Woiwodschappen van Polen

provincie van Polen
(Doorverwezen vanaf Woiwodschap van Polen)

De woiwodschappen van Polen vormen de hoogste bestuurlijke eenheden binnen Polen. Polen bestaat sinds de 14e eeuw uit woiwodschappen, ook wel provincies genoemd, maar hun aantal, omvang en bevoegdheden zijn door de eeuwen heen herhaaldelijk gewijzigd. Het huidige aantal van zestien woiwodschappen werd in 1999 gecreëerd, toen de indeling uit 1975 (met 49 woiwodschappen) werd vervangen.

Huidige woiwodschappen

bewerken

De huidige zestien woiwodschappen komen grotendeels overeen met historische Poolse regio's; dit in tegenstelling tot de indeling uit 1975 die de provinciale indeling op de ligging van de grote steden baseerde. In grootte variëren de woiwodschappen van circa 10.000 km² (Opole) tot ruim 35.000 km² (Mazovië) en in bevolking van iets minder dan een miljoen (Opole) tot ruim vijf miljoen (Mazovië). De woiwodschappen worden geregeerd door woiwodregeringen en hun parlementen heten woiwodschap-sejmiks (Pools: sejmik województwa).

 
Woiwodschappen van Polen
Poolse woiwodschappen sinds 1999
Afkorting Vlag Wapen Code Kenteken Naam woiwodschap (NL) Naam woiwodschap (PL)
(bijvoeglijke vorm)
Hoofdplaats Oppervlakte
(km²)
Bevolking
(31 december 2023)[1]
Bevolkings-
dichtheid
(per km²)
DS     02 D Neder-Silezië dolnośląskie Wrocław 19.947 2.879.300 144
KP     04 C Koejavië-Pommeren kujawsko-pomorskie Bydgoszcz1,
Toruń2
17.972 1.996.000 111
LU     06 L Lublin lubelskie Lublin 25.122 2.011.000 80
LB     08 F Lubusz lubuskie Gorzów Wielkopolski1,
Zielona Góra2
13.988 975.000 70
LD     10 E Łódź łódzkie Łódź 18.219 2.362.500 130
MA     12 K Klein-Polen małopolskie Krakau 15.183 3.429.600 226
MZ     14 W Mazovië mazowieckie Warschau 35.558 5.510.500 155
OP     16 O Opole opolskie Opole 9.412 936.700 100
PK     18 R Subkarpaten podkarpackie Rzeszów 17.846 2.071.700 116
PD     20 B Podlachië podlaskie Białystok 20.187 1.138.200 56
PM     22 G Pommeren pomorskie Gdańsk 18.310 2.359.600 129
SL     24 S Silezië śląskie Katowice 12.333 4.320.100 350
SK     26 T Heilig Kruis świętokrzyskie Kielce 11.711 1.168.500 100
WN     28 N Ermland-Mazurië warmińsko-mazurskie Olsztyn 24.173 1.357.900 56
WP     30 P Groot-Polen wielkopolskie Poznań 29.826 3.488.000 117
ZP     32 Z West-Pommeren zachodniopomorskie Szczecin 22.892 1.631.800 71
(¹) - zetel van de woiwod; (²) - zetel van de sejmik

Historische woiwodschappen

bewerken

1569-1795

bewerken

In 1569 sloten Polen en Litouwen zich door de Unie van Lublin ineen tot het Pools-Litouwse Gemenebest. Dit rijk was onderverdeeld in Groot-Polen, Klein-Polen, het Grootvorstendom Litouwen en het Hertogdom Lijfland, die elk onderverdeeld waren in woiwodschappen en/of vorstendommen.

Daarnaast waren er de hertogdommen Koerland en Semgallen en Pruisen, vazalstaten die niet onder de woiwodschappen vielen (gearceerde gebieden op de onderstaande kaart).

 
Woiwodschappen van Polen-Litouwen, 1635

Groot-Polen (Wielkopolska)

bewerken
Woiwodschap/vorstendom Hoofdstad
Brześć Kujawski (województwo brzesko-kujawskie) Brześć Kujawski
Chełmno (województwo chełmińskie) Chełmno
Bisdom Ermland (Księstwo Warmińskie) Lidzbark Warmiński
Gniezno (województwo gnieźnieńskie; vanaf 1768[2]) Gniezno
Kalisz (województwo kaliskie) Kalisz
Łęczyca (województwo łęczyckie) Łęczyca
Inowrocław (województwo inowrocławskie) Inowrocław
Malbork (województwo malborskie) Mariënburg (Pools: Malbork)
Mazovië (województwo mazowieckie) Warschau
Pommeren (województwo pomorskie) Gdańsk
Poznań (województwo poznańskie) Poznań
Płock (województwo płockie) Płock
Rawa (województwo rawskie) Rawa Mazowiecka
Sieradz (województwo sieradzkie) Sieradz

Klein-Polen (Małopolska)

bewerken
Woiwodschap/vorstendom Hoofdstad
Bełz (województwo belzkie) Bełz
Bracław (województwo bracławskie) Bracław
Czernihów (województwo czernichowskie) Tsjernihiv (Pools: Chernihóv)
Krakau (województwo krakowskie) Krakau
Kiev (województwo kijowskie) Kiev (Pools: Kijów
Lublin (województwo lubelskie) Lublin
Podlachië (województwo podlaskie) Drohiczyn
Podolië (województwo podolskie) Kamieniec Podolski
Roethenië (województwo ruskie) Lemberg (Pools: Lwów)
Sandomierz (województwo sandomierskie) Sandomierz
Wolynië (województwo wołyńskie) Loetsk (Pools: Łuck)

Grootvorstendom Litouwen

bewerken

Hier staat tussen haakjes eerst de naam in het Litouws en dan in het Pools vermeld.

Woiwodschap/vorstendom Hoofdstad
Brest-Litovsk (Lietuvos Brastos vaivadija, województwo brzesko-litewskie) Brest-Litovsk (Pools: Brześć Litewski)
Minsk (Minsko vaivadija, województwo mińskie) Minsk (Pools: Mińsk)
Mścisław (Mstslavlio vaivadija, województwo mścisławskie) Mstsislav (Pools: Mscislaw)
Nowogrodek (Naugarduko vaivadija, województwo nowogrodzkie) Nowogródek
Połock (Polocko vaivadija, województwo połockie) Polatsk (Pools: Połock)
Hertogdom Samogitië (Žemaičių seniūnija, księstwo żmudzkie) Medininkai-Varniai (Pools: Wornie)
Smolensk (Smolensko vaivadija, województwo smoleńskie) Smolensk (Pools: Smoleńsk)
Troki (Trakų vaivadija, województwo trockie) Trakai
Vitebsk (Vitebsko vaivadija, województwo witebskie) Vitebsk (Pools: Witebsk)
Wilno (Vilniaus vaivadija, województwo wileńskie) Vilnius (Pools: Wilno)

Hertogdom Lijfland

bewerken
Woiwodschap/vorstendom Hoofdstad
Dorpat (województwo dorpackie; 1598-1620) Tartu (Pools: Dorpat)
Wenden (województwo wendeńskie; 1598-1620) Cēsis (Pools: Wenden)
Parnawa (województwo parnawskie; 1598-1621) Pärnu (Pools: Parnawa)
Lijfland (województwo inflanckie; vanaf 1620) Daugavpils (Pools: Dyneburg)

1919-1939

bewerken

Nadat Polen na de Eerste Wereldoorlog weer een onafhankelijke staat werd, moest een beslissing genomen worden over de bestuurlijke indeling van de nieuwe staat. In 1919 werd de eerste indeling in woiwodschappen gemaakt, waarbij Warschau de status van stadswoiwodschap kreeg. Tot 1921 zou er een aantal wijzigingen in de indeling worden doorgevoerd, mede dankzij de vanwege de Silezische Opstand en Pools-Russische Oorlog herhaaldelijk verschuivende grenzen. Vanaf 1921 had Polen vijftien woiwodschappen plus de stadswoiwodschap Warschau en de Autonome Silezische Woiwodschap; dit werd het 15+1+1-systeem genoemd.

 
Woiwodschappen van Polen, 1921-1939
Kenteken[3] Woiwodschap Hoofdstad Opp. (km², 1930)[4] Inw. (1931)[5]
85-89 Warschau Warschau 31.700 2.460.900
20-24 Białystok Białystok 26.000 1.263.300
25-29 Kielce Kielce 22.200 2.671.000
30-34 Krakau Krakau 17.600 2.300.100
35-39 Lublin Lublin 26.600 2.116.200
40-44 Lemberg (Pools: Lwów) Lemberg 28.400 3.126.300
45-49 Łódź Łódź 20.400 2.650.100
50-54 Nowogródek Nowogródek 23.000 1.057.200
55-59 Polesië Brest-Litovsk (Pools: Brześć Litewski) 36.700 1.132.200
60-64 Pommeren Toruń 25.700 1.884.400
65-69 Poznań Poznań 28.100 2.339.600
70-74 Stanisławów Stanisławów 16.900 1.480.300
75-79 ? Silezië (ASW) Katowice 5100 1.533.500
80-84 Ternopil (Pools: Tarnopol) Ternopil 16.500 1.600.400
90-94 Vilnius (Pools: Wilno) Vilnius 29.000 1.276.000
95-99 Wolynië Loetsk (Pools: Łuck) 35.700 2.085.600
Kenteken[3] Stad met status van woiwodschap Opp. (km², 1930) Inw. (1931)[5]
00-19 Warschau 140 1.179.500

1945-1975

bewerken

Na de Tweede Wereldoorlog werd Polen als het ware naar het westen opgeschoven: het land verkreeg gebieden die tot dusver tot Duitsland behoorden, maar moest in het oosten land aan de Sovjet-Unie afstaan. In de gebieden die voor de oorlog ook tot Polen behoorden bleef de vooroorlogse indeling in grote lijnen in stand. De nieuw verkregen gebieden werden georganiseerd in de woiwodschappen Szczecin, Wrocław en Olsztyn; sommige gebieden werden toegevoegd aan de woiwodschappen Gdańsk, Katowice en Poznań. In totaal bestond Polen vanaf 1945 uit veertien 'gewone' woiwodschappen plus de stadswoiwodschappen Warschau en Łódź, het zogeheten 14+2-systeem.

In 1950 werden drie nieuwe woiwodschappen gesticht: Koszalin (voorheen deel van Szczecin), Opole (voorheen deel van Katowice) en Zielona Góra (samengesteld uit delen van Poznań, Wrocław en Szczecin). Zeven jaar later verkregen nog drie steden de status van stadswoiwodschap: Wrocław, Krakau en Poznań. Dit zou het 17+5-systeem gaan heten.

 
Woiwodschappen van Polen, 1957-1975
Kenteken[6] Woiwodschap Hoofdstad Opp. (km², 1965) Inw. (1965)
A Białystok Białystok 23 136 1 160 400
B Bydgoszcz Bydgoszcz 20 794 1 837 100
G Gdańsk Gdańsk 10 984 1 352 800
S Katowice Katowice 9 518 3 524 300
C Kielce Kielce 19 498 1 899 100
E Koszalin¹ Koszalin 17 974 755 100
K Krakau Krakau 15 350 2 127 600
F Łódź Łódź 17 064 1 665 200
L Lublin Lublin 24 829 1 900 500
O Olsztyn Olsztyn 20 994 956 600
H Opole¹ Opole 9 506 1 009 200
P Poznań Poznań 26 723 2 126 300
R Rzeszów Rzeszów 18 658 1 692 800
M Szczecin Szczecin 12 677 847 600
T Warschau Warschau 29 369 2 453 000
X Wrocław Wrocław 18 827 1 967 000
Z Zielona Góra¹ Zielona Góra 14 514 847 200
Kenteken[6] Stad met status van woiwodschap Opp. (km², 1965) Inw. (1965)
I Łódź 214 744 100
W Warschau 446 1 252 600
K Krakau² 230 520 100
P Poznań² 220 438 200
X Wrocław² 225 474 200
(¹) - woiwodschappen gecreëerd in 1950; (²) - stadswoiwodschappen gecreëerd in 1957

1975-1998

bewerken

Tussen 1975 en 1998 was Polen ingedeeld in 49 woiwodschappen. Deze indeling kwam tot stand dankzij hervormingswetten die in de periode 1973-1975 werden doorgevoerd. In plaats van een drielagen tellend subnationaal bestuur (woiwodschappen, powiatten en gemeenten) werd een systeem van twee lagen ingesteld (49 relatief kleine woiwodschappen en daaronder gemeenten). De drie kleinste woiwodschappen — Warschau Krakau en Łódź — hadden de speciale status van gemeentewoiwodschap; de stadspresident (burgemeester) was ook gouverneur van de woiwodschap.

 
Woiwodschappen van Polen, 1975-1998
Afkorting Woiwodschap Hoofdstad Opp. (km²) Inw. (1980) Aantal steden Aantal gemeenten
bp Biała Podlaska Biała Podlaska 5348 286.400 6 35
bk Białystok Białystok 10.055 641.100 17 49
bb Bielsko-Biała Bielsko-Biała 3704 829.900 18 47
by Bydgoszcz Bydgoszcz 10.349 1.036.000 27 55
ch Chełm Chełm 3865 230.900 4 25
ci Ciechanów Ciechanów 6362 405.400 9 45
cz Częstochowa Częstochowa 6182 747.900 17 49
el Elbląg Elbląg 6103 441.500 15 37
gd Gdańsk Gdańsk 7394 1.333.800 19 43
go Gorzów Gorzów Wielkopolski 8484 455.400 21 38
jg Jelenia Góra Jelenia Góra 4378 492.600 24 28
kl Kalisz Kalisz 6512 668.000 20 53
ka Katowice Katowice 6650 3.733.900 43 46
ki Kielce Kielce 9211 1.068.700 17 69
kn Konin Konin 5139 441.200 18 43
ko Koszalin Koszalin 8470 462.200 17 35
kr Krakau Krakau 3254 1.167.500 10 38
ks Krosno Krosno 5702 448.200 12 37
lg Legnica Legnica 4037 458.900 11 31
le Leszno Leszno 4254 357.600 19 28
lu Lublin Lublin 6793 935.200 16 62
lo Łomża Łomża 6684 325.800 12 39
ld Łódź Łódź 1523 1.127.800 8 11
ns Nowy Sącz Nowy Sącz 5576 628.800 14 41
ol Olsztyn Olsztyn 12.327 681.400 21 48
op Opole Opole 8535 975.000 29 61
os Ostrołęka Ostrołęka 6498 371.400 9 38
pi Piła Piła 8205 437.100 24 35
pt Piotrków Piotrków Trybunalski 6266 604.200 10 51
pl Płock Płock 5117 496.100 9 44
po Poznań Poznań 8151 1.237.800 33 57
pr Przemyśl Przemyśl 4437 380.000 9 35
rs Radom Radom 7295 702.300 15 61
rz Rzeszów Rzeszów 4397 648.900 13 41
se Siedlce Siedlce 8499 616.300 12 66
si Sieradz Sieradz 4869 392.300 9 40
sk Skierniewice Skierniewice 3959 396.900 8 36
sl Słupsk Słupsk 7453 369.800 11 31
su Suwałki Suwałki 10.490 422.600 14 42
sz Szczecin Szczecin 9981 897.900 29 50
tg Tarnobrzeg Tarnobrzeg 6283 556.300 14 46
ta Tarnów Tarnów 4151 607.000 9 41
to Toruń Toruń 5348 610.800 13 41
wb Wałbrzych Wałbrzych 4168 716.100 31 30
wa Warschau Warschau 3788 2.319.100 27 32
wl Włocławek Włocławek 4402 413.400 14 30
wr Wrocław Wrocław 6287 1.076.200 16 33
za Zamość Zamość 6980 472.100 5 47
zg Zielona Góra Zielona Góra 8868 609.200 26 50

Zie ook

bewerken