Iers: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Wijzigingen door 94.210.163.159 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door AGL |
kGeen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 20:
'''Iers''' of '''Iers-Gaelisch''' (''Gaeilge'', oudere spelling ''Gaedhilge'', ''Gaedhealg'') is een [[Keltische talen|Keltische taal]] die gesproken wordt in [[Ierland (eiland)|Ierland]].
Het [[Primitief Iers]] is bekend uit de [[5e eeuw|vijfde]] en [[6e eeuw|zesde]] eeuw door inscripties in het [[Ogham (alfabet)|Ogham]]-alfabet. Vanaf de zesde eeuw zijn er [[Oudiers]]e [[Glos (tekst)|glos]]sen, en vanaf 700 een rijke literatuur. Deze literatuur is later te boek gesteld want zij had wezenlijk het karakter van een oraal-poëtische overdracht. De Ierse stamgemeenschappen, georganiseerd in met elkaar rivaliserende koninkrijken, werden tegen elkaar uitgespeeld door de Normandische elite van Engeland die in de middeleeuwen de Ierse Zee over stak en het gezag in handen kreeg maar het vaak ook weer moest loslaten en uiteindelijk grotendeels door huwelijk opging in de Ierse koningsgeslachten. Alleen in de zogenaamde 'Pale', de provincie bewesten Dublin, en in de weinige zeehandelssteden wist het Engelstalige element zich te handhaven. De afwijzing door de Ieren van de Engelse kerkhervorming in de
== Britse overheersing ==
De Britse machthebbers vestigden het Engels als de enige [[officiële taal]] van Ierland. De verboden katholieke kerk steunde het Iers aanvankelijk door de zielzorg vanaf het Europese vasteland te laten bedrijven met daar opgeleide Ierssprekende missionarissen, als regel vluchtelingen die als dienaren van vreemde staatsmachten in Ierland werden vervolgd, maar toen de Britse overheid de Rooms-Katholieke Kerk na 1800 weer erkende, ging zij het Engels steunen omdat zij daarmee haar positie in het gehele Verenigd Koninkrijk dacht te kunnen versterken. Tot overmaat van ramp zag de Ierse nationalistenleider Dónall Ó Conaill (Daniel O'Connell) geen toekomst voor het Iers, en zette hij in op de Engelssprekende stedelingen, met name die in Dublin, omdat hij de weg naar autonomie van Ierland alleen geplaveid zag via een moderne Engelstalige generatie en het parlement in Londen. Op dat moment was het Iers nog altijd de meest gesproken taal in Ierland. Toen rond 1830 de algemene leerplicht werd ingevoerd, werd ook het Engels voorgeschreven als de enige onderwijstaal. Zelfs ouders die zelf geen woord Engels spraken, vroegen onderwijzers hun kinderen te straffen als ze op school Iers gebruikten. Sindsdien halveerde per generatie het aantal Ierstaligen en verschoof de grens tussen uitsluitend Engelstalige en tweetalige/Ierstalige gebieden steeds meer naar het westen. Daarbij speelde mee dat de toekomst van de Ieren niet langer in het eigen, door overbevolking en hongersnood geteisterde, land lag, maar in emigratie naar Engeland, Schotland, de Verenigde Staten en de Engelse koloniën. Engels was daarbij het noodzakelijke medium om zich een plaats te kunnen verschaffen.
Pas in de laatste decennia van de
Een taalkundige omschreef het officiële Ierse taalbeleid als 'gas geven en tegelijkertijd op de rem gaan staan'. Critici wezen erop dat de Ierse politici vooral anderen Iers wilden laten gebruiken en zelf niet het goede voorbeeld gaven. Zo werd het Iers officieel de eerste taal van het land, maar in 1926 besloot de regering dat ook in de nog overwegend Ierstalige gebieden om praktische redenen de bestuurstaal Engels moest blijven, zolang niet iedereen voldoende Iers kon spreken. Zo droeg ze bij tot de verdergaande verengelsing van de laatste Ierstalige gebieden.
Regel 53:
![[Ogham (alfabet)|Ogham]]||Ierse naam||Betekenis||{{Witte kolom|10}}||Ogham||Ierse naam||Betekenis
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|-
|<big>
|}
Regel 277:
== Externe links ==
* [http://www.tg4.ie/ Website voor TG4]
* {{de}} [https://web.archive.org/web/20130605192954/http://www.braesicke.de/gram.htm Gramadach na Gaeilge]
| |||