|
| afbeeldingIIItekst = Bloemen met honingbij
}}
De '''sinaasappel''' (ook wel '''appelsien''' genoemd) is de [[Fruit|vrucht]] van de sinaasappelboom (''Citrus sinensis''), die tot het geslacht ''[[Citrusvrucht|''Citrus]]'']] behoort. De soort wordt ook wel zoete sinaasappel genoemd, om hem te onderscheiden van de [[Zure sinaasappel|bittere zure of bittere sinaasappel]] (''Citrus aurantium''). De boom werd vroeger in koudere klimaatgebieden in een wintertuin (een overwinteringsvertrek) gehouden, dat aan ''oranger'', Frans voor [[sinaasappelboom]], de benaming [[oranjerie]] ontleent.
De sinaasappel wordt in België en Nederland uit subtropische landen rond de Middellandse Zee geïmporteerd, zoals [[Israël]], [[Spanje]] en [[Marokko]]. De vrucht verkleurt tijdens rijping van groen naar oranje. Vruchten uit tropische gebieden zoals [[Suriname]] verkleuren door het ontbreken van koude nachten slechtslechts weinig, daarom worden ze soms kunstmatig oranje gekleurd. De kleur van de schil heeft geen enkele invloed op de smaak. Veel perssinaasappels komen uit [[Brazilië]].<ref>[http://eetweetjes.nl/waaier/sinaasappel/ Website Eetweetjes.nl, 21-02-2015, ''De Sinaasappel'']</ref>
Sinaasappels worden gepeld gegeten of geperst tot [[sinaasappelsap]]. Het [[vruchtvlees]] is licht oranjegeel van kleur, met een typischekenmerkende frisse smaak. Er bestaan ook sinaasappels met rood vruchtvlees: de [[bloedsinaasappel]]s. De vrucht is ook een grondstof voor [[limonadeLimonade (drank)|limonade]] zoals [["ranja]]". De schil wordt voor [[marmeladeMarmelade (jam)|marmelade]] gebruikt en als smaakmaker voor onder andere [[witbier]] of [[konfijtenKonfijten|gekonfijt]] voor onder andere gebak (voor smaak en decoratie).
== Etymologie ==
Vanuit Nederland werd vanaf de 18e eeuw de sinaasappel verspreid over Noord-Europa. Hierdoor komt het dat de Nederlandse naam appelsien door andere talen overgenomen is zoals in het Duits ("Apfelsine"), het Zweeds ("apelsin"), en Deens en Noors ("appelsin"). In andere talen zoals Roemeens ("Portocal"), Turks ("Portakal"), Bulgaars ("портокал" ''portokal''), Grieks ("πορτοκάλι" ''portokáli''), Perzisch ("پرتقال" ''porteqāl'') en Arabisch ("برتقال" ''burtuqāl'') wordt de vrucht naar [[Portugal]] genoemd, dat in de 15e eeuw als eerste land sinaasappels uit China importeerde.
De benaming "appeltjes van oranje" slaat op de [[Zure sinaasappel|zure of bittere sinaasappel]]. Deze naam is een verbastering van Oudfrans ''pume orange'' resp. Ouditaliaans ''pom-arancia'' met de Perzische wortel ''naranj'' "zure sinaasappel" als rechterlid. In sommige talen zoals het Frans ("orange") en het Engels ("orange") is deze naam in de vijftiende eeuw op de nog onbekende vrucht overgegaan. In Hongarije heet de vrucht "narancs", waar de naam ook gebruikt wordt voor de kleur [[Oranje (kleur)|oranje]].
== Sinaasappels in de cultuur ==
Nederlanders spreken het woord sinaasappel vaak met een andere klemtoon dan Vlamingen uit. De Algemene Nederlandse uitspraak heeft een klemtoon op 'sin' (met een relatief korte uitspraak van de aas), terwijl in de Vlaamse uitspraak de klemtoon naar 'naas' verplaatst is (met dus een langgerekte uitspraak van de aas). In Vlaanderen en in de Nederlandse provincies Brabant en Limburg wordt ook vaak het woord ''appelsien'' gebruikt.
Niet alleen het Spaanse [[Valencia (stad)|Valencia]], maar ook de [[Valencia (Venezuela)|gelijknamige stad]] in [[Venezuela]] zijn bekend om de sinaasappels en verschillende [[Cultivar|cultivarscultivar]]s gebruiken deze naam, zonder dat er verband met deze steden hoeft te zijn, bijvoorbeeld ''Valencia Delta Seedless'' (uit Zuid-Afrika) en ''Valencia late''. Bij die laatste naam is er een gecompliceerd verband met de Spaanse stad: de Engelse kweker Thomas Rivers importeerde een cultivar uit de [[Azoren]] en noemde hem ''Excelsior''. Een klant uit [[Long Island (New York)|Long Island]] verstuurde deze en andere cultivars zonder naamsaanduiding naar A.B. Chapman in [[Californië]], die een laat rijpende variëteit aanduidde als ''Rivers Late''. Een bezoeker uit Spanje merkte echter op dat ze erg op een variëteit uit de regio Valencia leken en stelde ''Valencia Late'' voor. Pas decennia later bleek dat de Spaanse en Californische cultivars identiek waren. Intussen had een andere klant van Rivers zijn boompjes doorverkocht aan E.B. Hart uit Florida, die ze ''Hart's Tardiff'' noemde. Daar duurde het nog langer voor erkend werd dat dit Valencia late was.<ref>{{Citeer web|url=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:b5VOgiagZSoJ:https://citrusvariety.ucr.edu/citrus/valencialate.html+&cd=4&hl=nl&ct=clnk&gl=nl&lr=lang_af%7Clang_nl|titel=valencialate|bezochtdatum=2020-03-25|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=|werk=webcache.googleusercontent.com|uitgever=|taal=|citaat=Gebaseerd op https://citrusvariety.ucr.edu/citrus/valencialate.html maar deze pagina was op het moment van schrijven onbereikbaar.}}</ref>
De havenstad [[Jaffa (stad)|Jaffa]] werd in de [[negentiende eeuw]] een centrum voor de teelt van en de verhandelinghandel vanin sinaasappels, nadat er een [[cultivar]] was ontwikkeld met een dikkere schil, die beter en langer kon worden bewaard en getransporteerd in sinaasappelkisten. Ook nu staat de [[merknaam]] 'Jaffa' nog steeds voor [[citrusvruchten]] en [[vruchtensap]].
== Fylogenie ==
De mogelijkheid om met [[Sequencing|DNA-sequencing]] onderzoek te doen naar verwantschappen tussen [[taxonTaxon|taxa]] en aan de hand daarvan stambomen op te stellen, heeft aan het licht gebracht dat veel van de citrussoorten in feite kruisingen zijn. Dat geldt onder andere voor ''Citrus × aurantium'', ''Citrus × limon'' en ''Citrus × sinensis''. Zodra de [[fylogenie]] van het genus definitief is uitgezocht zullen de wetenschappelijke namen moeten worden aangepast of voor conservering moeten worden voorgedragen.<ref>de Araújo, E. Freitas; de Queiroz, L. Paganucci & Machado, M.A. (2003): What is ''Citrus''? Taxonomic implications from a study of cp-DNA evolution in the tribe Citreae (Rutaceae subfamily Aurantioideae). ''Organisms Diversity & Evolution'' '''3'''(1): 55-62. {{doi|10.1078/1439-6092-00058}} (HTML samenvatting).</ref><ref>Nicolosi, E.; Deng, Z.N.; Gentile, A.; La Malfa, S.; Continella, G. & Tribulato, E. (2000): ''Citrus'' phylogeny and genetic origin of important species as investigated by molecular markers. ''Theoretical and Applied Genetics'' '''100'''(8): 1155-1166. {{doi|10.1007/s001220051419}} (HTML samenvatting).</ref> Fylogenetisch onderzoek door Qiang Xu ''et al.'' (2013) toonde aan dat de sinaasappel een [[Hybride (biologie)|hybride]] is van de [[Mandarijn (vrucht)|mandarijn]] (''Citrus reticulata'') met de [[pompelmoes (Citrus maxima)|pompelmoes]] (''Citrus maxima''), waarbij driekwart van de [[gen]]en afkomstig is van de mandarijn en één kwart van de pompelmoes.<ref name="Xu">Xu, Q. ''et al.'' (2013). The draft genome of sweet orange (''Citrus sinensis''). [http://www.nature.com/ng/journal/v45/n1/full/ng.2472.html Nature Genetics '''45''': 59–66] {{doi|10.1038/ng.2472}}</ref> Zo'n resultaat zou bijvoorbeeld verkregen kunnen worden door eerst de pompelmoes met de mandarijn te kruisen en dan het kruisingsproduct nogmaals met de mandarijn te kruisen. De oudste vermelding van een sinaasappel, in Chinese literatuur, dateert van 314 v.Chr.<ref name="Xu" /> De kruising moet dus al meer dan 2300 jaar geleden hebben plaatsgevonden.
== Media ==
<gallery widths=260px heights=210px>
File:Sinaasappelen op de bon-523991.ogv|De eerste sinaasappels na de Tweede Wereldoorlog arriveren in Rotterdam, 1946 (00:49, zonder geluid)
</gallery>
| 