Codicil

Een codicil is een door een persoon zelf met de hand geschreven, gedagtekend en door de schrijver zelf ondertekend document. In Nederland kan een codicil gebruikt worden voor bepaalde uiterste wilsbeschikkingen, waarin de opsteller (de erflater) zonder tussenkomst van de notaris de vererving van bepaalde roerende zaken regelt, artikel 4:97 Burgerlijk Wetboek (Erfrecht). Ook kan een codicil worden gebruikt voor het vastleggen van wensen rond de eigen uitvaart, ook indien de persoon niet bekwaam is een uiterste wil te maken, artikel 19, lid 1 Wet op de Lijkbezorging.

Omdat een codicil veranderbaar is zonder verdere kosten, kan de inhoud eenvoudiger worden aangepast als de omstandigheden wijzigen. Dat is ook een nadeel omdat anderen de inhoud ongeoorloofd kunnen wijzigen. Een codicil kan in bewaring worden gegeven bij een notaris, of er kan een kopie aan ieder van de erfgenamen worden gegeven, zodat de inhoud niet eenvoudig door anderen dan erflater kan worden veranderd.

Vorm van een codicil

Een getypte of gedrukte tekst is niet rechtsgeldig als codicil, het kan in juridische zin niet als codicil worden aangemerkt. Als het codicil uit meerdere bladzijden bestaat, wordt in de regel op elke pagina een handtekening of paraaf gezet.

Een getypte of gedrukte tekst kan wel gebruikt worden om wensen vast te houden voor het handelen na overlijden, maar dat document heeft niet de rechtskracht van een codicil en kan niet gezien worden als uiterste wilsbeschikking. Het zal alleen gebruikt kunnen worden als voor alle betrokkenen vast staat, dat dit de wensen van de overledene zelf zijn.

Wordt een door erflater ondertekende getypte of met printer gedrukte tekst in bewaring gegeven bij een notaris, geldt dat onder omstandigheden als onderhands testament (artt. 4:94 en 4:95 BW).

Inhoud van een codicil

Door middel van een codicil kan iemand bij leven vastleggen dat bepaalde zaken als sieraden, boeken, verzamelingen, documenten, kleding, meubels of andere voorwerpen die behoren tot de eigen inboedel, na overlijden toekomen aan met naam en toenaam genoemde personen en/of instellingen, dit heet juridisch legateren (vermaken). Daarbij kan de wens worden opgenomen dat een goed in het privévermogen valt van degene aan wie wordt vermaakt, zodat het bij scheiding niet naar het schoonkind kan gaan ('privéclausule'). Sieraden, boeken of de inboedelstukken kunnen niet in één keer aan iemand worden vermaakt bij codicil, deze moeten afzonderlijk worden beschreven.

Ook kan het auteursrecht na het overlijden via een codicil geregeld worden.

Tevens kan een codicil wensen bevatten met betrekking tot verzorging van het eigen lichaam na overlijden, opbaring, de eigen uitvaart en de asbestemming. Opdrachtgever van begrafenis of crematie is verplicht de uitvaartwensen van overledene te volgen (art.18 lid 2 Wet op de Lijkbezorging).

In een gedagtekend en persoonlijk ondertekend document kunnen aanwijzingen worden gegeven als hulp bij de uitvoer van een testament, zodat de manier waarop een nalatenschap wordt afgewikkeld niet volledig in handen ligt van erfgenamen die het voortouw nemen, een executeur of afwikkelingsbewindvoerder. Een dergelijk stuk kan als leidraad dienen voor uitleg van het testament of beoordeling van het handelen van een erfgenaam of executeur door de rechter.

Rechtsgeldigheid

Een codicil heeft dezelfde rechtsgeldigheid als een testament, maar hoeft niet door een notaris te worden opgemaakt. Wel kan het document bij een notaris in bewaring worden gegeven; wettelijk vereist is dat niet. Een codicil heeft niet dezelfde wettelijke bewijskracht als een notariële akte, ligt het bij een notaris is de authenticiteit eenvoudiger aan te tonen. Codicils worden niet centraal geregistreerd zoals een testament. Veilig opbergen van het document is een vereiste, maar ook dat een vertrouwenspersoon van de bergplaats op de hoogte is en er in geval van overlijden bij kan komen. Alleen het originele exemplaar is rechtsgeldig. Nadeel van een codicil dat thuis wordt bewaard, is dat erfgenamen de geldigheid ervan kunnen aanvechten.

Wijziging van een codicil

Wijziging van een codicil is mogelijk door een nieuw te maken en het oude te vernietigen (inclusief een eventuele kopie). Opzettelijke vernietiging van een codicil zonder toestemming van de erflater is een misdrijf; het maakt de erfgenaam die zich hieraan schuldig maakt onwaardig te erven: hij verliest dus zijn erfgenaamschap.

Een codicil kan ook herroepen worden met een testament.

Geschiedenis

Tegenwoordig is het codicil van beperkt belang; in de negentiende eeuw vormden echter de zo te legateren goederen voor het leeuwendeel van de bevolking het enige dat ze ooit zouden nalaten. De wetgever heeft daarom dit speciale "testament voor de armen" mogelijk gemaakt omdat de meesten geen geld hadden voor een echt testament.

Niet mogelijk in codicil

Nalaten van geld en onroerende goederen kan niet via een codicil. Dit is alleen mogelijk door middel van een testament via de notaris. Hetzelfde geldt voor waardevolle spullen zoals een auto, antiek of duurdere schilderijen. Tot invoering van het nieuwe erfrecht in 2003 was het mogelijk bij codicil een executeur te benoemen, dat is niet meer mogelijk. Wel blijven benoemingen van vóór 2003 geldig.

Donorcodicil

Een bijzondere vorm van het codicil is het donorcodicil. Hiermee geeft een persoon toestemming om na zijn of haar overlijden organen of weefsels te transplanteren naar een levende persoon. In Nederland wordt het donorcodicil wel centraal geregistreerd.

Bronnen, noten en/of referenties