Kanaän (gebied)|Kanaän]] waren gekomen. Hij had eerder reeds alle plaatselijke heiligdommen van [[Ašerah|Asherah]] verboden, om de eredienst te centraliseren in Jeruzalem. Hizkia steunde het Babylonische plan van [[Merodach-Baladan]] tegen [[Sanherib]] en sloot zich aan bij de door Egypte gesteunde coalitie.<ref>{{Aut|[[Samuel Noah Kramer|Kramer, Samuel Noah]]}}, {{aut|[[J.A. Wilson]]}}, {{aut|[[G. Ernest Wright]]}} en {{aut|[[H.W.F. Saggs]]}}, 1974: ''Dagelijks leven in de Bijbeltijd'', National Geographic Society, De Haan, {{ISBN|90-228-31310}}, p. &nbsp;258</ref>
 
In 701 v.Chr. valt Sanherib Juda binnen. De wandpanelen van Hizkia's paleis - die zich nu in het [[British Museum]] bevinden - getuigen van de zelfs voor die tijd opvallende wreedheid waarmee deze inval gepaard ging. Een vertaling van Sanheribs annalen naar Ancient Near Eastern Texts luidt: "''Wat Hizkia de Jood aangaat, hij onderwierp zich niet aan mij, ik belegerde 46 van zijn versterkte steden, ommuurde vestingen en talloze dorpen en overmeesterde ze door aangestampte taluds en stormrammen, voetvolkaanvallen, mijnen, stootblokken, alsook sappeurswerk... Hemzelf maakte ik gevangen in Jeruzalem, zijn koninklijke residentie, als een vogel in een kooi''".<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', p. &nbsp;186</ref> Juist buiten de Sionpoort zijn overal resten van Israëlitische huizen die op vaste grond gebouwd waren, aldus dr. Magen Broshi: 'Er was blijkbaar in korte tijd een bevolkingstoeloop na de Assyrische inval in Juda'. Het Assyrische leger is vervolgens overhaast afgedropen. De [[Bijbel (christendom)|Bijbel]] ziet hier de hand van God in. Ook [[Herodotus]]<ref>2.141</ref> beschrijft de plotselinge terugtrekking; volgens hem veroorzaakt door muizen.
 
==== Gemengde cultuur ====
Toen het Assyrische rijk onder de Babylonische druk in elkaar stortte, hadden de inwoners van Juda even rust. Volgens de Hebreeuwse Bijbel voerde koning [[Josia]] een religieuze hervorming door. In 630 v.Chr.{{Bron?||2017|04|12}} haalde de [[Levieten|Levitische]] priester Hilkia, in dienst van de koning, het gerei dat voor [[Asherah]] en [[Baäl]] was gemaakt weg uit de tempel in Jeruzalem.<ref>II Kon. 23:4-14: "''Hij verwijderde de asherah, verontreinigde de hoogten… welke Salomo, de koning van Israël, gebouwd had voor Astoreth... hij verbrijzelde de gewijde stenen, hieuw de gewijde palen om en wierp die plaats vol met mensenbeenderen.''"</ref>
Veertig jaar later sprak de profeet [[Ezechiël (profeet)|Ezechiël]] afkeurend over vrouwen die in de tempel durfden profeteren 'naar eigen inzicht'.<ref>Althans volgens ''Eens was God als Vrouw belichaamd. De onderdrukking van de riten van de vrouw'', p. &nbsp;229: ''Zelfs de veel latere richtlijnen van St.Patrick waarschuwden tegen 'pythonessen'. Pythones wordt in de meeste Engelse woordenboeken verklaard met 'profetes' of '[[heks (persoon)|heks]]' '', (zie ook [[Slangencultus]]).</ref> Het Bijbelboek Ezechiël heeft het verder over vrouwen die in dezelfde tempel in Jeruzalem, waar ook [[JHWH]] vereerd werd, ritueel om [[Tammuz]] weeklaagden, aldus de rouwpraktijken overnemend van de Babylonische mythen van [[Ishtar (godin)|Ishtar]]. De naam ''Baäl'' wordt aangewend voor de echtgenoot van de Godin, in plaats van ''Tammuz'', hoewel deze naam in Jeruzalem toen nog in gebruik was.<ref>Althans volgens: ''Eens was God als Vrouw belichaamd. De onderdrukking van de riten van de vrouw'', p. &nbsp;121, 194-195</ref> De profeet [[Jeremia (profeet)|Jeremia]] meldt dat opstandige vrouwen openlijk verkondigden dat zij van plan waren de 'Koningin van de Hemel' te blijven vereren. De mannen wilden hun vrouwen daarin blijkbaar verder volgen.<ref>Jeremia 44:15-19: ''Toen hadden wij goed ons brood en waren gelukkig en zagen geen rampspoed''.</ref>
 
==== Onder Babylonisch bewind ====
In 597 v.Chr. kwam [[Zedekia]], plaatsvervangend koning, openlijk in opstand tegen Babylon. [[Nebukadnezar II]] voerde daarop een aanval op Juda uit, met wegvoering van [[Jojachin]]<ref>2 kon. 24:12-14</ref> die 47 jaar duurde.<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', p. &nbsp;203</ref> Een Babylonisch verslag in spijkerschrift maakt melding van deze eerste strafexpeditie tegen Jeruzalem op 16 maart van dat jaar.
 
Omdat een harde kern in Jeruzalem nog steeds weigerde de Babylonische suprematie te erkennen, voerde in 587 v.Chr. Nebukadnezar een tweede beleg over Jeruzalem. Zedekia ontsnapte, maar werd bij Jericho gevangengenomen. Zijn zonen werden terechtgesteld en hijzelf blind gemaakt en meegevoerd. Kort daarop viel de stad in handen van de [[Babyloniërs]] en werd platgebrand. De muren werden geslecht en de tempel verwoest. Een deel van de Judeese bevolking vertrok in [[Babylonische ballingschap|ballingschap naar Babylon]]. Wat van de tempel overbleef werd met de grond gelijk gemaakt. James Pritchard noemt dit gebeuren een allerbelangrijkste gebeurtenis voor Juda, vanwege de indruk die de wegvoering van de joodse intelligentsia naliet op het jodendom. Het boek 'Koningen' werd enige tijd na de verwoesting geschreven.<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', p. &nbsp;138, 140</ref> Pritchard wijst erop dat trouwens de hele [[Tenach]] samengesteld werd in Jeruzalem, een cultuurcentrum. [[Samaria (stad)|Samaria]] had een concurrerende cultus.
 
==== Onder Perzisch bewind ====
Toen de [[Perzische Rijk|Perzen]] Babylon innamen, vaardigde [[Cyrus II|Cyrus]] in 538 v.Chr. een decreet uit dat voorzag in herstel van de joodse gemeenschap en cultus in Jeruzalem. Een kleine groep pioniers keerde terug, zij het met tegenkanting van de toenmalige plaatselijke bevolking van Jeruzalem, en zij kregen toestemming de tempel te herbouwen echter wel onder Perzische heerschappij. Zij bouwden een eenvoudige nieuwe tempel in Jeruzalem, dat nu hoofdstad van een kleine Perzische provincie van 50.000 zielen werd. Een eeuw lang na Cyrus' dood reisden afstammelingen van de Judeese ballingen terug naar Jeruzalem.
 
Vanaf 515 v.Chr. ontstond er vijandschap tussen de terugkerende [[Juda (stam)|Judeërs]] en hun noorderburen in [[Samaria (regio)|Samaria]]. De [[Samaritanen]] besloten hun eigen tempel te bouwen op de [[Gerizim]] bij Sichem. [[Ezra (priester)|Ezra]] had hun aanbod om de tempel te herbouwen afgewezen, omdat zij 'etnisch en theologisch niet zuiver genoeg zouden zijn'.<ref>''Graven in Bijbelse Bodem - Archeologie van de landen van de Bijbel'', p. &nbsp;209</ref>
 
Onder de [[Perzische Rijk|Perzen]] werden de joden betrekkelijk ongemoeid gelaten en konden ze hun godsdienst vrijelijk beoefenen. Maar de stad bleef belegerd en de muur mocht niet herbouwd worden.
Regel 150:
 
Het was tegen het einde van de regering van Herodes de Grote dat [[Jezus (historisch-kritisch)|Jezus van Nazareth]] werd geboren.
De joodse nieuwtestamenticus [[David Flusser]] acht het het waarschijnlijkst dat zijn terechtstelling aan het kruis (de vorm van doodstraf voor niet-Romeinen) buiten de stadsmuur in het jaar 30 is voltrokken.<ref>Jezus, een joodse visie, David Flusser, (Folkertsma stichting voor Talmudica), Boekencentrum Zoetermeer, 2e druk, 2001, blzp.&nbsp;26</ref>
 
In het jaar 66 na Chr. begon de [[Joodse Oorlog|Eerste Joodse Opstand]]. Deze werd onderdrukt door [[Vespasianus]] en [[Titus (keizer)|Titus]] in het jaar 70. Hierbij verwoestten de [[Romeinse leger|Romeinen]] de stad en de tempel werd in brand gestoken. Het enige overblijfsel van de tempel was een deel van de Westelijke muur, die nu bekendstaat als de [[Klaagmuur]]. Op de ruïnes van de stad werd een Romeins legerkamp opgericht.
Regel 167:
In [[614]] werd de stad, met hulp van de Joden, veroverd door de [[Perzen]] onder leiding van [[Khusro II]]. In [[629]] konden de [[Byzantijnse Rijk|Byzantijnen]] onder [[Herakleios]] de stad terugveroveren.
 
In 637 gaf patriarch [[Sophronius]] de stad, na de [[Slag bij de Jarmuk]], over aan de Arabieren onder leiding van [[kalief]] [[Omar ibn al-Chattab|Omar]]. In het [[Arabisch]] werd de stad bekend als Al-Qoeds (''de heilige (stad)'') en ook wel als ''Oeroesjalim'', wat wel wordt uitgelegd als ''stad van sjalim''. Het is voor de [[moslims]] een heilige stad, onder meer omdat volgens de islamitische godsdienst de profeet [[Mohammed]] - in een wondere nachtreis - er op [[Buraq]], een dier gelijkend op een ezel, vanuit Mekka naartoe is gereisd en vanaf de Tempelberg naar de hemelen is opgestegen. Een voetafdruk in de [[Rotskoepel]] (gebouwd 691-692) herinnert hieraan. De kalief liet Joden, die verbannen waren onder de Byzantijnen, terugkeren. Onder druk van patriarch Sophronius werd het aantal beperkt tot 70 families. In het jaar 660 werd begonnen met de bouw van de [[Al-Aqsamoskee]].
 
De joodse en christelijke gemeenschappen genoten in de [[islamitische wereld]] een hoge mate van zelfstandigheid. Tijdens het [[kalifaat van de Abbasiden]] had iedere groep een officiële vertegenwoordiger aan het hof van de kalief. Later holde het gezag van de kalief uit en boette ook het prestige van deze hoogwaardigheidsbekleders in. Iedere religieuze groep behield zijn eigen rechters die problemen binnen de gemeenschap zelf oploste.<ref>''In het huis van de islam'', Henk Driessen (redactie), Camilla Adang, Uitgeverij SUN, tweede druk november 2001, {{ISBN|9061686067}}, p. &nbsp;233</ref>
 
In 1071 veroverden de Turkse (soennitische) [[Seltsjoeken]] de stad op de sjiitische [[Fatimiden]]. De Seltsjoeken staken synagoges en kerken in brand en de [[Sjiisme|sjiieten]] werden vermoord of verdreven. Toen men in West-Europa vernam dat de christelijke pelgrims werden lastig gevallen, vond men dat er (militair) ingegrepen moest worden en kwamen de [[kruistocht]]en op gang. Ondertussen werd de stad in 1096 opnieuw ingenomen door de Arabische Fatimiden.
Regel 182:
In [[1517]] werd de stad door sultan [[Selim I]] veroverd en kwam zo onder [[Ottomaanse Rijk|Ottomaanse heerschappij]]. Onder deze heerschappij beleefde Jeruzalem een korte periode van bloei onder sultan [[Süleyman I]]. Tussen [[1537]] en [[1541]] werden de stadsmuren van Jeruzalem herbouwd en de rotskoepel werd verfraaid.
 
Belangrijk voor de Joden was dat de Turken vrij tolerant waren. Veel joodse vluchtelingen, uit de Spaanse gebieden verdreven door de [[Inquisitie]], vestigden zich in het Ottomaanse Rijk, waaronder ook Jeruzalem.<ref>''In het huis van de islam'', Henk Driessen (redactie), Camilla Adang, Uitgeverij SUN, tweede druk november 2001, {{ISBN|9061686067}}, p. &nbsp;238</ref> In 1860 werd de eerste [[Joden|Joodse]] wijk, Mishkenot Sha'ananim, gebouwd buiten de muren van de oude stad. Synagogen werden gebouwd, zoals de [[Hurva-synagoge]] in [[1864]] en de [[Tiferet Jisrael-synagoge]] in [[1872]].
De Ottomaanse heerschappij duurde tot [[1917]], toen de [[Verenigd Koninkrijk|Britten]] de stad veroverden.{{Bron?||2015|03|30}}
 
=== 20e eeuw ===
==== Van 1917 tot 1947 ====
Tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]], in december [[1917]], veroverden Britse troepen Jeruzalem op de [[Turkije|Turken]]. Tot september [[1922]] bleef Jeruzalem en de rest van Palestina onder Brits militair bestuur. Door de [[Volkerenbond]] werd in [[1922]] het [[Mandaatgebied|mandaat]] aan de Britten gegeven om Palestina te besturen en de lokale bevolking voor te bereiden op zelfstandigheid. In dit mandaat werd ook de [[Balfour-verklaring]] opgenomen waarin de Britse overheid steun beloofde bij het oprichten van een Joods nationaal tehuis in Palestina. Dit was tegen de wil van het Arabische deel van de bevolking<ref>Hurewitz, Doc. No. 27, Resolution of the General Syrian Congress at Damascus, 2 juli 1919, p. &nbsp;62-63</ref><ref>{{aut|[[Maxime Rodinson|Rodinson, Maxime]]}}, ''Israel and the Arabs'', second edition, Pelican Books 1982, p. &nbsp;319</ref> die hier verschillende keren tegen in opstand kwam, en wat culmineerde in de [[Arabisch-Palestijnse opstand]] die het land van 1936 tot 1939 in zijn greep hield.
 
In de Algemene Vergadering van de [[Verenigde Naties]] werd in november [[1947]] [[Resolutie 181 Algemene Vergadering Verenigde Naties|resolutie 181]] aangenomen, die de opdeling van [[Mandaatgebied Palestina]] in twee afzonderlijke staten bevatte. De resolutie erkende de speciale positie van Jeruzalem en de stad werd toegewezen als een speciaal ''corpus separatum''. Hieronder zou Jeruzalem onder een speciaal bewind komen, dat door de VN bestuurd zou worden.<ref>[https://web.archive.org/web/20100209110554/http://unispal.un.org/unispal.nsf/cf02d057b04d356385256ddb006dc02f/3f1bd9477022a0c285256cc500530c1f Voorgestelde grenzen, 29 november 1947] Verenigde Naties</ref> In [[1949]] werd zelfs een volledige resolutie van de Algemene Vergadering van de VN ([[Resolutie 303 Algemene Vergadering Verenigde Naties|resolutie 303]]) gewijd aan het internationale statuut van de stad.
Regel 196:
[[Bestand:Knesset building.jpg|thumb|De [[Knesset]], het [[Israël]]isch [[parlement]], 2010]]
 
==== 1948 - 19671948–1967 ====
Op 14 mei [[1948]] riep [[David Ben-Gurion]] echter de staat Israël uit. Tijdens de [[Arabisch-Israëlische oorlog van 1948]], de ''[[Al-Nakba]]'' (catastrofe) voor de [[Palestijnen]] veroverde het [[Israëlische defensieleger]] West-Jeruzalem ook Oost-Jeruzalem, waaronder de [[Oude Stad (Jeruzalem)|oude stad]], te veroveren. Het Israëlische leger veroverde de Arabische plaatsen [[Ramleh]] en [[Lydda]] en creëerde zo een corridor tussen [[West-Jeruzalem]] en [[Tel Aviv]]. Op verzoek van zo'n 2000 Palestijnse notabelen werd Oost-Jeruzalem met daarin de Oude Stad bezet door het Jordaanse leger, dat [[Palestina (regio)|Palestina]] op verzoek van de notabelen was binnengekomen om bescherming te bieden tegen 'de [[zionisme|zionistische]] dreiging'. [[Jordanië]] annexeerde Oost-Jeruzalem, alsmede de gehele [[Westelijke Jordaanoever]] (zie [[Jordaanse bezetting van de Westelijke Jordaanoever]]). De [[Verenigde Naties|VN]] schonken er relatief weinig aandacht aan en deze annexatie werd nooit internationaal erkend. Door Jordaanse troepen werden in deze periode 57 synagogen verwoest, waaronder de bekende [[Tiferet Yisrael Synagoge]]{{Bron?|vanaf "Op verzoek van...|2016|01|13}}. De ([[Scopusberg]]) ten noordoosten van Jeruzalem, werd een Joodse enclave binnen het door Jordanië bezette gebied, maar na 1967 door Israël binnen de grenzen van Jeruzalem gebracht. Van [[1949]] tot [[1967]] was Jeruzalem in tweeën gedeeld door middel van een barrière (muur en hek) met aan de westzijde de Israëlische stad West-Jeruzalem, waarvan [[Teddy Kollek]] in 1965 burgemeester werd, en aan de oostzijde de Jordaanse [[Oude Stad (Jeruzalem)|al-Quds]].
 
==== Zesdaagse Oorlog ====
Tijdens de [[Zesdaagse Oorlog]] van juni 1967 veroverde Israël dit [[Oost-Jeruzalem]] op Jordanië en annexeerde de Oude Stad en een gebied eromheen. Dit gebied werd samengevoegd onder één Israëlische gemeente en de muren en hekken werden neergehaald.<ref>[https://web.archive.org/web/20160103234531/http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_jerusalem_report_2011_03_23_web_english.pdf Jeruzalem Rapport, MAPS p.&nbsp;9 Changing Boundaries of Jerusalem] OCHA, maart 2011</ref>
Vrijwel meteen na de inname van de oude stad werd de [[Marokkaanse Wijk]] afgebroken om plaats te maken voor een groot plein voor de Westelijke Muur<ref>Tom Segev ''1967'' Metropolitan Books (2007), pg. 400–401</ref> Meer dan 100 families, waarvan sommigen er al generaties lang woonden, moesten binnen 3 uur hun huizen verlaten.<ref>[https://web.archive.org/web/19981201090448/http:/www.merip.org/joost.htm As Teddy Kollek, mayor of the western half of the city since 1965, recalled in his 1978 autobiograph]</ref> Hierbij werd ook een oude moskee verwoest.<ref>[https://www.haaretz.com/.premium-rare-photograph-reveals-ancient-jerusalem-mosque-destroyed-in-1967-1.5179083 rare photograph reveals ancient jerusalem mosque destroyed in 1967] Haaretz, 15 juni 2012</ref>
Ook het hele Tempelberg-complex, de [[Haram al-Sharif)]] met de Rotskoepel en de Al-Aqsa-moskee, hoorde tot het geannexeerde gebied; het beheer ervan bleef bij de islamitische Waqf.
Regel 230:
 
===== Infrastructuur =====
Door vernieuwing van het vervoerssysteem in de stad - zowel autowegen als openbaar vervoer - hoopte de stad de verkeersopstoppingen in te dammen. Een in 2011 geopende [[Sneltram van Jeruzalem|lightrail]] ging zuidwestelijk Jeruzalem met het noordoosten verbinden. Het centrum met [[Pisgat Ze'ev]] (illegale nederzetting volgens het I.R. ). De Franse bedrijven [[Veolia Transport|Veolia]] en [[Alstom]] werkten er aan mee.<ref>[https://web.archive.org/web/20160529034556/http://jaffadok.nl/ zie]</ref> Nieuwe snelwegen werden aangelegd en stedelijke wegen en kruisingen vernieuwd en uitgebreid. Er kwam een hogesnelheidsspoorlijn van [[Tel Aviv]] naar Jeruzalem.
 
===== Stadsuitbreiding =====
In verschillende delen van de stad zijn grootschalige nieuwbouwprojecten in ontwikkeling, veelal gericht op de snel groeiende charedische sector. De ring van Israëlische nederzettingen rondom Jeruzalem wordt systematisch uitgebreid, internationale protesten ten spijt.
 
In 2010 werd door het 'Jerusalem District Planning and Building Committee' een ongekend plan aangenomen, het 'Jeruzalem Masterplan 2020'<ref>[http://www.palestinechronicle.com/israels-jerusalem-master-plan-2020/?print=pdf Israëls Jeruzalem Masterplan 2020]</ref> een voortzetting van wat [[David Ben Goerion]] als volgt onder woorden bracht: ''"we must bring Jews to eastern Jerusalem at any cost. We must settle tens of thousands of Jews in a brief time. Jews will agree to settle in eastern Jerusalem even in shacks. We cannot await the construction of orderly neighborhoods. The essential thing is that Jews will be there."''. Dit plan beoogt de uitbreiding van de Joodse wijken in [[Oost-Jeruzalem]] met bebouwing op voornamelijk Palestijns privé bezitprivébezit.
De [[Ir David Foundation]], die vestiging van Joden in de zogenoemde 'City of David' (het voormalige Palestijnse dorp [[Silwan]]) wil doen toenemen, en van welke organisatie de bestuurders nauwe contacten met de burgemeester hebben, hebben de afgelopen jaren dicht bij de Oude Stad huizen gekocht in een poging de stad te 'Judaïceren'. De week ervoor was het plan aangenomen om in Silwan 22 Palestijnse huizen plat te gooien om er een toeristisch centrum voor in de plaats te bouwen.<ref>[http://www.haaretz.com/jerusalem-master-plan-expansion-of-jewish-enclaves-across-the-city-1.298651 Jerusalem Master Plan: Expansion of Jewish Enclaves Across the City] Haaretz, 28 juni 2010</ref>
 
Regel 285:
Er zijn twee Israëlische voetbalclubs: [[Beitar Jeruzalem]], die zes keer landskampioen van Israël werd en [[Hapoel Jeruzalem FC]]. Beide clubs spelen in het [[Teddystadion]].
 
Op 4 mei 2018 werd de [[Ronde van Italië 2018/Eerste etappe|eerste etappe]] van de [[Ronde van Italië 2018]] verreden in Jeruzalem. Het was de eerste keer dat een ''[[Grote Ronde]]'' buiten Europa startte<ref>[https://nos.nl/artikel/2192882-giro-zet-in-2018-definitief-stap-buiten-europa-start-in-israel.html Giro zet in 2018 definitief stap buiten Europa: start in Israël - NOS.nl, 14 september 2017].</ref> en was tevens de aftrap voor de zeventigste verjaardag van de staat met allerlei festiviteiten en sportactiviteiten.<ref>[https://nos.nl/artikel/2187027-giro-2018-start-met-proloog-in-jeruzalem.html 'Giro 2018 start met proloog in Jeruzalem'] NOS, 8 augustus 2017</ref> De eerste etappe werd gewonnen door Nederlander [[Tom Dumoulin]].
 
== Bekende inwoners van Jeruzalem ==