Gebruiker:EvieDK/Kladblok

Stoomketelmuseum

Het Stoomketelmuseum is een museum in de Oost-Vlaamse stad Zottegem. Het opende zijn deuren op 5 juli 2015 en maakt deel uit van de historische site Sanitary. Deze site brengt alle stadsdiensten centraal onder in de voormalige fabriek ‘Sanitary Underwear Company’. Het museum toont hoe de twee Lancashirescheepsstoomketels de fabriek draaiende hielden.

De ‘Sanitary Underwear Company’

De ‘Sanitary Underwear Company’ werd in 1909 opgericht door Joseph Schockaert. Zijn vader, Gustaaf Schockaert was de voortrekker van de Zottegemse textielindustrie. Hij startte, in 1882 met de firma ‘Schockaert-Smeets’, de latere ‘S.A. Société Gérérale des Textiles’. De Sanitary werd gebouwd aan de Paddenhoek in Zottegem, vandaag de Gustaaf Schockaertstraat. De fabriek was zijn tijd vooruit, het gebouw werd volledig opgetrokken in gewapend beton en was één van de eerste betonconstructies in België. Bij het gebouw hoorde een stoommachine- en ketelhuis en een achthoekige fabrieksschouw.

Het bedrijf produceerde voornamelijk ondergoed voor het Britse Gemenebest. Dit verklaart de Engelse bedrijfsnaam. In 1929 had de fabriek te lijden onder de recessie, het volgende jaar lag de fabriek stil. In 1931 herstartte de productie. De jaren veertig tot het midden van de jaren zestig waren economisch voorspoedige tijden voor de Sanitary. Men produceerde voor het leger en men kende veel succes met damesondergoed in satijn en nylon. In 1989 werd de fabriek overgenomen door de Nederlandse textielgroep ‘Ten Cate’. Zonder succes weliswaar, het bedrijf werd in 1992 opgedoekt. Nadien werd het gebouw aangekocht door de intercommunale ‘Land van Aalst’. De Gemeenteraad keurde in zitting van 16 februari 1998 het voorontwerp goed van het ‘Administratief Centrum Zottegem’. Op 3 juli 2015 werd het Administratief Centrum officieel geopend voor publiek. De twee Lancashire scheepsstoomketels van tien atmosfeer die de fabriek van energie voorzagen, zijn als monument beschermd. Ze werden op het gelijkvloers van het losstaande paviljoen tussen het hoofdgebouw en de schouw heropgebouwd. Dit uniek stoomketelmuseum toont hoe de stoomtechniek werkt en evolueerde.

Werking stoomketel

Een stoomketel zet water en vuur om in energie, namelijk stoom. De Lancashire ketels van tien atmosfeer werden in 1909 in gebruik genomen. Ze voorzagen de ‘Sanitary’ van elektriciteit, verwarming en stoom.

Stookplaats

De Lancashire stoomketels waren vuurgangvlampijpketels. Ze hadden de vorm van een liggende cilinder. In deze cilinder zit de vuurgang, met aan het begin de hittebron. De rookgassen die vrijkomen trekken door de gang en warmen het water op rond de vuurgang. Dit proces wordt ‘de eerste trek’ genoemd. Hierna volgt ‘de tweede trek’: de rookgassen gaan langs de gemetste rookkanalen terug naar de voorkant van de ketel. Zo wordt er warmte aan het water in de ketel doorgegeven. Ten slotte stromen de rookgassen door de ‘derde trek’ onder de ketel door naar de achterkant van de ketel en via het rookluik naar de schouw.

Water- en stoomreservoir

In de buitenste cilinder bevindt zich de watervoorraad. Het water in de tussenruimte verdampt, op de vuurgangwand ontstaan stoombellen. Deze komen in de stoomruimte. Via de hoofdstroomafsluiter voert de stoom naar de stoomcollector. Vanuit de stoomcollector vertrekt de stoom naar de verschillende verbruikers. Een belangrijk onderdeel van de stoomketel was het drukbeveiligingssysteem. De stoomdruk (gemeten door de manometer) in de ketel werd geregeld door de brander en een veiligheidsklep. De stoom werd afgelaten of er werd meer of minder brandstof naar de ketel gevoerd.

Ongezonde werkomstandigheden

De werkomstandigheden in het ketelhuis waren zeer ongezond. Er was een enorme lawaaihinder, het stonk er verschrikkelijk en de ruimte was constant gevuld met brandgassen. Een vorm van bescherming tegen extreme temperaturen was de smeltveiligheid bovenaan de stookketel. Als deze smeltveiligheid doorbrandde, spoot het water de vuurhaard binnen en zorgde het ervoor dat de vuurhaard geblust werd.

Reinigen

De installatie werd regelmatig gereinigd. ‘Ketelsteen’, een soort kalkaanslag werd verwijderd. De reiniging gebeurde via ‘mangaten’ onderaan en boven de stoomketel. Men noemde dit ook wel ‘kindergaten’ omdat alleen kinderen door de kleine opening konden. Kinderen dienden manueel de ketelsteen te verwijderen.

Steenkool en aardolie

In de ketels werd steenkool gestookt. Er waren twee systemen. In het eerste werden de kolen rechtstreeks in de ketel geschept. Nadien werd dit met een toevoerschuif aangeleverd. Omdat dit systeem maar 65% rendement haalde, werd de tweede ketel omgebouwd tot een installatie met ruwe stookolie als brandstof.

Architectuur

Het centrale gedeelte van de bovenkant van de stoomketels werd door midden gelast en werd verzakt. Dit om de bezoeker de kans te geven om de bovenkant de van de stoomketels te aanschouwen. Zo kunnen bezoekers in de ketel lopen.

Bronnen

Lamarcq, D. (2015). Stoomketelmuseum [brochure]. Zottegem: stad Zottegem.
Lamarcq, D. (2015). Administratief Centrum Sanitary [brochure]. Zottegem:stad Zottegemst