Duitsland: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
links, sp |
k Wikipedia:Wikiproject/SpellingCheck. Help mee!, replaced: republiek → republiek (hoofdbetekenis) (22), Habsburg → Habsburg, dichtbij → dicht bij, inzat → in zat, Wes met AWB |
||
Regel 12:
| talen = [[Duits]]
| hoofdstad = [[Berlijn (hoofdbetekenis)|Berlijn]]
| regeringsvorm = [[parlementair systeem|parlementaire]] [[republiek (hoofdbetekenis)|republiek]]
| staatsvorm = [[Federalisme|federatie]]
| pctwater = 2,3<ref>[http://www.destatis.de/basis/d/umw/ugrtab7.php destatis.de]</ref>
Regel 25:
| staatshoofd = [[Bondspresident van Duitsland|bondspresident]] [[Frank-Walter Steinmeier]]
| regeringsleider = [[Bondskanselier (Duitsland)|bondskanselier]] [[Angela Merkel]]
| religie = niet gelovig 33%, [[Rooms-Katholieke Kerk|katholiek]] 31%, [[Protestantisme|protestants]] 30%, <br/> [[islam (hoofdbetekenis)|islam]] 3,8%, [[orthodox]] 2%, [[Jodendom|joods]] 0,2%,
| Ontstaan = 1949
| Voor1 = Geallieerde bezettingszones in Duitsland
Regel 35:
}}
De '''Bondsrepubliek Duitsland''' ([[Duits]]: ''Bundesrepublik Deutschland''), kortweg '''Duitsland''' (Duits: ''Deutschland''), is een land in [[Centraal-Europa]]. Het heeft een grondgebied van 357.022 km² en grenst in het noorden aan de [[Oostzee]], de [[Noordzee]] en [[Denemarken]], in het oosten aan [[Polen (hoofdbetekenis)|Polen]] en [[Tsjechië]], in het zuiden aan [[Oostenrijk]] en [[Zwitserland]] en in het westen aan [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]], [[Luxemburg (land)|Luxemburg]], [[België (hoofdbetekenis)|België]] en [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]. Duitsland heeft met {{statsland-schattingkort}} inwoners de grootste bevolking van alle landen in de [[Europese Unie]]. De hoofdstad en grootste stad van het land is [[Berlijn (hoofdbetekenis)|Berlijn]].
De Duitse natiestaat ontstond in 1867 met de oprichting van de [[Noord-Duitse Bond]]. In 1870/1871 traden enkele Zuid-Duitse staten toe tot de bond en werd het geheel het [[Duitse keizerrijk]] genoemd. Deze staat werd, door de afschaffing van de monarchie na de [[novemberrevolutie]] van 1918, voor het eerst een republiek; de zogenaamde '[[Weimarrepubliek]]'. De huidige naam van de staat, Bondsrepubliek Duitsland, dateert van 1949. Sinds 1 januari 1957 maakte ook het [[Saarland]] (weer) deel uit van Duitsland, en in 1990 kwam de [[Duitse hereniging]] tot stand, van de [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|oude Bondsrepubliek Duitsland (West-Duitsland)]] en de [[Duitse Democratische Republiek|Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland)]]. In dat jaar traden de zes Oost-Duitse deelstaten toe tot de Bondsrepubliek.
Regel 41:
Als voorganger van de Duitse natiestaat kunnen de [[Duitse Bond]] (1815-1866) en het [[Heilige Roomse Rijk]] worden gezien, dat bijna duizend jaar bestond. De [[geschiedenis van Duitsland|Duitse geschiedenis]] begint in zekere zin reeds in de 1e eeuw v.Chr., toen al sprake was van [[Germanië]], een gebied dat bewoond werd door vooral [[Germanen|Germaanse stammen]].
De Bondsrepubliek Duitsland is een [[Bondsstaat|federatie]] van zestien [[Deelstaten van Duitsland|deelstaten]], in het Duits ''[[Deelstaten van Duitsland|Bundesländer]]'' of ''Länder'' (enkelvoud ''Land'') geheten. Het is een [[federale republiek|federale]] [[republiek (hoofdbetekenis)|republiek]] en een belangrijk lid van de economische, politieke en militaire organisaties in [[Europa (werelddeel)|Europa]] en de wereld. Het land is onder andere lid van de Europese Unie en de [[eurozone]], de [[Verenigde Naties|VN]], de [[Noord-Atlantische Verdragsorganisatie|NAVO]] en de [[Groep van Acht|G8]]. Duitsland is daarnaast de belangrijkste handelspartner van Nederland en België en was in 2014 de [[Lijst van landen naar bnp|vierde economie]] naar [[Nominale waarde|nominaal]] [[bruto nationaal product|bnp]], de [[Lijst van landen naar export|op twee na grootste exporteur]] (2011) en de [[Lijst van landen naar import|op twee na grootste importeur]] (2011) ter wereld.
== Geografie ==
{{Zie hoofdartikel|Geografie van Duitsland}}
Duitsland ligt in de westelijke helft van [[Centraal-Europa]], in het noorden grenzend aan de [[Oostzee]], de [[Noordzee]] en [[Denemarken]], in het oosten aan [[Polen (hoofdbetekenis)|Polen]] en [[Tsjechië]], in het zuiden aan [[Oostenrijk]] en [[Zwitserland]] en in het westen aan [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]], [[Luxemburg (land)|Luxemburg]], [[België (hoofdbetekenis)|België]] en [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]. Oude beschrijvingen noemen Duitsland ''het land tussen de zee en de [[Alpen]]''.
Het land kan in drie belangrijke geografische gebieden worden verdeeld: de [[Noord-Duitse Laagvlakte|Duitse Laagvlakte]] in het noorden, de centrale Duitse [[middengebergte]]n, en in het zuiden, de [[Alpen]]. Het klimaat is gematigd, al is er wel aanzienlijke variatie. Bijna twee derde van de bossen van het land bestaat uit [[Coniferen|naaldbomen]], de rest is hoofdzakelijk [[beuk (boom)|beukenbos]].
Regel 67:
=== Oost-Duitsland ===
{{Zie ook|[[Nieuwe Duitse deelstaten]]}}
[[Bestand:Dresden, Frauenkirche, Panorama.jpg|thumb|[[Dresden (hoofdbetekenis)|Dresden]] met zijn [[Frauenkirche (Dresden)|Frauenkirche]], die in 1945 vernietigd en in 1994-2005 weer opgebouwd werd]]
Vóór 1945 begreep men onder ''Oost-Duitsland'' vooral het oude [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisen]] ten oosten van de rivier de [[Elbe (rivier)|Elbe]]. Daarna was het begrip eerst voorbehouden aan de verloren ''Ostgebiete'' (die nu grotendeels in Polen liggen). Nu bedoelt men er het grondgebied van de voormalige (communistische) [[Duitse Democratische Republiek|DDR]] mee, dus de deelstaten [[Brandenburg (deelstaat)|Brandenburg]], [[Saksen (deelstaat)|Saksen]], [[Saksen-Anhalt]], [[Thüringen (deelstaat)|Thüringen]] en het onder Noord-Duitsland al vermelde [[Mecklenburg-Voor-Pommeren]]. De deelstaat en Duitse hoofdstad [[Berlijn (hoofdbetekenis)|Berlijn]] omvat met zijn westerse helft ook een gebied dat tussen 1945 en 1990 nauw met de Bondsrepubliek was verbonden. Berlijn met zijn circa 3,4 miljoen inwoners ligt zo'n 60 kilometer van de grens met [[Polen (hoofdbetekenis)|Polen]].
In het zuiden van het oosten zijn de industriële centra gevestigd
=== Zuid-Duitsland ===
Regel 76:
In het [[Zuid-Duitsland|zuiden]] liggen de twee grote deelstaten [[Beieren]] en [[Baden-Württemberg]]. [[München]], de Beierse hoofdstad, is de grootste stad in het zuiden met 1,3 miljoen inwoners en een belangrijk economisch en cultureel centrum. [[Stuttgart]] is de hoofdstad van Baden-Württemberg. In het algemeen is het zuiden het rijkste gedeelte van Duitsland.
Door het zuiden stromen de rivieren de [[Donau]], [[Iller]], [[Lech (rivier)|Lech]], [[Isar (rivier)|Isar]], [[Neckar]] en de [[Main]]. Het hoogste punt is de [[Zugspitze]] (2962 m) in de Beierse Alpen. Verder bestaat het gebied uit plateaus en beboste bergen, bijvoorbeeld het [[Zwarte Woud]], de hooglanden van [[Zwaben (landstreek)|Zwaben]] en het [[Bohemer Woud]]. Het gebied rondom het [[Bodenmeer]] is een populair toeristengebied. De belangrijkste landbouwproducten van het gebied zijn [[fruit (hoofdbetekenis)|fruit]], [[tarwe]], [[gerst]] en [[zuivelproduct]]en.
=== Klimaat ===
Regel 118:
|align="left" | [[Bremen (stad)|Bremen]] || 551.219 || 539.403 || 547.934 || 548.547 || 325,42 || 1.686 || 0,38 || 1875 || align="left" | [[Vrije Hanzestad Bremen|Bremen]]
|-
|align="left" | [[Leipzig (hoofdbetekenis)|Leipzig]] || 511.079 || 493.208 || 506.578 || 531.562 || 297,37 || 1.788 || 2,06 || 1871 || align="left" | [[Saksen (deelstaat)|Saksen]]
|-
|align="left" | [[Dresden (hoofdbetekenis)|Dresden]] || 490.571 || 477.807 || 504.795 || 530.754 || 328,31 || 1.617 || 1,08
|| 1852 || align="left" | [[Saksen (deelstaat)|Saksen]]
|-
Regel 127:
|align="left" | [[Neurenberg]] || 493.692 || 488.400 || 500.855 || 498.876 || 186,37 || 2.677 || 0,76 || 1881 || align="left" | [[Beieren]]
|-
|align="left" | [[Duisburg (hoofdbetekenis)|Duisburg]] || 535.447 || 514.915 || 499.111 || 486.855 || 232,80 || 2.091 || 0,01 || 1904 || align="left" | [[Noordrijn-Westfalen]]
|}
Regel 135:
=== Vóór de natiestaat ===
[[Bestand:HRR 1648.png|thumb|Het [[Heilige Roomse Rijk]], 1648]]
Terwijl in andere streken van West-Europa enkele gecentraliseerde staten ontstonden, zoals Engeland, Frankrijk of Spanje, bleef het [[Heilige Roomse Rijk]] ('van de Duitse natie') in de middeleeuwen en daarna een soort [[confederatie]] (statenbond). De Duitse [[Lijst van Rooms-Duitse koningen en keizers|keizer]] had betrekkelijk weinig macht, en de modernisering in de vroege moderne tijd gebeurde op het niveau van de individuele landen. Vele streken, vooral in het agrarische en conservatieve oostelijke deel van het 'Roomse Rijk' liepen wat betreft ontwikkeling achter ten opzichte van de meer verstedelijkte westelijk gelegen streken. De keizer werd door de vorsten van sommige landen gekozen, de [[keurvorst]]en. Vanaf de 15e eeuw kwamen alle keizers uit de dynastie [[Huis Habsburg (hoofdbetekenis)|Habsburg]], die toen [[Oostenrijk]] regeerde. Naast Oostenrijk en [[Beieren]] in het zuiden werd later ook [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisen]] een van de belangrijkste Duitse staten.
In het tijdperk van de [[Franse revolutie|Franse Revolutie]] en [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] (1789-1815) veranderde Duitsland ingrijpend, onder meer door het verkleinen van het aantal Duitse staten van ruim 350 naar enkele tientallen. Vooral in het zuiden werden enkele middelgrote staten gevormd. Een groot deel van West- en Noord-Duitsland werd door Frankrijk geannexeerd, een ander maakte deel uit van de [[Rijnbond (1806)|Rijnbond]], feitelijk een Franse satellietstaat.
Regel 145:
=== Oprichting en ontwikkeling van de natiestaat ===
De Duitse Bond werd hersteld, maar in 1858/1859 kwam er weer beweging in de ontwikkeling naar een Duitse natiestaat. Het lukte de [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisische]] minister-president [[Otto von Bismarck]] om in de jaren 1860 de Bond los te breken, een groot deel van de nationale beweging te winnen en met de (rechtse) liberalen samen te werken. Na de [[Duitse Oorlog]] tegen [[Oostenrijk]] in 1866 richtte Pruisen met de Noord-Duitse staten in 1867 de [[Noord-Duitse Bond]] op. Dit was de eerste Duitse natiestaat. Nog tijdens de [[Frans-Duitse oorlog]] van 1870/1871 traden ook de Zuid-Duitse staten (behalve Oostenrijk en Liechtenstein) tot de Noord-Duitse Bond toe. Bij een nauwelijks veranderde grondwet nam de Bond de naam '[[Duitse Rijk]]' aan. Onofficieel werd Duitsland tussen de jaren 1871 - 1918 meestal betiteld als het '[[Duitse keizerrijk]]'. Pruisen maakte qua grondgebied en inwonersaantal twee derde van dit Duitsland uit.
[[Bestand:Wernerprokla.jpg|thumb|links|Proclamatie van het Keizerrijk 1871 in [[Versailles (hoofdbetekenis)|Versailles]], befaamd schilderij van [[Anton von Werner]]]]
Regel 155:
De Europese grootmachten Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en Duitsland concurreerden om (politieke en militaire) macht en (economische en culturele) invloed op de aarde. Er ontstond een wapenwedloop; uit Duits perspectief spanden de andere grootmachten samen om Duitsland ''einzukreisen''. Groot-Brittannië ging een alliantie met Frankrijk aan. Over de oorzaken van de [[Eerste Wereldoorlog]] wordt nog steeds getwist. In de crisis na de moord op de Oostenrijkse kroonprins, die tot de oorlog leidde, was het de houding van het toenmalige Duitsland dat een oorlog binnenkort sowieso te verwachten was en nu gunstiger moest uitkomen dan een paar jaar later.
De oorlog duurde vier jaar, doordat zowel Duitsland en de andere centrale machten alsook de geallieerden op een gunstig moment wachtten om een vredesvoorstel naar eigen voordeel te presenteren. Duitsland wilde in West- maar vooral in Oost-Europa grensgebieden van de buurlanden annexeren en een keten van afhankelijke landen opzetten, en de kans daarvoor leek gunstig nadat begin 1918 Rusland was verslagen. In de loop van de zomer werd echter duidelijk, nu steeds meer verse troepen uit Amerika het Europees strijdtoneel betraden, dat een Duitse overwinning er niet meer
[[Bestand:Bundesarchiv Bild 183-B0527-0001-810, Berlin, Brandenburger Tor, Novemberrevolution.jpg|thumb|Novemberrevolutie in Berlijn, 9 november 1918, de laatste dag van de Duitse (Pruisische) monarchie.]]
De algemene onvrede onder de Duitsers over het verdrag van Versailles, dat eenzijdig door de overwinnaars werd opgesteld, en de zware lasten die het land daardoor opgelegd waren, het niet goed werkende politieke systeem, de sociale onrust en de wereldwijde economische crisis maakten in 1933 de weg vrij voor de overname van het land door de [[nationaalsocialisme|nationaalsocialisten]] onder leiding van [[Adolf Hitler]] die Duitsland in een [[totalitaire dictatuur]] veranderde.
Regel 164:
De geallieerde bezettingsmachten konden in de naoorlogse jaren niet tot overeenstemming komen om Duitsland als eenheid te besturen. Politiek raakte Duitsland in 1946 gesplitst door de gedwongen fusie van de sociaaldemocratische [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands]] met de communistische [[Kommunistische Partei Deutschlands|KPD]] tot [[Sozialistische Einheitspartei Deutschlands]] (SED) in de [[Sovjet-bezettingszone in Duitsland|Sovjet-zone]]. Ook over de noodzakelijke [[geldhervorming]] konden de bezettingsmachten niet tot overeenstemming komen. De invoering van de [[Duitse Mark|D-Mark]] in de westelijke [[Geallieerde bezettingszones in Duitsland|bezettingszones]] in [[1948]] werd door de Sovjet-Unie beantwoord met de [[Blokkade van Berlijn]]. In november 1948 splitste de Sovjet-Unie het bestuur van Berlijn en stelde een eigen magistraat in voor [[Oost-Berlijn]].
Op [[23 mei]] [[1949]] kwam in de westelijke bezettingszones de [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|Bondsrepubliek Duitsland]] tot stand, een parlementaire democratie. De hoofdstad van de Bondsrepubliek werd [[Bonn]], aan de rivier de Rijn. In de oostelijke bezettingszone van Duitsland richtten op [[7 oktober]] van dat jaar de [[communisme|communisten]] met hulp van de Sovjet-bezetters een dictatuur op, [[Duitse Democratische Republiek]] (DDR) geheten. Al voor de oprichting van de DDR werd de Sovjet-zone door grensmaatregelen van het Westen afgesloten. Wel bleef de grens tussen [[West-Berlijn]], dat door
Tijdens de jaren [[1950-1959|vijftig]] voltrok zich in de Bondsrepubliek het zogenaamde [[Wirtschaftswunder]] waarbij de steden, de industrie en economische infrastructuur weer werd hersteld. Dat werd mogelijk gemaakt door het [[Marshallplan]] van de Verenigde Staten en de inspanningen van de Duitsers zelf. Met de [[Verdragen van Parijs (1954)|Verdragen van Parijs]] die in [[1955]] van kracht werden werd de soevereiniteit van de Bondsrepubliek bekrachtigd en werd het toegestaan zich te herbewapenen en lid te worden van de [[NAVO]], omdat de Bondsrepubliek onmisbaar was als westerse bondgenoot in de [[Koude Oorlog]]. Anders dan de twee andere grote Europese mogendheden, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, heeft het nooit nucleaire wapens ontwikkeld. De Bondsrepubliek was samen met de oude aartsvijand [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] een van de initiatiefnemers van de ontwikkeling die tot de [[Europese Unie]] leidde. Wel werd Duitsland opnieuw het economische zwaartepunt van Europa, mede doordat de tijdens de oorlog totaal verwoestte industrie en infrastructuur op de meest moderne wijze weer werd herbouwd, aanvankelijk met hulp van het [[Marshallplan]]. Ook de grote en goed opgeleide bevolking was een belangrijk voordeel ten opzichte van de buren. En de vlak na de oorlog begonnen '[[koude oorlog]]' maakte het noodzakelijk voor het westen dat Duitsland zo sterk mogelijk werd als bondgenoot tegen het vijandelijke Warschaupact.
Regel 261:
Tegen uitspraken van het Landgericht staat hoger beroep open bij het [[Oberlandesgericht]]. Voor een beperkte categorie strafzaken is het college de eerste instantie. Ieder [[deelstaten van Duitsland|Land]] heeft ten minste een Oberlandesgericht, waarbij het gerecht in Berlijn traditioneel wordt aangeduid als [[Kammergericht]]. Aan de top van de juridische piramide staat het [[Bundesgerichtshof]] in [[Karlsruhe (stad)|Karlsruhe]].
Naast deze piramide kent Duitsland nog gespecialiseerde colleges voor [[belastingrecht]], [[arbeidsrecht]], [[sociaal recht]] en [[bestuursrecht]], waarbij er veelal sprake is van rechtspraak in twee instanties met als beroeps instantie een Bundeshof. Voor belastingen staat dat in [[München]], voor arbeidszaken in [[Erfurt (hoofdbetekenis)|Erfurt]], voor sociaal recht in [[Kassel (Duitsland)|Kassel]] en voor bestuursrecht in [[Leipzig (hoofdbetekenis)|Leipzig]].
Duitsland heeft gekozen voor een systeem waarbij toetsing aan de [[grondwet]] aan rechters is opgedragen. Als gevolg daarvan heeft ieder Land een eigen ''Verfassungsgericht''. Het [[Bundesverfassungsgericht]] in Karlsruhe is uiteindelijk het hoogste gerecht in Duitsland.
Regel 306:
! align=center |[[Friedrich Schiller]]<br /><small>(1759–1805)</small>
! align=center |[[Gebroeders Grimm]]<br /><small>(1785–1863)</small>
! align=center |[[Thomas Mann (hoofdbetekenis)|Thomas Mann]]<br /><small>(1875–1955)</small>
! align=center |[[Hermann Hesse]]<br /><small>(1877–1962)</small>
|-
| |||