Engelbert van Heemstede

Engelbert van Heemstede (? - 1539) was een vooraanstaand geestelijke in de Bourgondische Nederlanden. Hij gaf als proost leiding aan het kapittel en de proosdij van Sint-Servaas in Maastricht. In die laatste hoedanigheid was hij tevens heer van Tweebergen en Mechelen-aan-de-Maas. Als hoofd van het kapittel was hij de hoogste gezagsdrager in de Elf banken van Sint-Servaas, een rijksonmiddellijk territorium in het Heilige Roomse Rijk.

Levensloop

Engelbert van Heemstede was de derde zoon van Roeland le Fèvre, een vermogend ridder en thesaurier van Vlaanderen, en Hadewych van Heemstede, erfdochter van de ambachtsheerlijkheid Heemstede. Zijn geboorteplaats is onbekend, wellicht werd hij geboren op Slot Heemstede, dat door zijn vader in 1486 was verworven, of op de burcht van Temse, in 1491 door de familie aangekocht, of op Slot Liesveld, in 1492 verworven.

Rond 1510 werd hij proost van het kapittel van Sint-Servaas in Maastricht. Van keizer Karel V wist hij bevestiging te verkrijgen van alle privileges van het Sint-Servaaskapittel (bij oorkonde van 10 maart 1534 verleend). Vanaf 1526 was hij enige tijd curator van de Nieuwe Kerk in Delft.

Volgens het opschrift op zijn grafzerk maakte Engelbert ofwel een reis naar het Heilige Land, ofwel nam hij deel aan een veldtocht tegen de Turken. De verzen die hij volgens datzelfde grafschrift zou hebben geschreven zijn niet bewaard gebleven. Engelbert van Heemstede was apostolisch protonotaris, in die tijd een ereambt.

Engelbert overleed op 6 november 1539 en werd begraven in medio ecclesiae in de Sint-Servaaskerk. Na zijn dood bleef de zetel van de proosdij van Sint-Servaas 4 jaar onbezet. Pas in 1543 benoemde keizer Karel V zijn opvolger Anton van Schaumburg.

Nalatenschap

De zeer beschadigde grafsteen van Engelbert van Heemstede in de middenbeuk van de Sint-Servaaskerk was ooit rijk versierd met bronzen ornamenten en een grafdicht in bronzen letters. Waarschijnlijk verdwenen de bronzen versieringen tijdens de secularisering van de kerk in de Franse tijd. Het is mogelijk dat de steen zich oorspronkelijk als epitaaf elders in de kerk bevond en rond 1620 hierheen verplaatst werd.

Tijdens het bewind van Van Heemstede beleefde de stad Maastricht (en de Sint-Servaaskerk) een culturele opleving. Beeldensnijders en andere kunstenaars uit Brabant en het Rijnland kregen van het Sint-Servaaskapittel opdrachten voor kunstvoorwerpen ter verfraaiing van de kerk, waarvan nog enkele voorwerpen in de schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek getuigen. In 1515 werd, wellicht in opdracht van Engelbert van Heemstede, een grote bronzen klok gegoten (Grameer, ofwel "grootmoeder"), die tot 1850 heeft gefunctioneerd als grote luidklok van de Sint-Servaaskerk. Volgens de Maastrichtse geschiedschrijver Matthaeus Herbenus werd voor de nieuwe klok een speciale middentoren gebouwd op het westwerk van de kerk. Deze houten toren, bekleed met lood en leien, werd in 1556 vervangen door de laatgotische toren van Jan Pyens, die op oude afbeeldingen te zien is.

• 
  Praalgraf ouders, Onze-Lieve-Vrouwekerk (Temse)
• 
  Beschadigde grafsteen Engelbert van Heemstede
• 
  Oude klok Grameer (1515)
• 
  Toren gebouwd voor Grameer

Geraadpleegde literatuur, noten en verwijzingen

• Doppler, Pierre (1936): 'Lijst der proosten van het Vrije Rijkskapittel van St. Servaas te Maastricht (800-1797)'. In: Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg (PSHAL), jrg. 72 (1936), pp. 141-240. LGOG, Maastricht [de hier gebruikte overdruk is genummerd pp. 1-100]
• Flament, A. (1915): Chroniek van Maastricht van 70 na Chr. tot 1870. Maastricht
• Panhuysen, Titus (1991), 'In medio ecclesiae', in: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin) #57/58, juni/augustus 1991, pp. 453-458
• Ubachs, Pierre J.H., en Ingrid M.H. Evers (2005): Historische Encyclopedie Maastricht. Walburg Pers, Zutphen / RHCL, Maastricht. ISBN 90-5730-399-X

---

---

Voorganger: Jan van Eynatten

Proost van het Sint-Servaaskapittel te Maastricht ca. 1510 - 1539

Opvolger: Anton van Schaumburg