Ius commune: verschil tussen versies

'''Ius commune''' of '''jus commune''' of '''gemeen recht''' wordt tegenwoordig vooral gebruikt als aanduiding van het Romeins-canoniekecanoniek recht, zoals dit vanaf de [[11e eeuw]] tot en met de [[Vroegmodernevroegmoderne Tijdtijd]] in geheel [[Europa (werelddeel)|Europa]] [[rechtspraak|toegepast]] en onderwezen werd. Door de moderniserende [[receptie (recht)|receptie]] van de [[Glossator|glossatorenglossator]]en en [[Postglossator|postglossatorenpostglossator]]en werd het ''ius commune'' de basis voor het [[burgerlijk recht]] van het Europese vasteland. Pas door de [[codificatie]]s van de [[18e eeuw|18e]] en [[19e eeuw]] werd deze belangrijke rol afgelostovergenomen door nationale [[burgerlijk wetboek|burgerlijke wetboeken]]. Het continentale ''ius commune'' wordt soms ook wel aangeduid als ''"geleerd recht"'', omdat het steeds met de [[universiteit|academische context]] verbonden was. Hoewel deDe Engelse term ''[[common law]]'' betekent letterlijk vertaald ook ''ius commune'' of 'gemeen recht'. betekent, moet men deze twee niet verwarren: hetDe Engelse ''common law'' is juistechter niet gebaseerd op een gemeenschappelijk Europees recht.

In de tijd van de [[Grote Volksverhuizingvolksverhuizing]] raakten belangrijke delen van het Romeins recht in vergetelheid. Vanaf de elfde eeuw werd veel daarvan opnieuw ontdekt en wetenschappelijk bewerkt. Het werk van [[Irnerius]] en de stichting van de [[universiteit van Bologna]] speelde hierin een belangrijke rol. Doordat het Romeinse recht eeuwenlang bestudeerd werd door aankomende [[jurist]]en werd het algemeen bekend.

De juristen gingen op heeluiteenlopende verschillende gebiedenrechtsgebieden aan het werk. Het Romeinse Rechtrecht dat ze bestudeerd hadden, werd allengs meer en meer toegepast, waardoor het in toenemende mate het lokale [[gewoonterecht]] begon te verdringenbeïnvloeden enof te beïnvloedenverdringen. Dit proces wordt de 'receptie van het Romeinse recht' genoemd. Hierbij werd het Romeinse recht in het algemeen niet rechtstreeks toegepast, maar speelden ook gezagrijkegezaghebbende commentaren zoalsals de ''[[Glossa ordinaria Accursius|Glossa ordinaria]]'' van de glossator [[Accursius]] en de commentaren van de postglossator [[Bartolus de Saxoferrato]].

Ook het [[Canoniek recht|canoniekekerkelijk recht]] wordt tot het ''ius commune'' gerekend. De [[Rooms-Katholieke Kerk|Katholieke Kerk]] had in de Middeleeuwen en de Vroege Middeleeuwen een belangrijke rol in hetde rechtsprekenrechtspraak. Hieruit ontstond een omvangrijk, eigen kerkelijk recht, dat in het ''[[Corpus Iuris Canonici]]'' werd samengebracht, en in veel opzichten was gebaseerd op het Romeins recht,. werdAan samengebracht. Opde juridische faculteiten werd, naast het Romeins recht, dustevens ook altijdsteeds het canoniek recht onderwezen. OmDit dezeis redenook spreektde menverklaring invan de volksmond nog steeds over een studiebenaming "recht''en''"-studie.

De tegenhanger van het ''ius commune'' of gemeen recht, dat van gelding washad voor de meeste inwoners van Europa, was het lokale [[gewoonterecht]]. Dit gewoonterecht was - in tegenstelling tot het Romeins recht en het canoniek recht - niet schriftelijk vastgelegd. Het bestond bij de gratie van eende geleefdedagelijkse rechtsovertuiging.rechtspraktijk, Erdie moeststoelde dusop enerzijdseen delangdurig langdurigegepleegd gewoonte bestaangewoonterecht (''longa consuetudo'' of ''usus''), bovendien moest deze gewoonte open een [[rechtsovertuiging]] stoelen (''opinio necessitatis''). Het gewoonterecht verschilde van gebied tot gebied. Officieel had het gewoonterecht 'primaire gelding' (voorrang), terwijl het ''ius commune'' een subsidiaire (aanvullende) rol had. In de praktijk kreeg het ''ius commune'' echter vaak een belangrijker rol dan het gewoonterecht. Dit had twee oorzaken. Enerzijds moest de gelding van het ongeschreven gewoonterecht bewezen worden, wat niet eenvoudig was. Daarom kon men zich beter op het geschreven gemene recht beroepen. Daarenboven werd door veel juristen het gewoonterecht restrictief uitgelegd, terwijl het ''ius commune'' een extensieve uitleg kreeg. Dat hield in dat het gewoonterecht slechts dan op een situatie van toepassing was wanneer deze exact aan de voorwaarden van het gewoonterecht voldeed. Aangezien dit zelden het geval was, kwam men in de meeste gevallen dus bij het ''ius commune'' uit.

De nationale versplintering ging verder in het tijdperk van de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]], die de kritische [[rede]] stelde tegenover het historisch gegroeide ''ius commune''. Bovendien begonnen landen zelf hun recht te codificeren. Dit resulteerde in de [[Code Napoléon]], dat nog steeds van kracht is in België, in het Nederlandse [[Burgerlijk Wetboek (Nederland)|Burgerlijk Wetboek]] van [[1838]], en uiteindelijk ook in het Duitse [[Bürgerliches Gesetzbuch]] in 1900. Omdat deze wetboeken zijn geschreven tegen de achtergrond van het ''ius commune'', kan men toch nog steeds stellen datis het gemene recht hier toch een gemeenschappelijkgemeenschappelijke basis van vormt.

Een van de laatste gebieden waar een meer oorspronkelijkeoorspronkelijkere vorm van het ''ius commune'' nog geldt, is [[Zuid-Afrika]], waar het Rooms-Hollands recht als Nederlandse variant van het gemene recht, nog altijd een rol speelt, zij het dat het Engelse ''common law'' hier inmiddels ook grote invloed heeft gekregen.