Panini (taalkundige): verschil tussen versies

[[File:Panini 1.jpg|thumb|right|Borstbeeld van PāṇiniPanini]]

'''PāṇiniPanini''' (Devanāgarī[[Sanskriet]]: पाणिनिPāṇini; [[Internationaal Fonetisch Alfabet|IPA]] {{IPA|pɑːɳɪn̪ɪ}}) was een Sanskriet-geleerde en volgens velen een van de grootste [[taalkunde|taalkundigen]] aller tijden. Over de precieze tijd waarin hij leefde (schattingen lopen uiteen van de 7e tot de 3e eeuw voor Christus), noch over de plaats waar hij woonde bestaat overeenstemming. Zijn enig overgeleverde werk is de ''Aṣṭādhyāyī[[Astadhyayi]]'' (letterlijk: 'Acht boeken'), een uitvoerige beschrijving van de [[grammatica]] van het [[Sanskriet]].

De traditie wil dat PāṇiniPanini geboren werd in [[Shalatula]], nabij de rivier de [[Indus (rivier)|Indus]] in het huidige [[Pakistan]], en dat hij rond de jaren 520–460 voor Christus leefde, aan het eind van de [[Vedische periode]]: aan enkele grammaticaregels gaf hij de toevoeging ''chandasi'' ("in de hymnen") mee; een aanwijzing dat de zuivere Vedische taal in zijn tijd nog wel begrepen werd, maar niet meer gesproken. Een andere belangrijke aanwijzing is dat PāṇiniPanini ergens het woord ''yavan'' ('Griek') gebruikt. Tot de veroveringen van [[Alexander de Grote]] in de derde eeuw voor Christus had men in India waarschijnlijk nog nooit een Griek van nabij gezien, maar het woord kan ontleend zijn aan het [[Perzische]] ''yauna'', zodat PāṇiniPanini mogelijk geleefd heeft in de tijd van [[Darius I|Darius de Grote]] (die regeerde van [[521 v.Chr.]] tot [[485 v.Chr.]])

Het is niet bekend of PāṇiniPanini kon lezen en schrijven. Het lijkt moeilijk voor te stellen dat iemand een wetenschappelijk werk met een complexiteit van de Aṣṭādhyāyī''Astadhyayi'' zou kunnen samenstellen zonder schriftelijke aantekeningen. Het [[Brahmi-schrift]] komt in Oost-Azië op rond de zesde eeuw voor Christus, dus het is niet onmogelijk dat PāṇiniPanini dit systeem kende. Sommigen wijzen erop dat PāṇiniPanini mogelijk met studenten heeft samengewerkt die delen voor hem onthielden.

== De AṣṭādhyāyīAstadhyayi ==

In veel opzichten was de grammatica die PāṇiniPanini schreef, de AṣṭādhyāyīAstadhyayi, zijn tijd ver vooruit. In de eerste plaats was zijn grammatica zeer precies en opgebouwd volgens streng logische principes. Pas in de loop van de twintigste eeuw is men (bijvoorbeeld onder invloed van de Fins-Amerikaanse specialist [[Paul Kiparsky]]) gaan inzien met hoeveel [[logica (wetenschap)|logisch]] vernuft de AṣṭādhyāyīAstadhyayi feitelijk gestructureerd is. In totaal bestaat de grammatica uit 3959 ''sūtrassutras'' (regels). De volgorde waarin die regels zijn gesteld blijkt van groot belang te zijn voor de precieze werking ervan.

Op deze manier liep PāṇiniPanini aan de ene kant feitelijk vooruit op stromingen in de twintigste-eeuwse taalwetenschap zoals het [[structuralistische taalkunde|structuralisme]], de [[generatieve taalkunde]] en de [[mathematische taalkunde]] die, ieder op hun eigen manier, eveneens [[wiskunde|mathematische]] formalisering van inzichten in de taalfeiten nastreven. 'Moderne' begrippen als het [[foneem]] het [[morfeem]] en de [[wortel (taal)|wortel]]. Maar ook [[theoretische informatica|theoretisch informatici]] zien in de AṣṭādhyāyīAstadhyayi een equivalent van moderner werk; er is uitgerekend dat deze grammatica computationeel gezien de kracht heeft van een [[turingmachine]], en dat de zogenoemde ''[[BNF (metataal)|Backus-Naur form]]'' die wordt gebruikt voor het beschrijven van computertalen grote verwantschap vertoont met de regels van de AṣṭādhyāyīAstadhyayi.

PāṇiniPanini schreef zijn grammatica vermoedelijk om mensen te onderwijzen hoe de heilige ([[Vedisch]]e) geschriften precies moesten worden gelezen. Tegelijkertijd besteedt hij ook aandacht aan de verschillen die er bestaan tussen deze – in zijn tijd vermoedelijk verouderde – [[variëteit (taalkunde)|variëteit]] en de taal van zijn eigen tijd. Hiermee liep hij vooruit op modern onderzoek naar [[taalverandering]] en taalvariatie.

De belangstelling voor Pāṇini ontstaat in de negentiende en twintigste eeuw. [[Otto von Böhtlingk]] geeft in 1839-1840 de tekst van de AṣṭādhyāyīAstadhyayi uit, met filologisch commentaar (''Pāṇini's acht Bücher grammatischer Regelen''), en in 1887 een vertaling in het Duits, ''Pāṇini's Grammatik mit Übersetzung''. PāṇiniPanini's werk gaf hiermee een nieuwe impuls aan een wiskundiger en wetenschappelijker studie van menselijke taal in de westerse wereld.

[[Categorie:Indiaas taalkundige|PāṇiniPanini]]