Spoorlijn Harlingen - Nieuwe Schans: verschil tussen versies

{{SP2|KMW|d|0,0|Harlingen Haven}}

{{SP3|exdKBSTa|dSTR|||bundel haven}}

{{SP2|KMW|d||''tot 2010'' [[Coupure (waterbouwkunde)|Coupure]]}}

{{SP3|exdENDEaq|eABZg+r|||[[VAM]]}}

{{SP2|dWBRÜCKE|uexdWBRÜCKE||[[Zuidergracht (Harlingen)|Zuidergracht]]}}

{{SP2|dBHF|uexdHST|1,1|[[Station Harlingen|Harlingen]]}}

{{SP3|vSTR|dDST|uexdSTR||werkplaats [[Stadler Rail]]}}

{{SP3|vBHF-L|dKBHFe-R|uexdKHSTe|24,9|[[Station Leeuwarden|Leeuwarden]]}}

{{SP2|eHST|d|28,0|[[Station Leeuwarden Achter de Hoven|Leeuwarden Achter de Hoven]]}}

{{SP2|WBRÜCKE1|d||[[Wijde Greuns]]}}

{{SP2|eHST|d|34,4|[[Halte Tietjerk|Tietjerk]]}}

{{SP2|BHF|d|36,1|[[Station Hurdegaryp|Hurdegaryp]]|voorheen Hardegarijp}}

{{SP2|emdKRZ|uexdABZg+r||[[tramlijn Drachten - Veenwouden|tramlijn]] van Drachten|opgebroken}}

{{SP2|dSTR|uexdABZg+l||[[tramlijn Dokkum - Veenwouden|tramlijn]] van Dokkum|opgeboken}}

{{SP|vSTR-STR+l||[[Spoorlijn Groningen - Delfzijl|lijn]] van [[station Delfzijl|Delfzijl]]}}

{{SP|vABZg+r-STR||[[Tramlijn Drachten - Groningen|tramlijn]] van Drachten|opgebroken}}

{{SP|vWBRÜCKE1||[[Noord-Willemskanaal]]}}

{{SP3|dDST|vBHF|d|80,4|[[Station Groningen|Groningen]]}}

{{SP|vSKRZ-Au||{{Pictogram weg Nederland N-weg|7}}{{Pictogram weg Europa E-weg|22}}}}

{{SP|vSTR-eHST|82,0|[[Station Groningen Europapark|Groningen Europapark]]|<br />(1-10-2007 / 9-12-2012)}}

{{SP3|uexdSTR|v-SHI2gr|uexdSTR}}

{{SP3|uexdKBSTe|vBHF|uexdKHSTe|102,2|[[Station Zuidbroek|Zuidbroek]]}}

{{SP2|dSHI2lr|dSHI2g+r||[[Spoorlijn Stadskanaal - Zuidbroek|lijn]] naar [[Station Veendam|Veendam]] / [[Station Stadskanaal|Stadskanaal]]}}

{{SP2|d|eABZgl||[[Spoorlijn Zuidbroek - Delfzijl|lijn]] naar [[station Delfzijl|Delfzijl]]|opgebroken}}

{{SP2|d|eHST|111,5|[[Stopplaats Heiligerlee|Heiligerlee]]}}

{{SP2|exdKBSTa|dSTR|||voormalige Noord Nederlandse Machinefabriek}}

{{SP3||emdKRZ|uexdABZq+lr||[[Tramlijn Winschoten - Stadskanaal|tramlijn]] van Stadskanaal|opgebroken}}

{{SP3||dBHF|uexdHST|114,6|[[Station Winschoten|Winschoten]]}}

 

===Harlingen als schakel tussen Engeland en Eurazië===

De spoorlijn Harlingen – Duitsland sluit bij de grens aan op de [[Spoorlijn Ihrhove - Nieuweschans|spoorlijn naar het Duitse Ihrhove]]. Staatslijn B werd aangelegd om een goede verbinding tussen [[Engeland]] en [[Noord-Duitsland]] mogelijk te maken. Van groot internationaal belang werd de spoorlijn echter nooit.

 

Het traject tussen Harlingen en Leeuwarden werd in 1975 voorzien van [[Ter plaatse bediende relaisbeveiliging|ter plaatse bediend relaisblokstelsel]] (TPRB).

 

 

Station [[Station Harlingen Haven|Harlingen Haven]] lag oorspronkelijk buiten de dijk, maar werd tussen 2009 en 2010 verplaatst naar een locatie binnendijks in verband met de aanleg een nieuwe waterkering, waarbij de [[Coupure (waterbouwkunde)|Coupure]] verviel.<ref>[https://web.archive.org/web/20151208210254/http://www.lc.nl/search/simple.do%3Bjsessionid%3D23879171BADAEA630BE618E49E353164?successUrl=http%3A%2F%2Fwww.lc.nl%2Fsearch%2F&errorUrl=http%3A%2F%2Fwww.lc.nl%2Ftemplate%2Fcommon.jsp&publicationId=1&sortString=score&maxRows=400&includeSectionId=1&includeSubSections=true&articleType=Article&pageLength=5&searchEngineName=LucySearchEngine&searchString=+Harlinger+station+open+in+Arriva-stijl Harlinger station open in Arriva-stijl] Leeuwarder Courant, 10 juni 2010</ref>

De lijn werd oorspronkelijk geheel enkelsporig aangelegd. Het gedeelte Groningen – [[Station Zuidbroek|Zuidbroek]] werd in 1913 [[Spoorverdubbeling|dubbelsporig]] gemaakt. In 1914 volgde het baanvak Zuidbroek – Winschoten. In 1942 werd het tweede spoor tussen Zuidbroek en Winschoten door NS echter weer opgebroken en werden de materialen aan de Duitse bezetter ter beschikking gesteld t.b.v het [[Oostfront (Tweede Wereldoorlog)|Oostfront]]. Acht jaar later werd even voor Groningen een enkelsporige verbindingsboog tussen Staatslijn B en [[Spoorlijn Meppel - Groningen|Staatslijn C]] aangelegd voor het goederenvervoer. Dit traject staat bekend onder de naam: boog van [[Haren (Groningen)|Haren]].

 

In 1998 werd het traject [[Station Grijpskerk|Grijpskerk]] – [[Station Feanwâlden|Feanwâlden]] verdubbeld. De [[baanvaksnelheid]] op dat deel van het traject werd daarbij verhoogd naar 140 kilometer per uur. Het was oorspronkelijk de bedoeling om het baanvak Groningen – Leeuwarden integraal te verdubbelen, maar daarvoor ontbraken de middelen. Er zijn nog altijd plannen om de rest van de lijn alsnog te verdubbelen. Daarvoor werd aanvankelijk ook een tweesporige spoorbrug over het [[Van Starkenborghkanaal]] bij Zuidhorn gepland.<ref>[https://web.archive.org/web/20070702081556/http://www.dvhn.nl/article2642815.ece Zuidhorn: dubbel spoor Groningen-Leeuwarden]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070702081556/http://www.dvhn.nl/article1877803.ece Dagblad van het Noorden - Zuidhorn krijgt nieuwe spoorbrug]</ref> Deze spoorbrug met dubbelspoor werd in 2012 echter afgeblazen door Provinciale Staten nadat [[ProRail]] had aangegeven dat dit niet noodzakelijk was voor het laten rijden van de geplande twee stoptreinen en twee sneltreinen per uur.<ref>[http://rtvnoord.nl/artikel/artikel.asp?p=109447 Verdubbeling spoorbrug Zuidhorn afgeblazen] RTVNoord.nl</ref> In 2017 werd daarop de nieuwe enkelsporige [[Bert Swartbrug]] geplaatst. Er is wel een ruimtelijke reservering op het tracé.<ref>[https://web.archive.org/web/20050608014853/http://www.vno-ncw.nl/web/servlet/nl.gx.vno.client.http.StreamDbContent?download=brochure&code=182 Blijven vooruitgaan], uit de serie ''Opinie: visies van VNO-NCW'', maart 2001, pag. 14-15</ref><ref>[http://lemmer-delfzijl.nl/projecten/spoorbrug-zuidhorn/ Spoorbrug Zuidhorn]</ref>

 

=== Recente ontwikkelingen ===

==== Werkzaamheden Groningen Hoofdstation ====

In december 2010 werd in [[Station Groningen (hoofdstation)|Groningen Hoofdstation]] een begin gemaakt om de doorgaande sporen 4, 5 en 6 ter hoogte van de oude voetgangersbrug aan beide zijden voorzien van [[stootblok]]ken. Aan de westzijde van de voetgangersbrug werd het eilandperron door een corridor ontsloten. Het overpad aan de westzijde van het eilandperron werd opgebroken. Hierdoor is het doorgaand vervoer alleen over spoor 7 t/m 10 mogelijk. Tegenwoordig wordt spoor 9 (''vroeger spoor'' 5) gebruikt voor het doorgaand goederenvervoer.

 

==== Werkzaamheden Groningen Europapark ====

In december 2009 zijn de werkzaamheden voor de bouw van [[station Groningen Europapark]] begonnen. Hiervoor werd een aantal wissels van het emplacement Groningen Losplaats opgebroken. Ook werd hier en daar een deel van de spoorbaan weggehaald. In het spoor naar Vagron werden dwarsliggers op het spoor geplaatst.

 

 

==== Plannen voor het traject tussen Groningen en Leeuwarden ====

De regionale bestuurders willen in verband met de toegenomen reizigersaantallen in 2019 een extra sneltrein laten rijden tussen Groningen en Leeuwarden. Hiervoor zijn de volgende uitbreidingen gepland:<ref>[https://www.prorail.nl/projecten/extra-sneltrein-groningen-leeuwarden Extra sneltrein Groningen - Leeuwarden]</ref>

* tussen [[Zuidhorn (plaats)|Zuidhorn]] en [[Hoogkerk]], over een lengte van 8 kilometer, wordt het spoor verdubbeld;

 

== Stations en gebouwen ==

In Groningen werd eerst een tijdelijk stationsgebouw gebouwd. In 1870 werd het noodgebouw vervangen door een laag gebouw dat voldeed aan de [[Vestingwet]]. Het gebouw moest daardoor laag en snel afbreekbaar zijn. Door het nieuwe verdedigingsplan uit 1874 mochten verschillende vestingsteden, waaronder Groningen, ook buiten de vesting bouwen. In 1896 werd dan ook het nieuwe grote rijkversierde stationsgebouw in gebruik genomen.

 

{| class="wikitable" font-size: 95%;"

! Station

! Huidig gebouw

|-

| [[Station Zuidbroek|Zuidbroek]] || 1868 || 1868, SS, 1e gebouw, vernieuwde uitvoering type SS derde klasse

|-

|-

| ''[[Stopplaats Heiligerlee|Heiligerlee]]'' || 1908 || geen, station gesloten in 1934

 

==== Na Spoorslag '70 ====

In 1970 wordt tussen Harlingen en Leeuwarden een groot aantal spitstreinen ingevoerd. Deze treinen rijden grotendeels als sneltrein, waarbij alleen in Franeker wordt gestopt. Vanaf mei 1972 wordt tussen Harlingen en Leeuwarden een consequente halfuursdienst ingevoerd. Hierbij wordt eenmaal per uur [[station Deinum|Deinum]] overgeslagen. Vooral in de weekenden in de zomer rijden steeds meer treinen van en naar Harlingen Haven. Vanaf 1991 gaan een aantal treinen dagelijks tussen Harlingen Haven en Leeuwarden rijden. Vijf jaar later krijgen vrijwel alle treinen Harlingen Haven als begin- en eindpunt.

 

Tussen Groningen en Winschoten wordt in 1970 ook een consequente halfuurdienst ingevoerd. Eenmaal per uur wordt doorgereden naar Nieuweschans. Alle treinen rijden hierbij als stoptrein. Aanvullend hierop rijden spitstreinen die niet op alle stations stoppen, zoals een extra sneltrein op vrijdagavond van Groningen naar Winschoten. Deze trein stopt alleen in Station Hoogezand-Sappemeer|Hoogezand-Sappemeer]] en [[station Scheemda|Scheemda]]. In 1993 verdwijnt deze trein en slaan buiten de spits de stoptreinen Groningen – Winschoten voortaan [[Station Kropswolde|Kropswolde]] en [[Station Sappemeer Oost|Sappemeer Oost]] over.

 

Bovendien rijden er vanaf 1970 per dag nog altijd drie sneltreinen naar Bremen. De avonddienst rijdt door naar [[Hannover (stad)|Hannover]] – [[Braunschweig (stad)|Braunschweig]]. De middagdienst - ingevoerd in mei 1964 - begint in Nieuweschans en wordt in mei 1976 opgeheven. De ochtenddienst rijdt vanaf juni 1980 door naar Hannover. Vanaf 2 juni 1985, bij de herstructurering van de [[intercity]]dienst van de [[Deutsche Bundesbahn|DB]] (IC'85) wordt de treindienst ingekort tot [[Oldenburg (Nedersaksen)|Oldenburg]], waar er aansluiting is op de IC's "Oldenburg-City" naar Bremen – Hannover, voor reizigers uit Nederland toeslagvrije treinen. Vanaf 2 juni 1985 werden treinstellen van de [[Baureihe 624|serie ''624'']] en soms van de [[Baureihe 624|serie ''634'']] gebruikt. In 1987 wordt er een derde slag ingevoerd, die van/tot Leer rijdt. Deze extra slag rijdt het eerste jaar alleen van juni tot september, daarna het hele jaar door. Vanaf juni 1991 wordt de dienst voor (bijna) alle ritten ingekort tot Leer, waar in de meeste gevallen overgestapt kan worden op [[InterRegio]] treinen richting Bremen – Hannover.

 

==== Overname door NoordNed ====

Op 30 mei 1999 wordt de exploitatie van treindiensten vanuit Leeuwarden naar [[Station Stavoren|Stavoren]], Harlingen en Groningen overgenomen door [[NoordNed]]. Hierbij rijden de meeste treinen tussen Harlingen en Leeuwarden niet langer van en naar Harlingen Haven. Het eenmaal per uur overslaan van [[station Deinum]] blijft van kracht. Een jaar later rijdt de treindienst die Deinum overslaat door naar Harlingen Haven. Weer een jaar later rijden vrijwel alle treinen weer van en naar Harlingen Haven. Tussen Leeuwarden en Groningen blijft de treindienst van voor de overname grotendeels van kracht. Wel wordt de een jaar eerder ingevoerde nachttrein in het weekend met als bijnaam "de Borrelbuffel" opgeheven.

 

 

==== Overname door Arriva ====

Per 1 januari 2006 verdwijnt de bedrijfsnaam NoordNed. Datzelfde jaar rijden alle treinen tussen Harlingen en Leeuwarden van en naar Harlingen Haven. De sneltreinen tussen Leeuwarden en Groningen rijden overdag op werkdagen voortaan elk uur. Vanaf december 2006 stoppen alle treinen in Deinum. Vanaf die datum wordt ook de rechtstreekse treinverbinding tussen Groningen en Leer hersteld. Op werkdagen rijden maar liefst acht treinen tussen beide plaatsen. In de weekenden rijden er zeven treinen. In tegenstelling tot de dienstregeling van voor 2000 rijden de internationale treinen tussen Groningen en Nieuweschans niet als sneltrein. Met de invoering van de dienstregeling 2008 in december 2007 gaan alle treinen tussen Groningen en Nieuweschans op alle tussengelegen stations stoppen. Daarnaast werd tussen december 2007 en mei 2011 op werkdagen de extra stoptreindienst Groningen – Zuidbroek ingevoerd.

 

 

== Materieelinzet ==

Staatslijn B werd en wordt vooral gebruikt voor het regionale spoorwegvervoer in Friesland en Groningen. Terwijl in de [[1930-1939|jaren 30 van de 20e eeuw]] het elektrische en dieselelektrische [[stroomlijnmaterieel]] op grote schaal in Nederland werd geïntroduceerd, bleven op de zogenaamde [[Noordelijke Nevenlijnen]] voornamelijk [[stoomtrein]]en rijden. Tussen Leeuwarden en Groningen en tussen Groningen en Nieuweschans werden echter na de Tweede Wereldoorlog de oude [[Mat '34|DE 3-treinstellen]] (dieseldrieën) ingezet. Vanaf in 1953 werden op alle niet-geëlektrificeerde spoorlijnen in Groningen en Friesland dieseltreinen ingezet. Dat jaar werden de [[Blauwe Engel|DE 1- en DE 2-treinstellen]] in Noord-Nederland geïntroduceerd. Een jaar later waren alle treinen met stoomtractie vervangen. Ook de oude dieseldrieën uit 1934 verdwenen uit de noordelijke provincies, maar met de zomerdienst van 1962 keerden deze terug op het traject Leeuwarden – Groningen. Ook werd met dit oude materieel nog een ochtendslag Leeuwarden – Stavoren gereden. In 1962/1963 werden steeds meer diensten door de nieuwe DE 3-treinstellen ([[Plan U]]) overgenomen en in 1964 werd de treindienst op het traject Leeuwarden – Groningen geheel met Plan U gereden, dat (evenals Materieel '34) informeel aangeduid wordt als ''dieseldrieën''.

 

=== De Wadlopers ===

Hoewel de inzet van het dieselmaterieel wel voor goedkopere exploitatie en meer reizigers zorgde, bleven de diesellijnen rondom Leeuwarden en Groningen verre van rendabel. Daarom werd in 1976 de [[Projectgroep Exploitatie Nevenlijnen]] opgericht. De projectgroep moest onderzoek doen naar een zo economische mogelijke exploitatievorm voor deze spoorlijnen. Een van de adviezen van de projectgroep was de aanschaf van goedkoop materieel dat geschikt was voor eenmanbediening en gemakkelijk onderhouden kon worden. In 1981 werd de eerste [[Wadloper (spoorwegmaterieel)|Wadloper]] in dienst gesteld en in maart 1982 namen deze treinstellen de dienst tussen Leeuwarden en Groningen over. Een half jaar later volgde de treindienst naar Nieuweschans en in januari 1983 werd de treindienst tussen Harlingen en Leeuwarden door het nieuwe materieel overgenomen. Halverwege de [[1990-1999|jaren 90]] werden twee Wadlopers verbouwd tot ''Wadfietsers'', wat inhield dat een aantal zitplaatsen werd verwijderd, zodat meer ruimte overbleef om fietsen mee te nemen. De twee motorrijtuigen waren bedoeld voor de treindienst tussen Harlingen Haven en Leeuwarden.

 

 

=== Exploitatie door NoordNed en Arriva ===

Bij de overname van de exploitatie van de treindiensten door NoordNed werden de meeste Wadlopers en ook enkele DM '90 treinstellen overgenomen. De inzetgebieden bleven hetzelfde. Wegens materieeltekorten huurde NoordNed in januari 2001 drie Plan U-treinstellen. In juni van dat jaar volgden nog drie treinstellen. Hiermee kwamen de stellen opnieuw terug op het traject Groningen – Nieuweschans. In augustus dat jaar gingen vijf van de zes stellen alweer terug naar de NS en in februari 2002 keert het zesde terug.