Kinderspelen

werk van Pieter Bruegel de Oude

Kinderspelen is een schilderij uit 1560[1] van de Vlaamse schilder Pieter Bruegel de Oude. Het genrestuk, waarop meer dan tachtig verschillende kinderspelletjes te zien zijn, vormde waarschijnlijk een reeks met De strijd tussen Vasten en Vastenavond en De spreekwoorden, andere 'wemelbeelden' waarmee het eenzelfde formaat deelt. Het wordt gezien als een conversatiestuk dat via herkenbare ervaringen een geleerd gesprek op gang kon brengen. Het diende ook als morele spiegel, niet om de kinderlijke onschuld tot voorbeeld te stellen, maar eerder als bevraging of de volwassen kijkers hun tijd wel nuttiger doorbrachten.

Kinderspelen
Kinderspelen
Kunstenaar Pieter Bruegel de Oude
Jaar 1560
Techniek Olieverf op hout
Afmetingen 118 × 161 cm
Museum Kunsthistorisches Museum
Locatie Wenen
RKD-gegevens
Portaal  Portaalicoon   Kunst & Cultuur

Technische beschrijving en geschiedenis

bewerken

Het werk is een olieverfschilderij op eikenhout en is 118 cm hoog en 161 cm breed.[2] In 1594 kwam het in bezit van aartshertog Ernst van Oostenrijk.[2] Het werd door de Vlaamse kunstschilder Karel van Mander in zijn Schilder-boeck uit 1604 omschreven als een stuk "van allerley spelen der kinderen".[3] Vandaag de dag bevindt het werk zich in het Kunsthistorisches Museum in Wenen.

Voorstelling

bewerken

Het schilderij biedt de hedendaagse toeschouwer een schat aan grotendeels verloren gegane informatie over spelletjes en vormen van vermaak waaraan Europese kinderen in de 16e eeuw plezier beleefden. Er worden meer dan tachtig verschillende kinderspelletjes getoond die vroeger in de Lage Landen werden gespeeld. Ze vinden plaats op een plein in een stad aan een rivier. We zien bijna 230 kinderfiguren en één volwassen persoon (een vrouw die een emmer water over twee jongens kapt - zie nr. 75). Sellink ontwaart ook volwassenen onder de spelende personen.

Lijst van spelen

bewerken

Victor de Meyere, daarin bijgevallen door Sandra Hindman, ontwaarde 91 verschillende spelletjes en bezigheden in het schilderij. Het overzicht hierna correspondeert met de nummering in de onderstaande afbeelding (begin linksonder).

 
Nummer Afbeelding Spel
1   Bikkelen
2   Speelpop
3   Poppenhuisje
4   Altaarspel, priestertje spelen
5   Uil en uilenkot
6   Spuitebus
7   Maskerspel
8   Schommelen
9   Drilnoot, draaimolentje maken van (noten)schelpen
10   Zeepbellen blazen en biezenhoed
11   Spelen met een (tamme) vogel
12   Klater, rammelaar, teerlingtopje
13   "Steentje, steentje om het been" (paard- of hondvormige steen aan poort gebonden)
14   Doop, doopstoet
15   Blindemannetje
16   Kinderstoel
17   Paar of onpaar, noten-patoten, laten raden hoeveel voorwerpen men in de hand heeft (cf. morra)
18   Stokpaardje
19   Koele-koelemeien, kakkekoelemeien, kakkestoelemeien; jezusken in 't kapelleke, zeteltje, engeltje dragen
20   Trommel en fluit
21   Brij roeren, in een drol poken
22   Hoepel rollen
23   Rinkelhoep
24   Door 't bomgat roepen
25   Schommelen, kistje-weegaard doen, wippen op een ton
26   Varkensblaas opblazen
27   Bofkonten, wiegewagen, jonassen, kontje dossen
28   Bok, bok sta vast; scheer, hamer en mes; bok hoeveel horens
29   Winkeltje spelen, pigmentverkoopster, baksteen fijnschrapen (boven Bruegels signatuur)
30   Mesje-steek, het mes slaan, zandhappertje (de verliezer moet het mes met zijn tanden uittrekken)
31   Metselen, een waterput maken
32   Haartje-pluk, aan de haren trekken
33   Torren vangen, vliegen slaan
34   Duivekater
35   't Blindemannetje ronddragen, heven, mannetje tillen
36   Haasje-over
37   Touwtrekken, trekken over de lijn of over de steen, riemtrekken te paard
38   Spitskar, rijschenkelen, door schoppende benen lopen (cf. spitsroeden lopen)
39   Zichzelf in een knoop leggen, tabak rollen, kopje duikelen
40   Handstand, perenboom staan, hille billen
41   Koprol
42   Over het hek klauteren
43   Paardje rijden op het hek
44   Bruid en bruidegom spelen, rozen- en klaprozenblaadjes strooien over een bruidsstoet
45   Blindpotten, blind ei slaan, piñata
46   Steltlopen (laag)
47   Blindenhoedje met slofkentrek, vluchten, zagjagen, brooiken-bijt
48   Hoopjes schieten, walnoten werpen
49   Ronddraaien, dansen
50   Steltlopen (hoog)
51   Balk, rekturnen
52   Een bezem balanceren
53   Kalfje vet, zakdragen
54/55   Draaitol (werptol, kapnon / zweeptol, drijftol, kletsnon)
56   Wie zit er in mijn blauwe toren? Wie zal ik kiezen?
57   Klepbord, ratelen
58   Steekspel, tornooien
59   In het zand spelen, putjes graven en kastelen bouwen
60/61   De berg is mijn
62   Rokken laten zwieren, boeffen maken, aaien en blaaien, molen spelen
63   Boomklimmen
64   Zwemmen met varkensblaas
65   Pootje baden
66   Zwemmen van de kant
67   Na het baden
68   Muurtje-bots, bocce, leren ballen zo dicht mogelijk bij de kleine bal gooien
69   Plassen
70   Kootspel, kotenspel, vorm van kegelen
71   Klinkerdspel, klink slaan, estafette lopen
72   Knikkeren, putjes stekken, negenpetten
73   Katje, katje koningstoeltje, de onttroonde koning, duivel aan een koord, twee aan een koord (rollenspel)
74   Tegen het kelderluik oplopen
75   Vechten, worstelen (een vrouw kapt water op de vechters)
76   Hoed op een stok draaien
77   Processie spelen
78   Rattenstaart, zwaan-kleef-aan, Hansje sjokken (rollenspel)
79   Portier spelen, bezoek ontvangen
80   Nalopertje, eerste mannetje achterna, katje jagen
81   Iemand van de bank duwen
82   Paardje, koetje, kalfje; paardrijden in de nek
83   Balletje steken; duike duike reve; stom-en-ambacht
84   Ros Beiaard en de Vier Heemskinderen
85   Vuurtje stoken
86   Takkenbossen dragen voor het vuur
87   Fakkel dragen
88   Aan de deur zingen
89   Wandelen
90   Wimpel uithangen, papieren lint laten wapperen
91   Korven langs een koord doen bewegen (Sint-Niklaasmanden met roede en schoenen?)

Zie ook

bewerken

Literatuur

bewerken
  • Victor de Meyere, De Kinderspelen van Pieter Bruegel den Oude verklaard, Antwerpen, 1941
  • Walter S. Gibson, Bruegel, 1977, p. 65-89
  • Sandra Hindman, "Pieter Bruegel's Children's Games, Folly, and Chance", in: The Art Bulletin, 1981, nr. 3, p. 447-475
  • Jean-Pierre Vanden Branden, "Les jeux d'enfants de Pierre Bruegel", in: Philippe Ariès en Jean Claude Margolin, Les jeux à la Renaissance, 1982, p. 499-525
  • Edward Snow, Inside Bruegel. The Play of Images in Children's Games, 1987. ISBN 9780865475274
  • Manfred Sellink, Bruegel. Het volledige werk, 2011, p. 153
  • Amy Orrock, "Homo ludens: Pieter Bruegel's Children's Games and the Humanist Educators", in: Journal of Historians of Netherlandish Art, 2012, nr. 2. DOI:10.5092/jhna.2012.4.2.1
Zie de categorie Kinderspelen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.